Chuyện về hai cây cổ thụ 300 tuổi tại Khu di tích Nguyễn Du

Giữa quần thể di sản Khu di tích Quốc gia đặc biệt Nguyễn Du rộng hơn 28.000 m² ở xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh, có hai gốc cổ thụ vẫn lặng lẽ tỏa bóng như chứng nhân của ba thế kỷ lịch sử. Đằng sau đó là một câu chuyện dài, bắt nguồn từ truyền thống khoa bảng bền bỉ của dòng họ Nguyễn Tiên Điền - quê hương Đại thi hào Nguyễn Du.

Linh điện Đại thi hào Nguyễn Du tại Khu di tích

Khu di tích gồm nhà thờ dòng họ Nguyễn Tiên Điền, nhà tư văn, khu mộ phần của dòng họ, bảo tàng trưng bày về cuộc đời và sự nghiệp Nguyễn Du cùng hệ thống nhà gỗ truyền thống tạo nên một quần thể kiến trúc liên hoàn và thống nhất. Nằm trong không gian ấy, hai cây cổ thụ: cây Muỗm và cây Nóng - được xem như một phần của di sản, tồn tại bền bỉ cùng thời gian. Nhiều tài liệu xác định, chúng được trồng từ đầu thế kỷ XVIII, tới nay đã hơn 300 năm tuổi.

Cây Nóng cổ thụ sừng sững trong khuôn viên Khu di tích

Theo ghi chép, cụ Nguyễn Quỳnh (ông nội Đại thi hào Nguyễn Du) có 6 người con trai. Cụ Nguyễn Quỳnh nổi tiếng với trí tuệ uyên bác, am hiểu lý số và khát vọng khoa bảng từng trồng ba cây trước nhà như cách gửi gắm kỳ vọng vào ba người con trai. Ba cây gồm: Muỗm (xoài), Nóng (Bồ Lỗ) và Rói, mỗi cây tượng trưng cho một vận mệnh.

Thân cây Muỗm cổ thụ có đường kính lớn, khoảng hai người ôm mới xuể

Thật đặc biệt, sau này, cả ba người con đều thực sự thành danh, góp phần nâng cao uy tín của dòng họ Nguyễn Tiên Điền và tạo nền tảng cho những đóng góp văn hóa - lịch sử nổi bật của thế hệ sau.

Nguyễn Huệ là con trai cả, đỗ tiến sĩ; Nguyễn Nghiễm, con trai thứ hai và là thân sinh của đại thi hào Nguyễn Du, đỗ Hoàng giáp năm 24 tuổi, sau đó làm quan đến chức tể tướng, được phong tước Xuân quận công; Nguyễn Trọng, con trai thứ ba, đỗ Cử nhân và được phong tước Lam Khê hầu.

Cành tán cây Muỗm vươn rộng

Với người dân Tiên Điền, hai cây cổ thụ này không chỉ là bóng mát, mà còn là “ký ức xanh” của một thời hưng thịnh khoa bảng, khi dòng họ Nguyễn liên tiếp có nhiều nhân tài đỗ đạt, giữ trọng trách trong triều Lê - Trịnh.

Trong một trận bão lớn những năm 1970 - 1980, cây Rói bị quật đổ hoàn toàn. Hai cây còn lại là cây Muỗm và cây Nóng vẫn đứng vững, tiếp tục phát triển, ra hoa, kết trái mỗi năm.

Hiện nay, cả hai đều được chăm sóc đặc biệt, được xem như “di tích sống” trong quần thể tưởng niệm Nguyễn Du. Đối với nhiều du khách, việc được tận mắt nhìn hai cây Nóng và Muỗm không chỉ là một trải nghiệm thú vị mà còn là khoảnh khắc chạm vào lớp trầm tích của lịch sử.

Thân cây Muỗm xù xì, phủ đầy rêu, mang nét cổ kính

Bà Trần Thị Vinh - phụ trách BQL Khu di tích Nguyễn Du cho biết, BQL thường xuyên theo dõi tình trạng sinh trưởng, chống mối mọt, gia cố gốc và cắt tỉa cho cây Muỗm và cây Nóng để giảm nguy cơ gãy đổ trong mùa bão. Những biện pháp ấy không chỉ để bảo tồn cảnh quan mà còn nhằm gìn giữ một phần hồn cốt của khu di tích.

"Mỗi năm, hàng nghìn du khách về dâng hương, thăm quan tại Khu di tích Nguyễn Du đều rất xúc động khi được hướng dẫn viên thuyết minh kể về sự tích của 3 cây Muỗm, Nóng và Rói. Đó là tượng trưng cho tiếng vọng của lịch sử, của niềm tự hào khoa bảng và của một dòng họ đã sinh ra Nguyễn Du - người để lại kiệt tác Truyện Kiều cho văn hóa Việt Nam", bà Vinh nói.

NGÂN HÀ