Chuyên gia khuyến nghị ASEAN cần tư duy xuyên khu vực để ứng phó thiên tai

Ngập lụt do mưa lớn tại quận Hat Yai, tỉnh Songkhla, Thái Lan ngày 25/11/2025. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Khuyến nghị trên được đưa ra trong bối cảnh các nước trong khu vực liên tiếp trải qua những trận lũ lụt chưa từng thấy. Mới đây nhất, Hat Yai, thành phố lớn nhất tỉnh Songkhla và là một trong những trung tâm thương mại quan trọng nhất miền Nam Thái Lan, đã ban bố vùng thảm họa khi trải qua trận lũ lụt nghiêm trọng nhất trong 300 năm. Ngay cả những người dân lâu năm đã quen với lũ lụt theo mùa cũng thừa nhận gió mùa lần này đã diễn ra với mức độ dữ dội chưa từng thấy.

Trên khắp Đông Nam Á, hệ thống gió mùa không còn mang tính mùa vụ, không thể dự đoán hoặc kiểm soát được nữa, mà đã biến thành thế lực khí hậu thất thường, xuyên khu vực, gây áp lực lên các hệ thống phòng chống thiên tai quốc gia. Hiện tượng "lũ chồng lũ" dọc theo bờ biển miền Trung Việt Nam, các trận lốc xoáy ngày càng dữ dội ở Myanmar, sự biến đổi đột ngột từ hạn hán sang lũ lụt ở Philippines, hay tình trạng lũ lụt nội địa ngày càng tồi tệ trên khắp bờ biển phía Đông Malaysia và bang Johor, Nam nước này... Những hiện tượng này cho thấy hệ thống khí quyển khu vực đã trở nên bất ổn. Các hiện tượng thời tiết trước đây mất vài ngày để phát triển, giờ đây xảy ra chỉ trong vài giờ. Các khối bão di chuyển khó lường qua Biển Đông. Các hành lang ẩm trải dài qua nhiều biên giới, gây ra lũ lụt đồng thời ở các quốc gia khác nhau.

Tuy nhiên, giáo sư Phar Kim Beng nhận định khuôn khổ ứng phó thiên tai của ASEAN vẫn chủ yếu mang tính quốc gia. Thái Lan dựa vào Cục Phòng chống và giảm nhẹ thiên tai. Malaysia và Indonesia dựa vào Cơ quan Quản lý thiên tai quốc gia của mỗi nước. Philippines phối hợp thông qua Văn phòng Phòng vệ dân sự. Singapore phụ thuộc vào Cơ quan Môi trường quốc gia và Lực lượng phòng vệ dân sự. Tất cả các cơ quan này đều có năng lực trong phạm vi biên giới của mỗi nước.

Gió mùa ngày nay không còn giống chu kỳ theo mùa, mà giống siêu cấu trúc khí hậu khu vực, mở rộng, thu hẹp và tăng cường xuyên biên giới quốc gia với tốc độ đáng báo động. Giáo sư Phar Kim Beng nhấn mạnh đây chính là những thời điểm cam kết của ASEAN về việc trở thành "cộng đồng lấy người dân làm trung tâm" cần được coi trọng nhất. Tuy nhiên, chính trong thời điểm này, những hạn chế lại bộc lộ. Vẫn chưa có đường dây nóng khẩn cấp thống nhất của ASEAN. Không có cơ sở dữ liệu chung về nơi trú ẩn cho công dân các quốc gia thành viên. Không có quy trình sơ tán phối hợp cho du khách xuyên biên giới. Không có nền tảng tập trung để cập nhật thời gian thực về các hệ thống thời tiết ảnh hưởng đến nhiều quốc gia cùng lúc.

Trung tâm Điều phối ASEAN về hỗ trợ nhân đạo và quản lý thảm họa (Trung tâm AHA) đóng vai trò quan trọng, nhưng trọng tâm chính của trung tâm này là điều phối sau thảm họa. Giáo sư Phar Kim Beng cho biết khu vực này đang rất cần một thể chế có khả năng dự đoán và tiên đoán: một Trung tâm Chỉ huy khí tượng và khí hậu ASEAN hoàn chỉnh. Trung tâm này phải tổng hợp dữ liệu khí tượng thời gian thực từ tất cả các cơ quan quốc gia. Trung tâm phải phát tín hiệu cảnh báo sớm xuyên biên giới và kết nối thông tin tình báo thời tiết trực tiếp với các đội ứng phó khẩn cấp, các bộ du lịch và các cơ quan quản lý giao thông vận tải khu vực.

Ngoài việc chia sẻ dữ liệu, Giáo sư Phar Kim Beng cho biết Đông Nam Á cần một Mạng lưới tài sản (ứng phó) thảm họa ASEAN. Tàu cứu hộ, trực thăng, máy bay không người lái, máy bơm công suất lớn và bệnh viện dã chiến di động phải được bố trí chiến lược tại các khu vực dễ bị tổn thương do khí hậu như Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Indonesia và Philippines. Những tài sản này phải có thể triển khai xuyên biên giới trong vòng vài giờ. Khu vực này cũng cần các đội ứng phó lũ lụt chung được đào tạo về cứu hộ nước chảy xiết, sơ tán khách du lịch bị mắc kẹt, khôi phục thông tin liên lạc và hỗ trợ kỹ thuật sau lũ. Các đội này phải có khả năng tương tác và được trang bị để di chuyển nhanh chóng giữa các quốc gia thành viên.

Trận lũ lụt xảy ra sau 300 năm ở Hat Yai không chỉ là thảm họa thiên nhiên. Đó là thông điệp từ tương lai, dấu hiệu về những gì Đông Nam Á sẽ ngày càng phải đối mặt: những cơn bão khó lường, lũ lụt bất ngờ, người dân bị mắc kẹt và hàng ngàn du khách không biết liên lạc với ai để được hỗ trợ. Cuộc khủng hoảng này phải trở thành bước ngoặt, nơi ASEAN nhận ra rằng những cú sốc khí hậu giờ đây mang tính chất khu vực. Đây nên là thời điểm ASEAN thích nghi để vượt qua những cơn bão trong tương lai.

Viên Luyến (TTXVN)