Chuyển từ tư duy 'tiền kiểm', 'an toàn tuyệt đối' sang chủ động chấp nhận rủi ro có kiểm soát

Làm rõ kết quả nổi bật, những tồn tại, hạn chế cần khắc phục

Phát biểu gợi ý thảo luận tại Diễn đàn, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, Ban Tổ chức Diễn đàn đã nhận được hơn 20 tham luận bằng văn bản của các cơ quan, tổ chức trung ương và địa phương, các nhà khoa học và các chuyên gia.

Nội dung của các tham luận đều rất trí tuệ, công phu, đề cập toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn của thực tiễn công tác xây dựng pháp luật thời gian qua, đề xuất nhiều chủ trương giải pháp trong thời gian tới nhằm tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật bám sát chủ trương đường lối của đảng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu tại Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Các chuyên đề rất sâu sắc, toàn diện và đều mong muốn tiếp tục xây dựng hệ thống pháp luật trong thời gian tới bảo đảm thể chế, pháp luật thực sự trở thành khâu “đột phá của đột phá”, mở đường thúc đẩy phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Trong khuôn khổ Diễn đàn, Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết, Ban tổ chức Diễn đàn sẽ mời một số tham luận có tính tổng quát đề cập các mặt khác nhau của công tác xây dựng pháp luật và đề nghị các đại biểu trình bày tham luận một cách tóm tắt trong khoảng 10 phút, ý kiến thảo luận khoảng 7 phút. Đồng thời, đề nghị tập trung vào một số nội dung chính.

Một là, đánh giá công tác xây dựng pháp luật từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV đến nay, làm rõ kết quả nổi bật, những tồn tại, hạn chế cần khắc phục trong công tác lập pháp của Quốc hội trong thời gian tới và công tác phối hợp giữa Quốc hội với các cơ quan trong xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu tại Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Hai là, đánh giá việc thực hiện đổi mới tư duy và quy trình lập pháp, định hướng xây dựng pháp luật trong thời gian vừa qua. Đồng thời, rút ra những bài học kinh nghiệm, những cách làm hay trong việc đổi mới tư duy xây dựng pháp luật trong thời gian qua để phát huy trong thời gian tới.

Ba là, những yêu cầu đặt ra trong việc xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI gắn với đổi mới, xác định cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam trong thời gian tới để tập trung thực hiện trong khóa XVI.

Xây dựng đội ngũ “kiến trúc sư thể chế” có tư duy toàn diện

Trước đó, trình bày Báo cáo đề dẫn tại Diễn đàn, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, Diễn đàn là sáng kiến quan trọng được Chủ tịch Quốc hội đề xuất nhằm mở ra không gian đối thoại chuyên sâu của Quốc hội, giữa các cơ quan tham gia vào quy trình lập pháp, đại biểu Quốc hội với các nhà khoa học, chuyên gia, người làm công tác thực tiễn về các vấn đề tiếp tục đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp, về các trọng tâm lập pháp của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI cũng như bảo đảm sự gắn kết giữa công tác xây dựng pháp luật với tổ chức thi hành pháp luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày Báo cáo đề dẫn tại Diễn đàn. Ảnh: Phạm Thắng

"Sự thành công của Diễn đàn này sẽ tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng của Quốc hội trong dẫn dắt cải cách thể chế, “đi trước mở đường” đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới", Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhấn mạnh.

Có thể nói, nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV đã chứng kiến một giai đoạn đầy khó khăn, thách thức, khi đất nước phải đồng thời ứng phó với những sức ép chưa từng có từ đại dịch, thiên tai, biến đổi khí hậu, đến những thay đổi sâu sắc của kinh tế - chính trị toàn cầu và yêu cầu cấp bách của quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Trong bối cảnh đó, Quốc hội đã kiên định bản lĩnh, giữ vững vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, không ngừng đổi mới phương thức hoạt động, nắm bắt các cơ hội phát triển, góp phần tích cực đưa đất nước vượt qua khó khăn, hoàn thành các mục tiêu mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đề ra, đặc biệt trong công tác lập pháp đã đạt nhiều bước tiến quan trọng không chỉ về đổi mới tư duy, cách tiếp cận, tính chuyên nghiệp và số lượng luật, nghị quyết kỷ lục được Quốc hội thông qua trong một nhiệm kỳ mà còn thể hiện rõ tinh thần “kiến tạo - đồng hành - lắng nghe - dẫn dắt sự phát triển”.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Tuy nhiên, cùng với những thành tựu, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng chỉ rõ, trước yêu cầu ngày càng cao của giai đoạn phát triển mới, hệ thống pháp luật đã bộc lộ những tồn tại, hạn chế cần sớm được khắc phục để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, tăng cường tính minh bạch, ổn định của môi trường pháp lý, tạo động lực mới thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Với quan điểm nhìn thẳng vào thực tiễn, nhận diện đúng thách thức, trên cơ sở 20 tham luận của các cơ quan của Quốc hội, ban, bộ, ngành trung ương và địa phương, viện nghiên cứu, trường đại học và các chuyên gia gửi đến Diễn đàn, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp gợi mở một số nhóm vấn đề trọng tâm để các đại biểu thảo luận nhằm tạo sự đồng thuận và lan tỏa tư duy đổi mới, thống nhất các giải pháp để tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác lập pháp của Quốc hội trong thời gian tới.

