Chung tay vì nghề cá bền vững: Khi tuyên truyền đi vào chiều sâu

Trong nỗ lực gỡ “thẻ vàng”, hướng tới phát triển nghề cá bền vững, các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long cùng các LLVT đang triển khai nhiều giải pháp sáng tạo, hiệu quả, từng bước đặt nền móng cho sự chuyển biến toàn diện từ nhận thức đến hành động trong cộng đồng ngư dân.

Đồng bộ giải pháp, quyết liệt hành động

Sáng 16-8, tại cảng cá Tắc Cậu (xã Bình An, tỉnh An Giang), một phiên tòa giả định về hành vi vi phạm khai thác IUU do Bộ tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4 phối hợp với Tòa án Quân sự Quân khu 9 tổ chức đã để lại ấn tượng sâu sắc. Tình huống mô phỏng chủ tàu điều động người và phương tiện vượt ranh giới biển Việt Nam để khai thác trái phép, cấu kết với người dân địa phương nhằm trốn tránh sự kiểm soát của các cơ quan chức năng.

Bộ tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4 tuyên truyền chống khai thác IUU cho bà con ngư dân tại xã Gành Hào, tỉnh Cà Mau.

Hình ảnh chủ tàu đứng trước tòa, đối diện bản án hình sự có khung hình phạt từ 7 đến 15 năm tù khiến nhiều ngư dân không khỏi bàng hoàng. Không còn là những buổi nói chuyện pháp luật khô cứng, tuyên truyền chống khai thác IUU giờ đây trở nên trực quan, gần gũi, dễ hiểu, dễ nhớ. Ngư dân Nguyễn Văn Chung, ấp An Lạc, xã Bình An, chia sẻ: “Qua phiên tòa giả định, tôi thấy cách tuyên truyền này rất dễ hiểu, dễ nhớ. "Phiên tòa" không chỉ phổ biến pháp luật mà còn là lời cảnh tỉnh ngư dân trong việc chấp hành pháp luật, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và giữ gìn chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. Dự "phiên tòa", tôi mới hiểu rõ: Không tuân thủ IUU là đánh đổi cả tự do và sự nghiệp”.

Đại tá Nguyễn Văn Tranh, Phó tư lệnh Pháp luật Vùng Cảnh sát biển 4 cho biết: “Đây là mô hình tuyên truyền đột phá. Người dân được học luật bằng hình ảnh, dễ hiểu, dễ nhớ. Quan trọng hơn, từ nhận thức sẽ dẫn đến thay đổi hành vi của mỗi người khi tham gia khai thác thủy sản trên biển”. Cùng với phiên tòa giả định, các lực lượng còn tổ chức tọa đàm chuyên đề, phát tài liệu pháp luật, đối thoại trực tiếp với ngư dân. Cách làm sáng tạo này đã góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, tạo chuyển biến tích cực về tư duy và hành động trong công tác chống khai thác IUU tại các tỉnh, thành phố ven biển. Không chỉ dừng lại ở tuyên truyền, lực lượng Cảnh sát biển, Bộ đội Biên phòng và Hải quân còn phối hợp chặt chẽ với các địa phương: An Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ, Cà Mau để triển khai đồng bộ các biện pháp tuần tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển.

Tại vùng biển Tây Nam-khu vực từng có nguy cơ cao về việc tàu cá xâm phạm vùng biển nước ngoài-hệ thống giám sát hành trình (VMS) được duy trì hoạt động 24/24 giờ. Mọi tín hiệu bất thường như mất kết nối, tắt máy, thay đổi lộ trình đều được các lực lượng chức năng phát hiện và xử lý kịp thời. Các trường hợp vi phạm đều bị lập biên bản, xử lý nghiêm theo quy định, thậm chí có thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi tổ chức, môi giới đưa tàu đi khai thác trái phép. Cùng với đó, các địa phương đã hoàn thành việc lắp đặt thiết bị VMS cho 100% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên. Chủ tàu và thuyền trưởng đều ký cam kết không vi phạm vùng biển nước ngoài. Công tác quản lý dữ liệu nghề cá, kiểm tra đột xuất các phương tiện, đặc biệt là tàu “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không giấy phép) cũng được tăng cường. Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Hồ Văn Mừng nhấn mạnh: “Chúng tôi xác định đây là thời cơ nhưng cũng là thử thách lớn. An Giang đang phối hợp chặt chẽ với Bộ tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 4, Bộ đội Biên phòng và Hải quân đẩy mạnh truyền thông để ngư dân hiểu đúng, làm đúng; đồng thời tăng cường xử lý vi phạm”.

