Chuyên gia lý giải nguyên nhân Đông Nam Á hứng mưa lũ kỷ lục

Cảnh ngập lụt tại Hat Yai, tỉnh Songkhla , Thái Lan, ngày 25/11/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Từ Thái Lan đến Philippines và Malaysia, mưa lớn kéo dài đã khiến hàng triệu người phải di dời, hàng trăm người thiệt mạng và nhiều khu vực bị chia cắt.

Kênh truyền hình “Channel NewsAsia” có trụ sở tại Singapore ngày 26/11 dẫn lời giới chuyên gia cho rằng đây là hệ quả của sự trùng hợp hiếm thấy giữa 2 hiện tượng khí hậu lớn là La Nina và dao động nhiệt độ mặt nước biển ở phía Tây và phía Đông Ấn Độ Dương (IOD), cùng với tác động gia tăng của biến đổi khí hậu.

Giải thích về việc 2 hệ thống khí hậu vốn “hiếm khi trùng khớp” nay lại xuất hiện cùng lúc, các chuyên gia khí tượng cho rằng hiện tượng La Nina (nước biển lạnh hơn ở trung tâm Thái Bình Dương làm tăng lượng mưa tại Đông Nam Á) đã duy trì trong nhiều tháng qua.

Trong khi đó, hiện tượng IOD (vùng biển quanh Indonesia ấm hơn bình thường, do đó hút ẩm và tạo điều kiện cho mưa tăng mạnh) cũng đạt mức rõ nét. Hai hiện tượng vốn hình thành từ 2 đại dương khác nhau và thường không đạt đỉnh cùng lúc nhưng nay lại diễn ra đồng thời, tạo nên lượng hơi ẩm lớn bất thường trong khí quyển.

Theo ông Fredolin Tangang, một nhà khoa học khí hậu và là Giáo sư danh dự của Đại học Quốc gia Malaysia, độ ẩm chính là "nhiên liệu" cho lượng mưa cực lớn trong thời gian qua.

Hệ quả là có nhiều quốc gia ở khu vực Đông Nam Á chứng kiến những trận mưa lũ kỷ lục trên diện rộng. Tại Thái Lan, khu vực Hat Yai ghi nhận lượng mưa lớn nhất trong 300 năm, buộc chính quyền phải ban bố tình trạng thảm họa và sơ tán hàng loạt. Lượng mưa hơn 600 mm trong vài ngày đã chia cắt trung tâm kinh tế vùng, khiến du khách mắc kẹt và hàng triệu người bị ảnh hưởng tại 9 tỉnh miền Nam của Thái Lan.

Tại Malaysia, quốc gia vừa bước vào mùa gió mùa Đông Bắc, mưa bão cũng gây ngập lụt trên diện rộng ở 8 bang. Đến ngày 25/11, gần 25.000 người đang phải lưu trú tạm trong các trung tâm sơ tán và đã có hơn 3.000 điểm được xác định là điểm "nóng" về lũ lụt.

Philippines cũng bị ảnh hưởng nặng nề khi siêu bão Kalmaegi và Fung-wong liên tiếp đổ bộ trong tháng 11, khiến hơn 1,5 triệu người phải sơ tán.

Đáng chú ý, ngoài 2 hiện tượng khí hậu nói trên, biến đổi khí hậu cũng là nhân tố chính làm trầm trọng thêm tình hình. Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), năm 2023 là năm nóng nhất từng được ghi nhận với mức nhiệt toàn cầu cao hơn 1,55 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Không khí ấm giữ nhiều hơi ẩm hơn, dẫn tới mưa lớn hơn và kéo dài hơn. WMO cho biết châu Á đang ấm lên gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu, khiến các hiện tượng cực đoan xảy ra dồn dập hơn.

Các chuyên gia cũng lưu ý rằng thời tiết ở một quốc gia Đông Nam Á không chỉ chịu tác động của nhiệt độ địa phương, mà còn bị ảnh hưởng bởi thay đổi nhiệt độ ở khu vực rộng lớn hơn, trong đó có Trung Quốc và Australia.

Dự báo, hiện tượng La Nina sẽ còn kéo dài đến đầu năm 2026. Với đất đã bão hòa nước, chỉ một lượng mưa vừa cũng có thể gây thêm lũ và sạt lở. Trung tâm Khí tượng chuyên ngành của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) lưu ý rằng lượng mưa được dự báo cao hơn mức bình thường vào thời điểm này trong năm tại phần lớn khu vực Đông Nam Á lục địa, cũng như ở một số vùng của các quốc gia hải đảo, bao gồm các quần đảo ở Indonesia và Philippines, cũng như bán đảo Mã Lai trong vài tháng tới.

Các nhà khoa học cảnh báo, những sự kiện thời tiết từng được coi là “hiếm gặp” nay đang trở thành hiện tượng thường xuyên. Tần suất bão có thể không tăng nhưng cường độ sẽ mạnh hơn, mưa thất thường hơn, chu kỳ lặp lại của các hiện tượng cực đoan được rút ngắn. Tất cả những điều này sẽ gây áp lực lên các hệ thống dự báo, quản lý thiên tai và hạ tầng thoát nước của các nước Đông Nam Á.

Giáo sư Tangang lưu ý các chính phủ trong khu vực cần đầu tư nhiều hơn cho việc nâng cao khả năng thích nghi với khí hậu để giảm thiểu tác động cũng như tăng cường khả năng phục hồi trước các sự kiện tương tự trong tương lai. Theo ông, có nhiều biện pháp thích ứng với khí hậu có thể triển khai như nâng cấp mạng lưới kênh rạch và thoát nước, tăng cường cơ sở hạ tầng xanh, tạo các khu vực giữ nước và hấp thụ nước tự nhiên, bảo vệ bờ biển, xây dựng năng lực dự báo thông minh và đầu tư cho công tác chuẩn bị của các cộng đồng.

Kết thúc Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) tại Belem (Brazil) vừa qua, các nước đã ký kết một thỏa thuận trong đó kêu gọi tăng tối thiểu gấp 3 lần nguồn tài chính cho thích ứng với biến đổi khí hậu vào năm 2035. Mặc dù vậy, các thách thức phía trước còn rất nhiều như việc xác định nguồn đóng góp tài chính, cơ chế phân bổ nguồn lực cho các nước đang phát triển và các nước chịu tác động lớn của biến đổi khí hậu, cũng như việc thu hẹp khoảng cách về khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

Việt Dũng - Nguyễn Hà (TTXVN)