Con ở độ tuổi dậy thì dễ mất kết nối và nổi loạn, cha mẹ cần làm gì?

Khi con cần được lắng nghe thay vì phán xét

Tuổi dậy thì là thời điểm trẻ hình thành "cái tôi", có nhu cầu được công nhận, có chính kiến riêng và tìm kiếm bản sắc cá nhân. Những thay đổi trong não bộ, cảm xúc và hành vi khiến trẻ đôi khi bốc đồng, khó kiểm soát. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh lại gán nhãn "nổi loạn", tìm cách kìm nén thay vì thấu hiểu. Cũng chính vì vậy mà cha mẹ và con ở độ tuổi này dần mất đi sự kết nối.

Chia sẻ trong buổi tọa đàm "Tâm lý dậy thì và kỹ năng sống cần thiết", chuyên gia tâm lý Dương Thị Thu Hà, Phó Viện trưởng Viện Tâm lý Đời sống cho rằng, nguyên nhân khiến cha mẹ và con cái, đặc biệt ở tuổi dậy thì, dễ mất kết nối bắt nguồn từ việc thiếu lắng nghe. Nhiều phụ huynh thường ngắt lời, gạt đi khi con chưa kịp nói hết, hoặc giữ tâm thế "người lớn luôn đúng", cho rằng mình từng trải hơn nên có quyền áp đặt. Những câu nói như "chắc là tại con", "con cũng gì lắm cơ" tưởng vô hại nhưng lại vô tình khiến trẻ tổn thương.

"Nhà đáng lẽ phải là nơi để về, là điểm tựa bình yên. Nhưng khi bị phán xét, trẻ không còn cảm thấy an toàn nữa", bà Hà nói. Nhiều bạn trẻ chia sẻ với bà rằng các em không muốn về nhà, không muốn đến trường vì cảm thấy cô đơn, không ai hiểu và không thể trò chuyện với bất kỳ ai.

Có em chọn cách im lặng, thu mình; có em lại phản kháng mạnh mẽ khi bị trách mắng. Phản ứng này thường bị gán là "hỗn", nhưng thực chất, đó là lúc cảm xúc của trẻ bị dồn nén, bùng phát và các em chỉ đang muốn nói: "Mẹ ơi, hãy nghe con một chút thôi".

Các chuyên gia cùng thảo luận tại tọa đàm "Tâm lý dậy thì và kỹ năng sống cần thiết". Ảnh PT

Ở tuổi dậy thì, hormone thay đổi liên tục, cảm xúc thất thường, chính bản thân trẻ cũng chưa hiểu hết những gì mình đang trải qua. Vì vậy, rất cần cha mẹ có hiểu biết tâm lý để đồng hành, kiên nhẫn lắng nghe, giúp trẻ giải tỏa cảm xúc thay vì kìm nén. Nếu bị dồn nén quá lâu, trẻ có thể rơi vào stress, rối loạn cảm xúc, thậm chí trầm cảm.

Bà Hà cho biết, phần lớn các khách hàng bà từng hỗ trợ đều rơi vào tình trạng này và cần nhiều thời gian để hồi phục. "Vai trò của cha mẹ trong việc nối lại kết nối với con là vô cùng quan trọng, không ai có thể thay thế được", bà nhấn mạnh.

Cùng con lập trình bản đồ cuộc đời

Chuyên gia Ngọc Phương, tác giả của cuốn sách "Cùng con lập trình bản đồ cuộc đời" đã chia sẻ những cách tiếp cận để đồng hành với con. Theo chuyên gia, động lực và kỷ luật là hai yếu tố luôn song hành. Động lực đến từ sự thấu hiểu và chia sẻ, trong khi kỷ luật được xây dựng trên nền tảng các giá trị, quy tắc văn hóa của gia đình.

Cha mẹ cần ghi nhận thành quả đúng cách: Lời khen cần đúng lúc, đúng chỗ và cụ thể, tránh sáo rỗng. Sự ghi nhận chân thành giúp con cảm thấy được trân trọng. Hãy cởi mở và chấp nhận rằng thế giới đã thay đổi, thay vì cấm đoán, hãy xem công nghệ là một công cụ và hướng dẫn con sử dụng nó một cách thông minh. Thay vì áp đặt kỳ vọng (ví dụ: cấm con xem một chương trình), cha mẹ nên chuyển sang đồng hành (cùng xem, cùng phân tích) để định hướng cho con một cách tự nhiên.

