Chồi xanh từ rừng

Giữa những cánh rừng bị “khuy” đã có màu xanh xen lẫn của những chồi non mới mọc.

Nỗi lo sinh kế sau mùa “khuy”

Từ đầu năm 2024, hiện tượng “khuy” xuất hiện và lan rộng ở nhiều khu rừng nứa, vầu trên địa bàn nhiều xã thuộc huyện Quan Sơn cũ. Theo cán bộ kiểm lâm, đây là quy luật sinh học tự nhiên, thường diễn ra theo chu kỳ 45 - 60 năm. Khi cây mẹ ra hoa, kết hạt rồi chết khô, hạt giống sẽ nảy mầm, tạo nên thế hệ cây con mới. Tuy nhiên, trong thời gian cây bị khô hàng loạt, thì nguy cơ cháy rừng tăng cao, đồng thời ảnh hưởng không nhỏ đến sinh kế của người dân địa phương. Xã Na Mèo là một trong những địa phương chịu thiệt hại nặng nề nhất, với hơn 1.700ha rừng vầu, nứa bị khô chết. Ông Lương Văn Thủy, Chủ tịch UBND xã Na Mèo, cho biết: “Chúng tôi đã báo cáo lực lượng chức năng và tuyên truyền, khuyến cáo bà con tuyệt đối không sử dụng lửa trong rừng. Thực hiện các biện pháp tái sinh, trồng mới. Đây là thiệt hại rất lớn, song cũng là giai đoạn cần thiết để rừng tái sinh tự nhiên trở lại”.

Từng gắn bó cả đời với nghề khai thác vầu, ông Vi Văn Tinh ở bản Na Mèo không khỏi tiếc nuối: “Đây là lần thứ hai tôi chứng kiến vầu bị khuy chết đồng loạt, lần trước là khoảng năm 1987. Năm nay, gia đình tôi chỉ kịp thu hoạch được một ít, sau đó cây khô hết, chẳng còn giá trị. Bình thường mỗi năm tôi kiếm được khoảng 50 triệu đồng từ rừng vầu, năm nay chỉ còn một nửa. Song, lo nhất là vài năm tới chưa biết lấy gì bù lại, thu nhập từ đâu”.

Không riêng gì Na Mèo, tại xã Mường Mìn cũng chịu ảnh hưởng nặng nề khi có tới hơn 2.600ha luồng, vầu bị thoái hóa. Cây luồng, vầu vốn được xem là “vàng xanh” của xã biên giới, mang lại thu nhập chủ lực cho nhiều hộ dân. Khi cây bị khuy, không chỉ mất nguồn thu mà phải chờ từ 8 - 10 năm mới có thể khai thác trở lại. Quãng thời gian này, người dân sẽ rất khó khăn trong việc tìm nguồn thu nhập thay thế. Ông Ngân Văn Thêu, ở bản Sa Ná, cho biết: “Cây vầu, nứa không chỉ là sinh kế mà còn là rừng phòng hộ, giúp giữ đất, giữ nước. Khi chúng bị chết khô hàng loạt, bà con rất lo vì dễ cháy, dễ sạt lở. May là năm nay trời mưa sớm nên nguy cơ được giảm bớt phần nào”.

Theo thống kê, tại các xã thuộc huyện Quan Sơn (cũ) hiện có hơn 54.000ha rừng họ tre như luồng, nứa, vầu, chiếm gần 2/3 diện tích đất có rừng. Trong đó, hơn 15.000ha rừng nứa, vầu đã bị “khuy”, suy giảm chất lượng. Tình trạng này đã gây ảnh hưởng đáng kể đến vấn đề sinh kế của người dân vùng cao.

