Cơ hội và thách thức trong phát triển xanh của ASEAN
Khi các nền kinh tế ASEAN chuyển hướng sang tăng trưởng bền vững và phát thải thấp, khu vực này đồng thời đối mặt với những cơ hội chưa từng có và các thách thức ngày càng phức tạp.
Khi các nền kinh tế ASEAN chuyển hướng sang tăng trưởng bền vững và phát thải thấp, khu vực này đồng thời đối mặt với những cơ hội chưa từng có và các thách thức ngày càng phức tạp. (Ảnh: AFP)
Những ngành truyền thống như khai thác, vận tải và các lĩnh vực dựa vào nhiên liệu hóa thạch - than, dầu khí - đang trải qua các thay đổi sâu rộng, kèm theo nguy cơ cắt giảm việc làm. Ngược lại, các lĩnh vực mới nổi như năng lượng tái tạo, quản lý chất thải và các dịch vụ của kinh tế tuần hoàn lại mở ra nhiều cơ hội việc làm mới.
Ở quy mô toàn cầu, quá trình chuyển dịch sang việc làm xanh được dự báo sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn số bị mất đi. Theo nghiên cứu mới nhất của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), nếu có chính sách và đầu tư hiệu quả, chuyển đổi xanh có thể tạo thêm 37,2 triệu việc làm, trong đó khu vực châu Á - Thái Bình Dương chiếm tới 70%, tương đương 26,3 triệu việc làm mới.
Để tận dụng cơ hội này cho 353 triệu lao động trong ASEAN, khu vực cần một lực lượng lao động được trang bị các kỹ năng, năng lực và kiến thức mới. Đồng thời, quá trình chuyển đổi phải diễn ra theo hướng công bằng, thông qua sự kết hợp phù hợp giữa chính sách, đầu tư và cải cách thể chế, nhằm bảo đảm việc làm bền vững, thu hẹp bất bình đẳng và không để ai bị bỏ lại phía sau.
Đầu tư cho con người là yếu tố then chốt để thu hẹp khoảng cách kỹ năng xanh, trong đó các khuôn khổ ESG mang lại nền tảng thuyết phục cho doanh nghiệp. Đào tạo toàn diện vừa là trách nhiệm đạo đức, vừa là một chiến lược dài hạn: Giúp mở rộng cơ hội và cải thiện phúc lợi cho người lao động, nâng cao uy tín thương hiệu và niềm tin của nhà đầu tư, đồng thời hỗ trợ tăng năng suất và tính bền vững. Khi khu vực tư nhân lồng ghép đào tạo và hòa nhập vào chiến lược ESG, doanh nghiệp không chỉ thực hiện cam kết phát triển bền vững mà còn xây dựng được năng lực thích ứng, đổi mới và cạnh tranh.
Tuy vậy, việc tạo dựng môi trường để kỹ năng xanh phát triển không thể chỉ đặt lên vai khu vực tư nhân. Điều này đòi hỏi sự tham gia tích cực của chính phủ, người sử dụng lao động, người lao động và các cơ sở giáo dục trong việc thiết kế và triển khai các chương trình kỹ năng xanh, đặc biệt tại hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Các mô hình hợp tác công - tư và cơ chế đối thoại xã hội là cần thiết để xác định nhu cầu kỹ năng mới và cùng xây dựng các chương trình đào tạo sát với yêu cầu thực tế của thị trường lao động.
Để quá trình chuyển đổi sang việc làm xanh phát huy trọn vẹn tiềm năng, phát triển nguồn nhân lực cũng phải mang tính toàn diện. Cần tháo gỡ những rào cản khiến các nhóm yếu thế khó tiếp cận và hoàn thành đào tạo. Phụ nữ, thanh niên, lao động phi chính thức và lao động ít kỹ năng, người khuyết tật, cùng gần 10 triệu lao động di cư trong ASEAN cần được tiếp cận các chương trình đào tạo và chứng nhận kỹ năng.
