Chống ô nhiễm nhựa

Báo động thảm họa ô nhiễm trắng

Tại Việt Nam, theo báo cáo của Hiệp hội nhựa, năm 2015, Việt Nam sản xuất và tiêu thụ khoảng 5 triệu tấn nhựa và con số này tăng 20-30%/năm. Trong đó, khoảng 80% nguyên liệu nhập khẩu sử dụng từ nhựa phế liệu. Chỉ số tiêu thụ nhựa trên đầu người tại Việt Nam tăng nhanh từ 3,8 kg/năm/người năm 1990, tăng lên 41 kg/năm/người vào năm 2015, dự tính đến năm 2025 lên đến khoảng 43 - 44 kg/năm/người và nhiều khả năng con số sẽ còn cao hơn nữa.

Sở Nông nghiệp và Môi trường, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc phát động phong trào chung tay chống rác thải và rác thải nhựa.

Đáng chú ý, lượng chất thải nhựa và túi ni-lon chiếm khoảng 8 - 12% trong chất thải rắn sinh hoạt. Nếu trung bình khoảng 10% lượng chất thải nhựa và túi ni-lon không được tái sử dụng mà thải bỏ hoàn toàn thì lượng chất thải nhựa và túi nilon thải bỏ xấp xỉ khoảng 2,5 triệu tấn/năm, đây là gánh nặng cho môi trường và thảm họa “ô nhiễm trắng” không còn xa mà đã hiện hữu.

Thực tế tại Tuyên Quang, dù được đánh giá là một trong những tỉnh chưa đến mức báo động về thảm họa ô nhiễm trắng nhưng lượng rác thải nhựa và túi ni-lon sử dụng và xả ra môi trường mỗi ngày trên địa bàn cũng khiến nhiều người phải giật mình. Theo lời chị Nguyễn Thị Oanh, chủ một quán cơm bình dân trên địa bàn phường Phan Thiết (TP Tuyên Quang) mỗi ngày để gói đồ ăn cho khách chị phải sử dụng khoảng 1 - 1,5 kg túi ni -lon, chưa kể một lượng lớn hộp xốp. Đó là những cơ sở nhỏ, với những đại lý, cửa hàng kinh doanh, siêu thị, lượng túi ni-lon sử dụng sẽ còn nhiều hơn gấp 2 - 3 lần, thậm chí 5 - 10 lần. Tại những nơi công cộng trên địa bàn thành phố Tuyên Quang, trung tâm các huyện, tình trạng rác thải nhựa vứt không đúng nơi quy định vẫn diễn ra. Ông Trần Văn Quyết, Đội trưởng đội 1, Công ty cổ phần Dịch vụ Môi trường và Quản lý đô thị Tuyên Quang chia sẻ: Đội 1 phụ trách thu gom 2 phường Tân Quang và Minh Xuân trên địa bàn thành phố Tuyên Quang, mỗi ngày đội thu không dưới 40 xe rác, khoảng hơn 1 khối/xe trong đó rất nhiều là rác thải nhựa. Lượng rác này chưa thấy giảm mà ngày càng gia tăng. Ông Quyết chia sẻ thêm: Lượng rác nhiều đã vậy, rất nhiều người thiếu ý thức vứt rác bừa bãi, không đúng nơi quy định, gây khó khăn cho công tác thu gom của anh em trong đội.

Nếu như ở khu vực thành thị lượng rác thải nhựa, túi ni-lon xả thải sẽ được thu gom, tập kết và xử lý bằng cách chôn lấp nhưng ở khu vực nông thôn, lượng rác thải này gần như không được thu gom hoặc có thì rất ít, còn hầu hết chúng được vô tư xả thải ra môi trường.

Theo số liệu thống kê, đến hết ngày 31-12-2024, tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 390 tấn/ngày, tổng khối lượng được thu gom khoảng 235 tấn/ngày. Tỷ lệ thu gom, xử lý trung bình tại khu vực đô thị đạt khoảng 95,5%, khu vực nông thôn đạt 40%.