“Hồi sinh” những cánh rừng

Sau khi hiện tượng “khuy” xảy ra, chính quyền các xã cùng lực lượng kiểm lâm đã phối hợp kiểm tra, thống kê hiện trạng, xác định khu vực có khả năng tự phục hồi và khu vực cần trồng bổ sung. Riêng với những diện tích rừng không thể tự tái sinh, các đơn vị đã lập hồ sơ, hướng dẫn chủ rừng, người dân cải tạo, trồng mới để đảm bảo mục tiêu phát triển rừng bền vững. Tại các xã Mường Mìn, Na Mèo, Sơn Điện..., người dân đang được hướng dẫn áp dụng các biện pháp lâm sinh như phát dọn, vệ sinh rừng, bảo vệ cây con khỏi gia súc phá hoại và trồng bổ sung ở những vùng trống. Đặc biệt, những khu vực rừng có khả năng phục hồi tốt được giao khoán bảo vệ, gắn trách nhiệm của người dân với lợi ích từ rừng.

Ông Lương Văn Thủy, Chủ tịch UBND xã Na Mèo, cho biết: “Chúng tôi đang chỉ đạo các bản tận dụng phần thân cây vầu, nứa đã bị “khuy” để làm chất đốt hoặc vật liệu dân dụng, tránh lãng phí và giảm nguy cơ cháy rừng. Đồng thời, xã khuyến khích bà con ươm cây giống để trồng bổ sung đối với những diện tích không thể tự phục hồi. Đến nay, một số diện tích đã có cây non mọc lên, báo hiệu rừng đang tự hồi sinh”.

Cũng theo ông Thủy, thời gian qua, công tác bảo vệ và phát triển rừng ở các bản của xã biên giới Na Mèo được triển khai đồng bộ, từ khoán bảo vệ rừng, trồng rừng mới, đến chi trả dịch vụ môi trường rừng và giảm phát thải khí nhà kính... Bên cạnh đó, người dân tham gia trồng, chăm sóc rừng còn được hỗ trợ gạo theo Quyết định 5402/QĐ-UBND ngày 21/12/2020 của UBND tỉnh Thanh Hóa, giúp họ yên tâm gắn bó và giữ rừng. Cùng với phục hồi rừng nứa, vầu bị “khuy”, xã đang tập trung cải tạo diện tích rừng nghèo kiệt để trồng mới các loài cây có giá trị kinh tế cao như tái sinh cây vầu, luồng,... với tổng diện tích hơn 149ha. Đây là hướng đi phù hợp để vừa phát huy thế mạnh từ vầu, luồng, vừa góp phần đa dạng sinh học, tăng hiệu quả kinh tế cho người dân.

Sau hiện tượng rừng bị “khuy”, công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức bảo vệ rừng tại các địa phương cũng được đẩy mạnh. Các chủ rừng, hộ dân được phổ biến kỹ năng phòng cháy, chữa cháy rừng; hướng dẫn xử lý thực bì, thu gom cây khô đúng quy định. Nhiều bản làng đã thành lập tổ đội bảo vệ rừng tự quản, trực 24/24h trong mùa khô hanh. Nhờ đó, nhiều diện tích rừng đang dần khôi phục, tái sinh tự nhiên. “Rừng là nguồn sống, là sinh kế, cũng là tấm lá chắn bảo vệ bản làng. Khi thấy cây non mọc lên, bà con chúng tôi ai cũng mừng. Có thể phải mất nhiều năm mới có hình ảnh về những cánh rừng xanh mướt như trước, nhưng nếu không có sự vào cuộc thì chưa biết bao giờ người dân lại mới có thu nhập từ rừng”, ông Lương Văn Thủy, Chủ tịch UBND xã Na Mèo, chia sẻ.

Giữa những cánh rừng vẫn còn những vùng khô, xám do bị “khuy” đã có màu xanh xen lẫn của những chồi non mới mọc. Từ quy luật sinh học khắc nghiệt, rừng lại tự tái sinh, chứng minh sức sống bền bỉ của thiên nhiên và sự nỗ lực của con người trong hành trình giữ rừng mãi xanh.

Bài và ảnh: Đình Giang