Bên cạnh đó, các chương trình đào tạo linh hoạt, phù hợp với lao động lớn tuổi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thích ứng với thay đổi dân số và ngăn ngừa nguy cơ gia tăng khoảng cách trên thị trường lao động.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đang giữ vai trò tiên phong trong các nỗ lực thúc đẩy chuyển đổi xanh tại ASEAN. Thông qua nhiều sáng kiến, ILO khuyến khích thực hành kinh doanh có trách nhiệm nhằm nâng cao khả năng chống chịu của doanh nghiệp, bảo vệ việc làm, đồng thời thúc đẩy các chính sách lao động và phát triển kỹ năng theo hướng toàn diện. Những hoạt động này giúp doanh nghiệp và người lao động ASEAN sẵn sàng tham gia một nền kinh tế xanh, bền vững và hướng tới tương lai.
Trong vai trò đối tác kỹ thuật của Chính phủ Malaysia trong nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN, ILO đã hỗ trợ thiết kế và triển khai Năm Kỹ năng ASEAN 2025, đồng thời phối hợp với các chính phủ ASEAN xây dựng Tuyên bố chung về phát triển kỹ năng cho lực lượng lao động tương lai, được thông qua vào tháng 10. Các sáng kiến này góp phần định hình tầm nhìn chung của khu vực về phát triển kỹ năng, nhấn mạnh hỗ trợ chuyển đổi xanh và chuyển đổi số song song với mục tiêu nâng cao năng suất.
Tại Việt Nam, trong ngành dệt may, ILO đã thúc đẩy đối thoại giữa các bên liên quan, xác định nhu cầu kỹ năng và hỗ trợ xây dựng chiến lược ở cấp ngành. Ở nhiều quốc gia ASEAN khác, các hoạt động tương tự cũng đang được triển khai, từ lập bản đồ kỹ năng, xây dựng kế hoạch theo từng ngành đến cung cấp hỗ trợ kỹ thuật, nhằm bảo đảm đào tạo phù hợp cả với doanh nghiệp mới nổi lẫn các ngành truyền thống.
Bên cạnh đó, Diễn đàn Kỹ năng Toàn cầu gần đây tại Malaysia, do HRD Corp. tổ chức với sự phối hợp của ILO và Tổ chức Quốc tế của Người sử dụng lao động, đã tạo không gian để thảo luận về vai trò của khu vực tư nhân trong hỗ trợ chuyển đổi lực lượng lao động trước ảnh hưởng của số hóa, chuyển đổi xanh, biến động nhân khẩu học và sự xuất hiện của các ngành nghề mới.
Dù ASEAN đã đạt được một số tiến bộ trong thúc đẩy kỹ năng xanh, việc triển khai vẫn chưa đồng đều và còn nhiều thách thức. Một vấn đề lớn là thiếu định nghĩa rõ ràng về “việc làm xanh”, đặc biệt ở cấp ngành và nghề. Trước thực tế đó, ILO đang hỗ trợ xây dựng phương pháp tiếp cận “từ điển xanh”, nhằm làm rõ những công việc nào đang trở nên xanh hơn và đòi hỏi các kỹ năng tương ứng, qua đó tạo nền tảng cho cải cách chương trình đào tạo.
Việc chậm điều chỉnh nội dung đào tạo, đối thoại hạn chế giữa chính phủ, người sử dụng lao động và người lao động, cùng với sự áp dụng chưa đồng đều các thực hành kinh doanh xanh, đang làm suy yếu nhu cầu đối với kỹ năng xanh. Doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa - lực lượng tạo ra phần lớn việc làm tại ASEAN nhưng có năng lực hạn chế hơn so với các tập đoàn lớn - đứng trước nguy cơ bị bỏ lại phía sau trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi nhanh. Thu hẹp các khoảng trống này đòi hỏi sự phối hợp lâu dài và đồng bộ giữa chính phủ, doanh nghiệp, công đoàn và các cơ sở giáo dục - đào tạo.
Chuyển đổi xanh mang lại cho ASEAN một cơ hội hiếm có trong một thế hệ để vừa giảm thiểu, vừa thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời xây dựng lực lượng lao động sẵn sàng cho tương lai. Việc gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kỹ năng và nhu cầu của doanh nghiệp, tăng cường đối thoại xã hội và lồng ghép các nguyên tắc của chuyển đổi công bằng sẽ giúp bảo đảm lực lượng lao động vừa xanh, vừa toàn diện và có khả năng chống chịu, qua đó biến các mục tiêu bền vững thành lợi ích cụ thể cho người lao động, doanh nghiệp và toàn xã hội.