"Cha mẹ cần học và sử dụng ngôn ngữ của con để có thể giao tiếp hiệu quả. Việc thấu hiểu các khái niệm, cách diễn đạt của giới trẻ sẽ giúp xóa bỏ rào cản thế hệ. Ngoài ra, niềm tin được hình thành từ sự làm gương (thân giáo) và việc dành thời gian chất lượng cho con. Khi con tin tưởng cha mẹ, con sẽ sẵn sàng chia sẻ" – chuyên gia Ngọc Phương cho hay.

Chuyên gia Ngọc Phương cho rằng, tuổi dậy thì không phải là "tuổi nổi loạn" như nhiều phụ huynh vẫn nghĩ, mà là giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ cả về thể chất lẫn tâm lý nên rất cần sự chia sẻ và đồng hành của cha mẹ.

Ông Lê Đặng Minh Nhật (Nhà sáng lập & CEO Trường Đào tạo Kỹ năng UPO) cũng nhấn mạnh, việc nuôi dạy con không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức, mà quan trọng hơn là giúp trẻ phát triển kỹ năng và hình thành thái độ sống đúng đắn để trở thành người trưởng thành toàn diện. Theo ông, những gì cha mẹ cần trang bị cho con có thể gói gọn trong ba chữ cái: K – S – A.

K (Knowledge – Kiến thức): Đây là nền tảng đầu tiên và không thể thiếu. Kiến thức bao gồm những điều trẻ học được ở trường: từ học thuật, khoa học đến kiến thức xã hội. Tại Việt Nam, việc chuẩn bị kiến thức cho trẻ đã được quan tâm và đầu tư tốt. Tuy nhiên, nếu có điều kiện, cha mẹ nên cân nhắc lựa chọn cho con những môi trường giáo dục phù hợp với năng lực, sở thích và đúng với triết lý giáo dục đổi mới. Kiến thức chính là hành trang để trẻ tự tin bước vào tương lai.

S (Skill – Kỹ năng): Nếu kiến thức là nền móng, kỹ năng lại là những công cụ giúp trẻ vận dụng kiến thức một cách hiệu quả trong cuộc sống. Đây là nhóm năng lực cần thiết để trẻ sống và làm việc độc lập, như kỹ năng tự lập, kỹ năng xử lý tình huống, kỹ năng bơi lội, quản lý thời gian, quản lý tài chính… Những kỹ năng này không phải lúc nào cũng được dạy trong trường học, nên cha mẹ cùng các trung tâm giáo dục kỹ năng cần đồng hành và tạo điều kiện để con rèn luyện.

A (Attitude – Thái độ sống): Đây là yếu tố quan trọng nhất, quyết định trẻ có thể đi xa tới đâu. Thái độ sống bao gồm đạo đức, nghị lực và tư duy tích cực. Trẻ cần học cách vượt qua khó khăn, không bỏ cuộc khi đối diện áp lực hay thất bại. Một thái độ sống tích cực sẽ giúp trẻ bền bỉ, kiên trì và trưởng thành hơn sau mỗi thử thách. Khi có nghị lực, trẻ sẽ trở nên mạnh mẽ, tự tin và có khả năng chinh phục những thử thách trong cuộc đời.

Các chuyên gia nhận định, tuổi dậy thì là phép thử của không chỉ mỗi đứa trẻ, mà cả gia đình, nhà trường và cộng đồng. Nếu thiếu sự phối hợp của ba trụ cột này, hành trình lớn khôn của trẻ sẽ thiếu điểm tựa. Những chương trình giáo dục kỹ năng sống cần được triển khai rộng rãi, đóng vai trò như chiếc cầu nối, giúp trẻ bước qua giai đoạn nhiều biến động này một cách tự tin, chủ động và vững vàng hơn.

Phương Thuận