Cơ chế 'ngoại di truyền' trong tâm lý học

Tính cách của trẻ nhỏ được ảnh hưởng rất lớn bởi người nuôi dưỡng chúng. Ảnh minh họa: F.P.

Những gì các nhà nghiên cứu hy vọng sẽ tìm được câu trả lời cho câu hỏi: Làm thế nào các hành vi thuở nhỏ có thể tiếp tục ảnh hưởng đến phản ứng với căng thẳng và hành vi của chuột đến hết đời. Nói cách khác, những nhà khoa học này đang tìm kiếm nguồn gốc của sự thay đổi. Giống như tôi.

Những gì họ tìm thấy là trên thực tế, chuột mẹ đã truyền tín hiệu đến chuột con và tín hiệu này làm thay đổi cách phản ứng với căng thẳng hình thành, nhưng cơ chế, tức là sự thay đổi diễn ra như thế nào, hóa ra không phải là di truyền, mà là ngoại di truyền.

Nhiều người vẫn nghĩ rằng gen và môi trường là hai điều tách biệt: Bạn ra đời với một loại mã gen nào đó quyết định đặc điểm sinh học và sức khỏe, và bạn có những trải nghiệm định hình những thứ dễ thay đổi hơn như tính cách và giá trị quan.

Việc tách gen và môi trường vào những nhóm riêng biệt đã khơi mào cho nhiều năm tranh luận về chuyện cái nào quan trọng hơn, bẩm sinh hay nuôi dưỡng. Người ta đã tranh cãi rất lâu về chuyện này, nhưng khi khoa học càng tiến bộ, tranh luận càng ít đi. Các nhà khoa học ngày nay có thể khẳng định khá chắc chắn rằng không có gì chia tách hai yếu tố này.

Trên thực tế, chúng ta giờ đây biết rằng cả môi trường và mã gen định hình cả đặc điểm sinh học và hành vi. Xét việc gen và môi trường hoạt động sát sườn cùng nhau thế nào, không có gì ngạc nhiên khi cuộc tranh luận đã diễn ra vài thế kỷ mà không ngã ngũ.

May mắn là, với tiến bộ khoa học, chúng ta cuối cùng có thể thấy sự đồng bộ tối quan trọng quyết định nên việc chúng ta trông thế nào, cơ thể hoạt động ra sao và cuối cùng là "chúng ta là ai".

Phần lớn mọi người biết ADN là mã gen, là bản thiết kế cơ bản cho hệ sinh học. Hiểu sâu hơn, cơ thể sử dụng mã này để làm mẫu sản xuất protein, protein này tạo nên tế bào mới và đảm bảo rằng mọi thứ bên trong tế bào đó hoạt động ổn thỏa. Mọi tế bào đều có mã gen bên trong, cũng như cơ chế đọc mã và quyết định phần nào trong chuỗi đó được biến đổi thành protein.

Môi trường và trải nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định phần nào của mã gen được đọc và chuyển hóa trong tế bào mới của cơ thể. Làm thế nào mà trải nghiệm hay môi trường lại làm được điều đó? Hóa ra cơ thể không thật sự “đọc” mọi “từ” của ADN.

Điều các nhà khoa học đã khám phá ra là: Nằm bên trong tế bào là genome (toàn bộ mã gen) và epigenome, một lớp chỉ dấu hóa học khác nằm bên trên ADN và quyết định loại gen nào được đọc và chuyển hóa thành protein, loại nào không. Thuật ngữ "ngoại di truyền" có nghĩa là “nằm trên genome”.

Những chỉ dấu ngoại di truyền này được truyền từ cha mẹ xuống con cái cùng với ADN. Bạn có thể nghĩ về nó thế này: Genome giống như các nốt trong phổ nhạc và chỉ dấu ngoại di truyền là lời ghi chú cho việc bạn chơi các nốt ấy to, nhỏ, nhanh, chậm thế nào.

Có lẽ có ghi chú rằng một đoạn nhạc nào đó nên được bỏ luôn đi. Những ghi chú ngoại di truyền này là đối tượng của trải nghiệm, nó được viết lại bởi môi trường.

Nadine Burke Harris/ Thái Hà Books & NXB Công thương