Có một vị thần xuất xứ phương Bắc giúp diệt giặc phương Bắc

Đình Đông Thành thờ Huyền Thiên Chân Vũ trên phố Hàng Vải, Hà Nội. Ảnh: Khánh Hương.

Câu chuyện vị thần có xuất xứ phương Bắc từng giúp các vua Hùng chống giặc phương Bắc, giúp An Dương Vương diệt trừ ma quái, cùng nhiều vị vua khác chống giặc phương Bắc được các nhà khoa học bàn luận sôi nổi trong tọa đàm “Đình Đông Thành - quán Chân Thiên và tín ngưỡng thờ Huyền Thiên Chân Vũ” được Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội tổ chức ngày 26/10.

Tọa đàm được tổ chức ngay tại đình Đông Thành (hay còn gọi là đình Hàng Vải, tên chữ là Chân Thiên quán) trên phố Hàng Vải, Hà Nội, là ngôi đền thờ Huyền Thiên Chân Vũ ở Hà Nội, cùng đền Quán Thánh và một số đền khác ở Đông Anh, Long Biên.

Trước đó câu chuyện này đã được lưu trong một số cuốn sách huyền tích lẫn huyền sử của Việt Nam, mới đây nhất là cuốn Quán Thánh - Ký ức tư liệu Hán Nôm Thăng Long - Hà Nội của Nguyễn Đức Dũng (đền Quán Thánh tại Hà Nội cũng thờ Huyền Thiên Chân Vũ).

Đây là một cuốn sách ảnh (NXB Thế Giới và Công ty Sách và Truyền Thông Việt Nam ấn hành năm 2022) được phát triển dựa trên nghiên cứu của Nguyễn Đức Dũng thực hiện từ năm 2000.

Cuốn sách đem lại cho người đọc đương đại tri thức về Quán Thánh, danh thắng nổi tiếng đất Thăng Long - Hà Nội, được ghi lại bằng chữ Hán - Nôm trên các hiện vật còn được lưu trữ tại đây và những huyền tích về vị thần được thờ trong ngôi đền này là Huyên Thiên Chân Vũ.

Tại tọa đàm, ông Dũng cũng có bài tham luận về hình tượng Huyền Thiên Chân Vũ Đại Đế tại Trung Quốc và Thánh tích ở Việt Nam.

Vị thần “hộ quốc tí dân” theo huyền sử

TS Lê Phương Duy (khoa Văn học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội) cho biết Huyền Thiên Chân Vũ là một vị đại thần trong phả hệ thần tiên Đạo giáo Trung Quốc, vốn là một vị thần bảo vệ, mang tính hộ tùng. Theo tín ngưỡng dân gian người Việt, vị thần này đã trở thành một vị thần “hộ quốc tí dân” (giúp bảo vệ đất nước, che chở cho nhân dân).

Tọa đàm về Huyền thiên Chân Vũ thu hút đông đảo các nhà khoa học. Ảnh: Khánh Hương.

Về vai trò “hộ quốc tí dân” của Huyền Thiên Chân Vũ, thủ từ đình Đông Thành, ông Nguyễn Đức Tiến cho biết, theo huyền sử dân gian, đời Hùng Vương thứ sáu, bảy, Huyền Thiên Chân Vũ đã hiện thân để giúp nhà vua chống giặc phương Bắc.

Thời nước ta chống quân Tống, ngài cũng hiện thân để bảo vệ nhân dân. Ngoài việc phó tá chống giặc ngoại xâm, ngài trừ yêu diệt quỷ rất linh nghiệm.

TS Lê Phương Duy nói những thông tin thu được trong tư liệu Hán Nôm hiện còn cho thấy tín ngưỡng thờ Huyền Thiên Chân Vũ được du nhập vào Việt Nam từ khá sớm (gắn với sự tích thần giúp Thục An Dương Vương trừ diệt Bạch Kê tinh, hoặc việc cho ngài vân du tới nước Nam vào thời nhà Đường). An Dương Vương đã cho xây đền thờ.

Vua Lý Thánh Tông cũng lập đàn cầu thần trừ yêu; vua Lê Thánh Tông thân soạn văn sớ, tới quán Trấn Vũ cầu đảo, dựng đền Trấn Vũ ở Thạch Bàn để tạ ơn thần phù trợ đánh thắng Chiêm Thành…

Đến triều Nguyễn, vì những công lao “hộ quốc tí dân” mà Huyền Thiên Chân Vũ được phong vào bậc Thượng đẳng thần từ đầu triều Nguyễn, và được bảo lưu trong suốt triều Nguyễn, theo các sắc phong tại đình Đông Thành.