Thứ nhất, đổi mới tư duy lập pháp theo hướng chủ động, kiến tạo và dẫn dắt sự phát triển là một bước chuyển mang tính nền tảng. Lập pháp cần chuyển từ tư duy “tiền kiểm”, “an toàn tuyệt đối” sang chủ động chấp nhận rủi ro có kiểm soát, mở rộng không gian cho đổi mới sáng tạo. Cần mạnh mẽ luật hóa cơ chế sandbox; nâng cao chất lượng công tác dự báo chính sách; xây dựng đội ngũ “kiến trúc sư thể chế” có tư duy toàn diện, xuyên ngành, đủ khả năng nắm bắt xu thế toàn cầu và kiến tạo các mô hình mới. Tuy vậy, cần làm rõ liệu những thay đổi này phải được áp dụng triệt để đối với toàn bộ hệ thống pháp luật hay chỉ trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội có sự biến đổi nhanh, cần không gian thử nghiệm và có mức độ rủi ro có thể kiểm soát được.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Phạm Thắng

Thứ hai, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại trong bối cảnh chuyển đổi số, kinh tế xanh và sự xuất hiện của các mô hình kinh tế mới là yêu cầu cấp thiết. Khung pháp lý điều chỉnh nội dung này cần được xây dựng và hoàn thiện để đi trước một bước, thay vì chỉ chạy theo thực tiễn; thể chế, pháp luật về kinh tế phải trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng nhanh và bền vững; đến năm 2028 hoàn thiện hệ thống pháp luật về đầu tư, kinh doanh, góp phần đưa môi trường đầu tư của Việt Nam nằm trong nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN theo yêu cầu của Nghị quyết 66-NQ/TW. Các vấn đề mới then chốt như dữ liệu và tài sản số, trí tuệ nhân tạo, thị trường carbon, đổi mới sáng tạo cần được luật hóa và tiếp tục hoàn thiện qua thực tiễn phát triển.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Phạm Thắng

Sau khi Quốc hội ban hành Nghị quyết 193 (năm 2025) để thế chế hóa các chủ trương, chính sách đề ra tại Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, cần tiếp tục rà soát để sửa đổi, bổ sung, ban hành mới các luật có liên quan để thực hiện thành công mục tiêu đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, thúc đẩy phát triển nền kinh tế số và kinh tế xanh. Đồng thời, cũng cần có giải pháp hữu hiệu để phòng ngừa phát sinh, xử lý triệt để các bất cập, vướng mắc có nguyên nhân do quy định pháp luật, đặc biệt là giữa các luật nền tảng, như về đất đai, đầu tư, xây dựng, môi trường.

Thiết kế các cơ chế hậu kiểm và giám sát hiệu quả

Thứ ba, là vấn đề vận hành đồng bộ, hiệu quả mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền phù hợp với phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Điều này không chỉ đòi hỏi phải rà soát, hoàn thành việc sửa đổi số lượng lớn các luật có liên quan phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vào năm 2027 như mục tiêu Nghị quyết 66-NQ/TW đề ra mà còn phải bảo đảm các quy định pháp luật mới ban hành phát huy tối đa năng lực của chính quyền địa phương 2 cấp và phù hợp với thực tiễn yêu cầu quản lý; đồng thời, cũng cần chú trọng để chính quyền cấp xã - cấp cơ sở trực tiếp phục vụ người dân được đáp ứng đầy đủ nguồn lực cả về con người, tài chính, trang thiết bị vận hành.

Việc phân quyền, phân cấp cần được tiếp tục đẩy mạnh, nhưng phải thiết kế các cơ chế hậu kiểm và giám sát hiệu quả, nhằm vừa tạo sự chủ động cho địa phương, vừa bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, nâng cao chất lượng quản lý và hiệu quả hoạt động của bộ máy.

Quang cảnh Diễn đàn. Ảnh: Phạm Thắng

Thứ tư, hoàn thiện pháp luật về quyền con người, quyền công dân trong kỷ nguyên số. Kỷ nguyên mới mở ra nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng tạo ra không ít thách thức. Công tác lập pháp sẽ phải tiếp tục chú trọng để bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền riêng tư trên môi trường mạng, quyền tiếp cận dịch vụ số, quyền bảo vệ dữ liệu cá nhân...