Ngòi Khổng thuộc xã Hồng Sơn (Sơn Dương) chỉ được sạch khi những cơn mưa lớn trút xuống hoặc lũ trên sông Lô dâng cao, còn không những bao tải rác mà trong đó chủ yếu là ni-lon được người dân nèn chặt vứt xuống như một bãi rác công cộng. Anh T.Đ.A, thôn Kim Xuyên chia sẻ: Một năm trước, có doanh nghiệp đứng ra thu gom rác vận chuyển vào bãi tập kết rác của xã, Ngòi Khổng sạch trong vòng vài năm. Tuy nhiên, từ đầu năm 2024, bãi rác của xã đã không còn chỗ chứa, doanh nghiệp dừng thu gom, tất cả rác thải, kể cả rác thải rắn cũng được người dân trong khu vực ném xuống.

Lạm dụng đồ nhựa và túi ni-lon

Đồng chí Phùng Thế Hiệu, Trưởng phòng Môi trường, Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, Sở Nông nghiệp và Môi trường lý giải, yếu tố khiến cho lượng rác thải nhựa ngày càng gia tăng hiện nay. Đó là tốc độ đô thị hóa, gia tăng dân số khiến nhu cầu sinh hoạt lớn hơn, đặc biệt là sự phụ thuộc và thói quen tiêu dùng sản phẩm nhựa dùng một lần trong nhiều lĩnh vực (thực phẩm, đồ uống, bao bì...). Thực tế hiện nay rất nhiều người vẫn giữ thói quen lạm dụng các sản phẩm nhựa, túi ni-lon, chậm chí là những vật dụng nhỏ nhất là chiếc tăm mà nhiều người sử dụng sau bữa ăn dùng 1 lần giờ cũng được làm bằng nhựa. Họ cho rằng đây sử dụng đồ nhựa sạch, bền, tiện. Bà Nguyễn Thị Thủy, xã An Tường (TP Tuyên Quang) không ngần ngại chia sẻ: Kể từ khi nhà có cháu nhỏ, thay vì sử dụng đồ sứ, thủy tinh, đồ gỗ gia đình bà thay sang dùng đồ nhựa, từ ấm đựng nước, đồ dùng trong gia đình. Theo bà Thủy, đồ nhựa tiện lợi, rẻ và bền chẳng may làm rơi không nguy hiểm như thủy tinh hay đồ sứ.

Đoàn viên, thanh niên Sở Nông nghiệp và Môi trường cấp phát túi thân thiện môi trường cho người dân xã Bằng Cốc (Hàm Yên).

Thói quen dùng sản phẩm đồ nhựa, đặc biệt với các vật dụng nhựa dùng 1 lần xả thải ra môi trường ngày một nhiều tuy nhiên lại không được phân loại và xử lý hiệu quả đang trở thành một vấn nạn. Theo báo cáo của Công ty cổ phần Dịch vụ Môi trường và Quản lý đô thị Tuyên Quang - đơn vị thực hiện thu gom, xử lý rác quy mô lớn nhất tỉnh hiện nay, mỗi ngày đơn vị thu gom trên 80 tấn rác thải sinh hoạt của người dân khu vực nội thành, ngoài ra là rác ở các chợ dân sinh trên địa bàn bao gồm: Rác hữu cơ, rác khó phân hủy chủ yếu là rác thải nhựa, túi ni-lon... Toàn bộ lượng rác hiện nay vẫn được thu gom, tập kết, vận chuyển xử lý chung theo một quy trình xử lý thông thường nhất đó là chôn lấp.

Ông Nguyễn Ngọc Anh, phụ trách Phòng Kế hoạch của Công ty phân trần: Nếu đã phân loại rác tại nguồn thì ít nhất cũng cần 2 loại xe để thu gom, vận chuyển đến 2 cơ sở xử lý riêng trong điều kiện hiện nay sẽ khó cho doanh nghiệp. Cái khó nữa là chưa có định mức kinh tế kỹ thuật của cấp có thẩm quyền nên rất khó để doanh nghiệp triển khai thực hiện. Mấu chốt nữa là hạ tầng kỹ thuật để xử lý loại rác khó phân hủy này vẫn thiếu nếu không muốn nói là không có. Năm 2021, UBND tỉnh đã phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng 3 nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng công nghệ đốt kết hợp sản xuất phân vi sinh tại huyện Sơn Dương, Hàm Yên, Yên Sơn. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện phát sinh nhiều khó khăn, vướng mắc và năng lực hạn chế của nhà đầu tư đã ảnh hưởng đến tiến độ lộ trình, kế hoạch đề ra, hiện nay có một nhà đầu tư xin chấm dứt hoạt động đầu tư dự án và một nhà đầu tư xin điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án.

