Chủ động trữ nước-kiểm soát mặn-ngăn ô nhiễm: Giải pháp tổng lực cho mùa khô 2025-2026 tại Đồng bằng sông Cửu Long

Công trình thủy lợi Cái Lớn-Cái Bé phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc kiểm soát mặn, giữ ngọt và phục vụ sản xuất bền vững tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Chủ động từ sớm: Lập kế hoạch điều tiết ngay từ mùa mưa

Ngay từ đầu mùa lũ, Công ty Thủy lợi miền nam đã phối hợp với các đơn vị chuyên môn như Viện Khoa học Thủy lợi miền nam, Viện Quy hoạch Thủy lợi miền nam, Viện Kỹ thuật Biển, cùng các Đài Khí tượng thủy văn để cập nhật sớm dự báo khí tượng-thủy văn, chất lượng nước, xâm nhập mặn. Đây là cơ sở để Công ty xây dựng phương án vận hành linh hoạt từ tháng 11/2025, chủ động điều tiết nước theo mùa, tháng và kịch bản đột xuất.

Các công trình được kiểm tra, bảo trì thường xuyên, bảo đảm tình trạng kỹ thuật tốt nhất. Công ty cũng phối hợp các địa phương nắm sát lịch thời vụ, kế hoạch sản xuất để phân phối nước hợp lý, hài hòa.

Hiệu quả rõ rệt từ các công trình thủy lợi lớn

Hai công trình thủy lợi quy mô lớn: Cái Lớn-Cái Bé (CLCB) và Quản Lộ-Phụng Hiệp (QLPH) chính thức vận hành từ năm 2022 đã phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc kiểm soát mặn, giữ ngọt và phục vụ sản xuất bền vững tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nơi đang chịu tác động mạnh mẽ của biến đổi khí hậu và nước biển dâng.

Trong mùa khô 2023-2024, xâm nhập mặn đã ăn sâu từ 30-70km vào các sông chính. Tuy nhiên, nhờ hệ thống cống Cái Lớn, Cái Bé, Xẻo Rô và âu thuyền Ninh Quới, các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm vẫn được bảo vệ an toàn. Nồng độ mặn ở vùng ngọt ổn định được kiểm soát dưới 1g/l, so với mức dự báo 4–5g/l. Đồng thời, hệ thống đê biển kết hợp các công trình thoát lũ giúp giảm nguy cơ ngập úng do triều cường và mưa bão.

Hệ thống QLPH, đặc biệt là cống âu thuyền Ninh Quới, giúp kiểm soát mặn hiệu quả cho hơn 26.500ha vùng ngọt Sóc Trăng-Bạc Liêu, đồng thời hỗ trợ cấp mặn có kiểm soát cho 8.500ha nuôi trồng thủy sản ở vùng giáp nước Hồng Dân (Bạc Liêu). Việc chuyển nước từ sông Hậu giúp pha loãng mặn cho vùng nuôi tôm, đảm bảo sản xuất xuyên suốt cả mùa khô.

Ông Phạm Văn Tùng, Viện trưởng Viện Kỹ thuật Biển nhận định: “Vấn đề mặn-ngọt-lợ không thể tách rời mà cần xem xét trong không gian liên vùng và thời gian liên vụ. Việc vận hành các công trình không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà còn gắn với sinh kế và môi trường”.

Ông Lê Tường Minh, Phó Giám đốc Chi nhánh Đồng bằng sông Cửu Long, Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi miền nam cho biết vai trò then chốt của công tác dự báo và giám sát chất lượng nước trong quá trình điều hành rất quan trọng.

“Chúng tôi đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ và khoa học từ Viện Kỹ thuật Biển. Các mô hình dự báo của Viện, đặc biệt về diễn biến chất lượng nước mặt đã góp phần giúp Công ty đưa ra quyết định vận hành công trình linh hoạt theo từng tuần, từng khu vực. Đây là cơ sở để chuyển từ vận hành định kỳ sang vận hành theo tình huống, tối ưu hóa lượng nước tích trữ và phân phối theo đúng nhu cầu thực tế”, ông Minh khẳng định.

Thích ứng chủ động-phát triển bền vững

Không chỉ giữ nước, Công ty Thủy lợi miền nam xác định giữ sạch nguồn nước là điều kiện sống còn để phát huy hiệu quả công trình. Áp lực ô nhiễm từ nông nghiệp, sinh hoạt, công nghiệp đang đe dọa nguồn nước ngọt tại Đồng bằng sông Cửu Long, khu vực có hơn 20.000km kênh rạch.

Để ứng phó, Công ty phối hợp với các viện chuyên môn xây dựng mô hình dự báo ô nhiễm, quan trắc định kỳ chất lượng nước. Cùng với đó, công ty triển khai các giải pháp: Tuyên truyền giảm phát thải; Siết chặt kiểm soát nguồn thải sinh hoạt và công nghiệp; Đầu tư công trình phân ranh sinh thái, hệ thống quan trắc chuyên sâu; Khuyến khích doanh nghiệp tái sử dụng nước, cộng đồng giám sát nguồn nước qua ứng dụng công nghệ; Xây dựng các hồ chứa mới tích trữ nước mưa sạch, hồ điều hòa nội đồng.

Qua các mùa khô gần đây, có thể thấy rõ rằng việc vận hành linh hoạt, phối hợp dự báo sớm và quản lý nước hiệu quả đã góp phần giảm thiểu đáng kể thiệt hại tại Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu kiểm soát mặn bền vững cho 600.000ha ven biển vào năm 2030, cần đầu tư đồng bộ cả về hạ tầng kỹ thuật lẫn cơ chế phối hợp, tăng cường công tác thông tin và chuyển đổi sinh kế người dân.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính từng nhấn mạnh khi khánh thành công trình Cái Lớn-Cái Bé: “Vận hành thuận thiên nhưng có kiểm soát”, đây chính là định hướng chiến lược để Đồng bằng sông Cửu Long không chỉ thích ứng, mà còn phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khó lường.

THU HÀ-MAI TẠO