Bên cạnh đó, các văn bản luật, nghị quyết về y tế, giáo dục, an sinh xã hội phải được tiếp tục rà soát, hoàn thiện để có thể tạo nền tảng pháp lý đầy đủ xây dựng hệ thống y tế, giáo dục, an sinh xã hội chất lượng, hiện đại, nhân văn, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của nước ta và từng bước đáp ứng chuẩn mực quốc tế theo đúng yêu cầu tại Nghị quyết 71-NQ/TW và Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Hồ long

Thứ năm, hoàn thiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng, lãng phí và kiểm soát quyền lực vẫn là yêu cầu cấp bách để củng cố liêm chính và niềm tin của xã hội. Đối với công tác xây dựng pháp luật cần phải tiếp tục rà soát để hoàn thiện bảo đảm sự minh bạch trong các khâu của quy trình xây dựng, ban hành văn bản, tránh việc để xảy ra các sơ hở, tiêu cực và cơ chế xin - cho trong các quy định pháp luật; đồng thời, tăng cường công tác giám sát, kiểm tra việc thực thi pháp luật và nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng, bảo đảm răn đe thực chất.

Thứ sáu, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật; tiếp tục hoàn thiện quy trình xây dựng, ban hành luật; đổi mới phương thức làm việc của các chủ thể tham gia quy trình xây dựng, ban hành luật. Việc giảm tầng nấc, thu hẹp loại văn bản để tinh gọn hệ thống văn bản quy phạm pháp luật là cần thiết nhưng cần đánh giá thêm về tác động đối với tính linh hoạt trong quản lý, điều hành, nhất là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều diễn biến bất định như hiện nay; đồng thời, cần làm rõ tiêu chí xác định luật chung, luật chuyên ngành, phân định luật công - luật tư và tính thực tiễn, khả thi của việc áp dụng các tiêu chí này cho việc tái cấu trúc hệ thống pháp luật thực định của Việt Nam.

Liên quan đến đổi mới, hoàn thiện quy trình lập pháp, cần rút ngắn thời gian nhưng đồng thời phải nâng cao chất lượng các khâu trong quy trình, đặc biệt là khâu xây dựng, hoạch định chính sách và đánh giá tác động chính sách; tăng cường tính minh bạch, giải trình và trách nhiệm trong quy trình lập pháp; khắc phục dứt điểm tình trạng “nợ đọng văn bản” quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) vào tất cả các bước của quy trình lập pháp, bao gồm cả vấn đề nghiên cứu triển khai “luật máy đọc được” (Machine-Raedable Law), là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả, tính hiện đại và tính kịp thời của pháp luật nhưng cần làm rõ ranh giới và trách nhiệm pháp lý, mức độ “được phép” dựa vào trí tuệ nhân tạo trong các bước của quy trình, đặc biệt ở các khâu liên quan đánh giá tác động chính sách, soạn thảo, thẩm định, thẩm tra; nhận diện đầy đủ những thách thức và rủi ro của quá trình chuyển đổi, chuẩn hóa hệ thống pháp luật dưới dạng dữ liệu có cấu trúc để xây dựng lộ trình triển khai khả thi, bảo đảm tính bền vững của cuộc cải cách mang tính hệ thống ở tầng kiến trúc dữ liệu của pháp luật.

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV đề ra mục tiêu tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, minh bạch và khả thi, làm nền tảng cho quản lý, quản trị hiện đại, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển các lĩnh vực mới, tháo gỡ khó khăn, khai thác tối đa tiềm năng, thế mạnh và nguồn lực, tạo động lực cho phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhấn mạnh, công tác lập pháp của Quốc hội cần phải được tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, nâng cao chất lượng, hiệu quả để cùng Chính phủ, các ngành, các cấp xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật thực sự trở thành khâu “đột phá của đột phá” và là động lực phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ nhất là dịp để chúng ta không chỉ tổng kết công tác lập pháp của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, mà quan trọng hơn là xác định hướng đi mới cho nhiệm kỳ khóa XVI. Bên cạnh các tham luận được trình bày tại Diễn đàn, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp mong muốn lắng nghe ý kiến trao đổi thẳng thắn, trách nhiệm của các đại biểu, đề xuất các giải pháp hiệu quả phát huy kết quả đạt được, khắc phục hạn chế, đưa công tác lập pháp của Quốc hội ngày càng chất lượng, hiệu quả nhằm hiện thực hóa đầy đủ mục tiêu xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật theo yêu cầu của Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, bảo đảm nền tảng pháp luật vững chắc để đất nước phát triển nhanh, bền vững.

Minh Trang