Ngư dân đổi thay - nghề cá chuyển mình

Đáng ghi nhận, bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt của các lực lượng chức năng, chính cộng đồng ngư dân cũng đang từng bước thay đổi nhận thức và hành vi, trở thành lực lượng nòng cốt trong bảo vệ và phát triển nghề cá bền vững. Tại xã Bình Đại (Vĩnh Long), Chủ tịch UBND xã Huỳnh Văn Mai cho biết: “Chúng tôi đã hoàn tất việc lắp đặt thiết bị VMS cho 100% tàu cá của địa phương. Đến nay, không còn tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Ngoài ra, xã cũng đã tổ chức hơn 200 buổi tuyên truyền pháp luật cho ngư dân theo hướng đối thoại cởi mở, gắn với thực tiễn, dễ tiếp cận và dễ hiểu”.

Ngư dân Huỳnh Hải Âu ở xã Bình An (An Giang), chủ đội tàu hơn 70 chiếc, thẳng thắn chia sẻ: “Gia đình tôi sống bằng nghề cá, vì vậy càng phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định. Nếu cả ngành bị ảnh hưởng chỉ vì một vài trường hợp vi phạm thì sẽ dẫn đến thiệt hại chung. Toàn bộ tàu của tôi đều đã được lắp đặt thiết bị VMS, có đầy đủ giấy phép và tuyệt đối không vượt ranh giới vùng biển cho phép”.

Tại cửa biển Sông Đốc (Cà Mau), nơi con tàu của anh Huỳnh Văn Nhật neo đậu, không khí chuẩn bị cho mỗi chuyến ra khơi nay đã khác trước. Ngoài việc chuẩn bị nhiên liệu, thực phẩm, anh Nhật còn chú trọng kiểm tra thiết bị VMS, giấy tờ tàu cá để bảo đảm khai thác đúng quy định. Anh chia sẻ: “Gia đình tôi có 3 tàu, luôn duy trì việc bật thiết bị VMS và tuân thủ nghiêm quy định khai thác trong vùng biển Việt Nam. Chúng tôi nhận thức rằng, chỉ cần một vi phạm nhỏ cũng có thể gây thiệt hại lớn, không chỉ cho bản thân mà cho cả cộng đồng”. Ngư dân Đinh Văn Huy, hành nghề khai thác cá ngừ đại dương, cũng thẳng thắn cho rằng: “Nếu không tuân thủ IUU thì sản phẩm không thể xuất khẩu được. Tôi mong tất cả ngư dân cùng tuân thủ, vì tương lai nghề cá nước ta”.

Ngày 25-7-2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện số 122/CĐ-TTg, chỉ đạo toàn hệ thống chính trị bước vào đợt cao điểm triển khai các giải pháp cấp bách chống khai thác IUU. Đây là thời điểm quyết định, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ và toàn diện hơn nữa của cấp ủy, chính quyền địa phương và các lực lượng chức năng. Nếu không khắc phục được “thẻ vàng”, thủy sản Việt Nam sẽ tiếp tục bị hạn chế xuất khẩu sang thị trường châu Âu-nơi có giá trị cao và tiêu chuẩn ngặt nghèo. Nếu tình trạng đó tiếp diễn, thiệt hại không chỉ là hàng tỷ USD xuất khẩu mỗi năm mà còn là uy tín quốc gia trên trường quốc tế, là sinh kế của hàng triệu lao động ven biển.

Tuy nhiên, với sự chuyển biến mạnh mẽ từ cấp ủy, chính quyền, lực lượng chức năng đến từng ngư dân, đặc biệt là những sáng kiến tuyên truyền đi vào chiều sâu như phiên tòa giả định tại Tắc Cậu, hy vọng về một nghề cá bền vững, hiện đại và có trách nhiệm đang hiện hữu.

THÚY AN