Đặc biệt, ông Nguyễn Đức Dũng (Cục Di sản Văn hóa) bằng nghiên cứu kỹ lưỡng của mình về vị thần này, đã được đưa vào cuốn sách Quán Thánh - Ký ức tư liệu Hán Nôm Thăng Long - Hà Nội, cho biết Huyền Thiên Chân Vũ là một vị thần có ảnh hưởng lâu dài trong lịch sử Việt Nam. Sự kiện hiển thánh đầu tiên của ngài ở Việt Nam thường được nhắc tới là vào thời An Dương Vương như đã nhắc ở trên.

Câu chuyện về Huyền Thiên Chân Vũ được kể trong cuốn sách Quán Thánh - Ký ức tư liệu Hán Nôm Thăng Long - Hà Nội. Ảnh: Minh Châu.

Ngoài ra ông Dũng còn nhắc đến một truyền thuyết khác, Huyền Thiên Chân Vũ hiển thánh diệt trừ hồ tinh ở vùng Hồ Tây, theo Lĩnh Nam chích quái.

Huyền thoại về vị thần này ở Việt Nam còn được nhắc tới ở nhiều lần hiển thánh từ thời Hùng Vương tới thời Trần.

Đó là những lần ngài hóa thân thành người để giúp nhà vua chống giặc phương Bắc vào đời Hùng vương thứ sáu, thời Hùng vương thứ bảy (gần giống câu chuyện Thánh Gióng đánh giặc Ân).

Khi hai tướng nhà Tống là Hầu Nhân Bảo và Tôn Toàn Hưng sang đánh nước ta, thần đã hóa phép tạo ra một trận cuồng phong trên sông Trương và sông Nguyệt Đức, còn thần thì biến thành thiên tướng cao 10 trượng khiến quân Tống khiếp sợ chạy trốn.

Bên cạnh việc giúp nước chống ngoại xâm phương Bắc thì thần Huyền Thiên Chân Vũ còn giúp dân trừ tà ma, yêu quái ở đời Hùng vương thứ 14, đời Đường Túc Tông, đời vua Lê Đại Hành, đời vua Lý Thánh Tông, thời Trần.

Du nhập các vị thần phương bắc, việc tương đối phổ biến

Tiến sĩ Đinh Thanh Hiếu (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội) cũng cho biết, việc sùng phụng Huyền Thiên Chân Vũ gắn với huyền tích ngài phù trợ thục An Dương Vương trấn tinh gà trắng ở núi Thất Diệu và diệt trừ yêu tinh cáo chín đuôi gắn với di tích hồ Tây ở thời thượng cổ.

Tượng thần Chân Vũ tại đền Quán Thánh. Nguồn: Sách "Quán Thánh".

Từ đó, các triều đại Việt Nam xây đền quán phụng thờ ngài như một vị thần bảo hộ bắc phương và bảo hộ kinh thành Thăng Long về mặt bắc.

Ông Hiếu nói việc du nhập các vị thần trong Đạo giáo Trung Quốc vào bản địa và bản địa hóa, đồng thời sùng phụng các ngài làm thần bảo hộ bản địa là hiện tượng tương đối phổ biến, không chỉ riêng thần Huyền Thiên Chân Vũ.

Nhưng việc thờ phụng khá rộng rãi và tập trung ở Thăng Long, Hà Nội lại là một đặc điểm, có lẽ cũng ít nhiều gắn với công năng bảo hộ bắc phương và khu trừ ma quỷ của vị thần này.

Tiến sĩ Lê Phương Duy cho rằng tín ngưỡng thờ Huyền Thiên Chân Vũ ở nước ta được tiếp nối liên tục, và luôn nhận được sự trọng thị và ủng hộ của triều đình phong kiến gồm cả hoàng đế và quan lại.

Bên cạnh đó, tín ngưỡng thờ Huyền Thiên Chân Vũ ngoài dân gian cũng phát triển rất mạnh.

Hiện nay, các di tích thờ Huyền Thiên Chân Vũ tại Hà Nội hiện còn như quán Trấn Vũ, quán Huyền Thiên, đền Sái, (Đông Anh), đền Trấn Vũ (Thạch Bàn), và đặc biệt là đình Đông Thành (quán Chân Thiên). Ngoài ra còn có ở Hải Dương (Hải Phòng ngày nay), Bắc Ninh.

Khánh Hương