Cùng hành động vì môi trường xanh, sạch, đẹp

Điều 73, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định rõ: Tổ chức, cá nhân có trách nhiệm hạn chế sử dụng, giảm thiểu, phân loại, thải bỏ chất thải là sản phẩm nhựa sử dụng một lần và bao bì nhựa khó phân hủy sinh học theo quy định; không thải bỏ chất thải nhựa trực tiếp vào hệ thống thoát nước, ao, hồ, kênh, rạch, sông và đại dương. Ngoài ra, chất thải nhựa phải được thu gom, phân loại để tái sử dụng, tái chế hoặc xử lý theo quy định của pháp luật. Chất thải nhựa không thể tái chế phải được chuyển giao cho cơ sở có chức năng xử lý theo quy định. Giảm thiểu rác thải nhựa, tỉnh đã có nhiều văn bản chỉ đạo, khuyến cáo các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân chung tay cùng hành động vì môi trường. Đến nay, một số cơ quan, trường học trên địa bàn tỉnh đã không dùng sản phẩm nhựa dùng một lần, chai nước uống thay bằng chai, cốc thủy tinh trong các hội nghị, cuộc họp. Ở một số tổ chức hội, hội viên đã có ý thức sử dụng túi, làn thân thiện với môi trường khi đi chợ, tận dụng chai, lọ nhựa trồng hoa treo tường, làm gạch sinh thái; thu gom phân loại chai, lọ nhựa bán gây quỹ; thu gom bao bì thuốc bảo vệ thực vật tại đồng ruộng; tái sử dụng rác thải nhựa để làm bình, chậu trồng hoa, cây cảnh tại các hộ gia đình và tại nhà văn hóa thôn, tổ; thu gom phế liệu nhựa bán tạo nguồn quỹ để giúp đỡ những người nghèo có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn... Các hoạt động này đã và đang từng bước thay đổi nhận thức, ý thức về bảo vệ môi trường, thay đổi hành vi, thói quen “nói không với túi ni-lon, sản phẩm nhựa dùng một lần”, góp phần xây dựng môi trường sáng - xanh - sạch - đẹp. Hiện nay, toàn tỉnh đã xây dựng được trên 2.000 mô hình tự quản về xử lý rác thải và chống rác thải nhựa ở khu dân cư.

Tuổi trẻ Sơn Dương tham gia phân loại rác thải nhựa.

Đồng chí Đặng Minh Tơn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thẳng thắn nhìn nhận: Việc phân loại, tái sử dụng rác thải nhựa đã được thực hiện nhưng chưa triệt để, tình trạng lạm dụng và thói quen sử dụng đồ nhựa, trong đó có những vật dụng nhựa dùng một lần như cốc nhựa, hộp nhựa vẫn có xu hướng gia tăng đặc biệt là giới trẻ.

Ngành chức năng đang tham mưu với cấp có thẩm quyền hoàn thiện chính sách và tăng cường thực thi các quy định pháp luật và chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi xả thải trái phép. Triển khai và giám sát chặt chẽ việc phân loại rác tại nguồn ở hộ gia đình, cơ quan, doanh nghiệp. Dự kiến quý IV-2025, Nhà máy xử lý rác thải Nhữ Khê với tổng vốn đầu tư 180 tỷ đồng, công suất xử lý rác thải 160 tấn rác/ngày và sản xuất, tận thu các sản phẩm hạt nhựa, phân hữu cơ vi sinh, phế liệu đã qua tái chế chắc chắn sẽ giải quyết được vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa hiện nay trên địa bàn - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường kỳ vọng.

Rác thải cũng là một nguồn tài nguyên, khi chúng ta đang phát triển một nền kinh tế tuần hoàn, phân loại, tái sử dụng, đặc biệt rác thải nhựa sẽ giảm thiểu ô nhiễm môi trường và là nguồn nguyên liệu cho một chu trình sản xuất mới. Điều này đã được chứng minh ở một số các tỉnh, thành phố lớn và các nước tiên tiến trên thế giới.

Ông Lê Ngọc Tân, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh

Phối hợp tuyên truyền, vận động người dân bảo vệ môi trường

Hiện nay, toàn tỉnh đã xây dựng được trên 2.000 mô hình tự quản về xử lý rác thải và chống rác thải nhựa ở khu dân cư, ý thức của người dân về hạn chế sử dụng túi nilon, chai nhựa dùng một lần và cùng chung tay bảo vệ môi trường vì một tương lai xanh, bền vững ngày càng được nâng lên.

