Chuyện ít biết về ngôi nhà hơn 100 năm liên tục đổi công năng ở miền Tây

Di tích kiến trúc nghệ thuật Ngôi nhà số 21 đường Nguyễn Văn Trỗi (hay còn gọi nhà bá hộ Chiêu, nhà ông Ba Chiêu) là một trong những công trình cổ có kiến trúc đẹp còn được lưu giữ đến ngày nay tại phường Rạch Giá, tỉnh An Giang.

Ngôi nhà cổ hiếm thấy ở An Giang mang số phận lịch sử khá đặc biệt. Ảnh: Trần Tuyên

Theo tư liệu tại bảo tàng tỉnh An Giang, công trình được khởi xây năm 1911 và hoàn thành vào năm 1920, với khuôn viên rộng khoảng 2.000m2. Chủ nhân đầu tiên của ngôi nhà là ông Trần Nhuệ - một địa chủ nổi tiếng thời bấy giờ. Sau này, người con trai thứ 3 của ông - bá hộ Trần Quang Chiêu, thừa hưởng ngôi nhà.

Tổng thể kiến trúc gồm gian nhà chính rộng khoảng 200m2 ở trung tâm, hai bên là hai dãy nhà phụ cùng khuôn viên cây xanh bao quanh. Chủ nhà khi ấy đã thuê đội ngũ thợ xây, thợ mộc lành nghề từ nhiều nơi về thực hiện.

Đài vôi mặt trước của ngôi nhà mang tạo hình đặc biệt. Ảnh: Trần Tuyên

Thoạt nhìn từ bên ngoài, nhiều người dễ lầm tưởng đây là biệt thự mang phong cách Pháp, với tường xây gạch tô vôi cát, quét màu hồng, cao khoảng 4m. Kiến trúc này khá tương đồng với kiểu xây cổng tam quan - biểu tượng đặc trưng của vùng đất Rạch Giá.

Nền móng ngôi nhà được làm bằng đá hộc, bên dưới từng có hầm chứa nước (nay đã được lấp). Mặt tiền gồm 3 lối tam cấp dẫn vào nhà. Bao quanh căn nhà là dãy hành lang được nối với nhau bằng nhiều ô cửa hình vòm và tường bao cao khoảng 1m, có trang trí hoa văn. Bốn đầu dãy hành lang có 4 lối đi phụ.

Liễng đối, ở giữa là mặt trời, hai bên chạm phụng, thể hiện sự cao quý, uy quyền của gia chủ. Ảnh: Trần Tuyên

Tuy nhiên, khi bước vào bên trong, du khách sẽ bất ngờ trước không gian mang đậm kiến trúc nhà Việt cổ truyền. Hoa văn được nghệ nhân chạm trổ tinh xảo, cầu kỳ với các họa tiết rồng, phụng, hoa mai, hoa sen…

Nhà chính có kết cấu khung gỗ 3 gian, hai chái với 6 hàng cột; mỗi hàng có 3 cột cái và 2 cột con bằng gỗ căm xe, kê trên đá tảng. Nền lát gạch bông, tường xây gạch thẻ, mái lợp ngói âm dương.

Hàng cột bằng gỗ căm xe chống đỡ toàn bộ công trình. Ảnh: Trần Tuyên

Theo nguồn tư liệu tại bảo tàng tỉnh An Giang, sau khi hoàn thành, ngôi nhà được dùng làm từ đường của họ Trần, là nơi thờ cúng tổ tiên và tiếp đón khách quý. Năm 1946, chính quyền thực dân Pháp trưng dụng nơi đây làm Tòa án tỉnh Rạch Giá; dãy nhà phụ phía Tây vốn là bếp và nơi ở của con cháu được chuyển thành ty thú y.

Giai đoạn 1970-1973, công trình tiếp tục được chính quyền Mỹ - Ngụy sử dụng làm nơi ở cho một số cố vấn Mỹ. Sau năm 1975, ngôi nhà thuộc tài sản công do Nhà nước quản lý.

Ban đầu ngôi nhà được giao cho Tỉnh hội Phụ nữ Kiên Giang làm cơ quan; sau đó là đoàn văn công, rồi đến Bảo tàng tỉnh Kiên Giang (nay là Bảo tàng tỉnh An Giang).

Hai cây nhãn được gia chủ trồng hai bên sân ngôi nhà theo địa thế phong thủy đến nay vẫn sống khỏe. Ảnh: Trần Tuyên

Theo bà Dương Thị Thảo Nguyên - thuyết minh viên của bảo tàng, hiện nơi đây trưng bày hàng nghìn hiện vật, hình ảnh tài liệu được chia thành 6 chuyên đề: Văn hóa Óc Eo trên địa bàn tỉnh Kiên Giang (cũ); hiện vật được trục vớt tại vùng biển Kiên Giang; họ Mạc với công cuộc khai phá trấn Hà Tiên; Kiên Giang vùng đất - con người; thân thế, sự nghiệp Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực; quân và dân Kiên Giang qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp - Mỹ.

Hiện vật về nền văn hóa Óc Eo trưng bày tại bảo tàng. Ảnh: Trần Tuyên

Trong đó, chuyên đề Văn hóa Óc Eo là điểm nhấn thu hút nhất, với nhiều hiện vật quý hiếm có giá trị đặc biệt về văn hóa - lịch sử, được trưng bày cẩn trọng, góp phần tạo nên dấu ấn nổi bật cho khu trưng bày.

Năm 1990, ngôi nhà cổ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Trần Tuyên