Chúng tôi đánh giá cao vai trò của các hội, đoàn thể như: Hội LHPN, Đoàn Thanh niên, Hội Nông dân, Hội CCB... Các hội, đoàn thể đã tích cực lồng ghép nội dung vào các phong trào, cuộc vận động lớn như: “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Gia đình 5 không 3 sạch”, “Ngày Chủ nhật xanh”…

MTTQ các cấp sẽ tiếp tục là đầu mối phối hợp, thúc đẩy sự gắn kết giữa các lực lượng xã hội, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành động của người dân. Đồng thời, tăng cường giám sát việc thực hiện các chính sách môi trường tại địa phương.

Ông Lại Minh Hồng, Chủ tịch UBND thị trấn Sơn Dương

Chung tay hành động vì môi trường không rác thải nhựa

Chúng tôi đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động thông qua các buổi truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen sử dụng túi nilon, đồ nhựa dùng một lần. Các điểm nóng về rác thải ven sông, suối, khu vực công cộng cũng đã được xử lý, góp phần làm sạch cảnh quan đô thị.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai vẫn còn một số khó khăn như có đến 80% hộ dân vẫn sử dụng túi nilon khi đi chợ do chưa quen với các sản phẩm thay thế, thói quen sử dụng túi nilon chưa dễ thay đổi; sản phẩm thay thế còn ít, giá bán cao; ý thức phân loại rác, công tác thu gom, phân loại còn hạn chế.

Để khắc phục tình trạng này, thị trấn sẽ tiếp tục đổi mới phương thức tuyên truyền bằng các hình thức trực quan như pa-nô, áp phích, mạng xã hội, đồng thời tổ chức thêm các buổi truyền thông tại trường học, chợ, nơi công cộng; mở rộng và biểu dương những mô hình, cách làm sáng tạo trong việc bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát sẽ được tăng cường, những hành vi xả rác bừa bãi, sử dụng túi nilon không đúng quy định sẽ bị xử lý nghiêm nhằm xây dựng môi trường sống xanh - sạch - đẹp.

Bà Nguyễn Thị Linh Nhâm, Giám đốc Công ty cổ phần Dịch vụ môi trường và Quản lý đô thị Tuyên Quang

Xây dựng thói quen phân loại rác thải tại nguồn

Việc phân loại rác thải tại nguồn hiện nay còn nhiều trở ngại bởi chưa thiết lập thành chuỗi quy trình phân loại trong thu gom, người dân vẫn chưa hình thành thói quen phân loại rác thải tại nguồn, mới có một số khu dân cư hình thành thói quen này. Cùng với đó, trên địa bàn tỉnh vẫn chưa có nhà máy xử lý rác thải nên việc xử lý hiện nay chủ yếu vẫn là phương pháp chôn lấp.

Để hình thành thói quen phân loại rác thải tại nguồn rất cần sự chung tay của từng gia đình, cộng đồng và xã hội để sau này khi Nhà máy xử lý rác thải đi vào hoạt động, việc xử lý rác thải sẽ triệt để, góp phần xây dựng môi trường sống ngày càng xanh, sạch đẹp.

Bà Nguyễn Thị Ngọc, Quản lý Trung tâm Nông sản xanh Sáng Nhung (TP Tuyên Quang)

Thay đổi từ việc nhỏ nhất

Thời gian qua, cửa hàng đã đẩy mạnh tuyên truyền, khuyến khích người tiêu dùng khi đi mua sắm mang theo túi cá nhân, làn hoặc tái sử dụng túi vải. Tại cửa hàng, 2 năm trở lại đây, chúng tôi đã phần nào thay thế việc dùng túi nilon bằng hộp giấy, túi giấy, sử dụng lá chuối để đựng thực phẩm nhất là thực phẩm chế biến sẵn cho khách hàng. Việc sử dụng túi giấy đựng thức ăn cũng giúp giữ cho đồ ăn nóng lâu hơn, giữ nguyên hương vị. Hộp đựng đồ ăn bằng giấy có khả năng tự phân hủy sinh học, không để lại hậu quả nghiêm trọng và gây tác động xấu đến môi trường.

Bài, ảnh: Đoàn Thư