Cụm đình Hương Canh – 'Bảo tàng sống' của kiến trúc Vương giả xứ Đoài

Nét cổ kính của đình Hương Canh

Vùng đất trù phú và di sản “Vương giả”

Làng Hương Canh xưa (nay thuộc xã Bình Nguyên, tỉnh Vĩnh Phúc) từng nức tiếng khắp xứ Đoài bởi sự trù phú và nghề gốm truyền thống, được ca ngợi trong câu ca: “Xứ Nam nhất chợ Bằng Gồi/ Xứ Bắc Vân Khám, xứ Đoài Hương Canh”. Cái tên “Hương Canh” – mang ý nghĩa “mùi thơm của hương lúa” – đã khắc họa rõ nét sự sung túc của vùng đất này.

Tuy nhiên, điều khiến Hương Canh trở nên khác biệt và vang danh chính là Cụm ba ngôi đình cổ kính được khởi dựng từ cuối thế kỷ 17. Năm 2022, quần thể di tích này đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.

Bộ mái đồ sộ được lợp bằng ngói mũi hài theo kỹ thuật đặc trưng “đóng óc vảy rồng” tạo sự liên kết chặt chẽ

Cụm đình Hương Canh có ý nghĩa lịch sử sâu sắc khi thờ phụng Hậu triều Ngô Quyền, bao gồm: Ngô Xương Ngập, Ngô Xương Văn, Đỗ Cảnh Thạc cùng các vị Thái hậu, nương nương.

Theo ông Trần Ngọc Thiều, Trưởng ban di tích đình Hương Canh, kiến trúc đình được xây dựng theo kiểu chữ “Vương” – kiểu thức dành riêng để thờ vua và dòng họ thân cận nhất của vua – minh chứng cho vị thế đặc biệt của các vị thần được thờ.

Bảo tàng sống của Nghệ thuật Điêu khắc gỗ

Cụm đình Hương Canh gây ấn tượng mạnh mẽ với kiến trúc mở, bề thế, là không gian lý tưởng cho các hoạt động lễ hội cộng đồng. Toàn bộ công trình được bố cục theo kiểu “nội công ngoại quốc” hoặc nguyên bản chữ “Vương” với ba tòa nhà nối tiếp.

Điểm độc đáo không thể bỏ qua chính là hệ thống cột: Tất cả đều được làm bằng gỗ lim chất lượng tuyệt hảo và đẽo tạo hình theo kiểu “đầu cán cân, chân quân cờ”. Riêng tòa Đại đình (đình Hương Canh) đồ sộ với 5 gian, 2 dĩ, dài 26m, rộng 13,50m, được nâng đỡ bởi 48 cột gỗ lớn, cột cái có chu vi lên đến 2,40m, cao 6m. Sự đồ sộ này đã đi sâu vào tâm thức người Việt qua thành ngữ quen thuộc “việc tày đình” hay “to bằng cột đình”.

Đình Hương Canh sử dụng kỹ thuật mộng sàm chặt khít để phân phối lực đều khắp, thể hiện trình độ cơ học và thẩm mỹ bậc thầy của kiến trúc sư dân gian

Đặc trưng kiến trúc còn thể hiện ở bộ khung gỗ cực kỳ chắc chắn, sử dụng kỹ thuật mộng sàm chặt khít để phân phối lực đều khắp, thể hiện trình độ cơ học và thẩm mỹ bậc thầy của kiến trúc sư dân gian. Bộ mái đồ sộ được lợp bằng ngói mũi hài theo kỹ thuật đặc trưng “đóng óc vảy rồng” tạo sự liên kết chặt chẽ. Bờ nóc vút cao, kết hợp cùng 4 góc đao cong vút mềm mại, tạo cảm giác ngôi đình như một cánh diều khổng lồ đang sải cánh.

Cụm đình Hương Canh với những bức chạm lớn nhỏ đã phác họa nên một bức tranh sinh động về đời sống xã hội phong kiến xưa

Cụm đình Hương Canh được xem là đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc gỗ cổ dân gian cuối thế kỷ 17. Với kỹ thuật chạm trổ tinh vi, điêu luyện, những bức chạm lớn nhỏ đã phác họa nên một bức tranh sinh động về đời sống xã hội phong kiến xưa như: Đình Hương Canh được miêu tả những trò chơi đông người, vui nhộn như đấu vật, bơi trải, bầu rượu túi thơ, đi săn.

Đình Ngọc Canh thiên về đặc tả những cảnh lao động và thú vui hằng ngày của người dân nông thôn. Nổi bật là bức chạm “Dựng cột buồm” miêu tả cảnh đóng thuyền buồm cùng các cảnh uống rượu, đánh cờ, hát nhà quan với nội dung sinh động và bố cục chặt chẽ. Đình Tiên Hường thì tập trung khắc họa cảnh thiên nhiên và vật thờ cúng như hoa sen, rùa, phượng, kình nghê. Đặc biệt, hình rồng được thể hiện ở nhiều tư thế khác nhau: Rồng hút nước, rồng cuốn cột, cá hóa rồng...

Nghệ thuật kiến trúc tại đây không chỉ là trang trí mà còn là một bộ sử bằng gỗ về sinh hoạt, tín ngưỡng của người dân xã hội phong kiến thời xưa.

Trách nhiệm bảo tồn và phát huy giá trị

Cụm đình Hương Canh đã và đang là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, nơi tổ chức lễ hội cùng các trò diễn dân gian của bà con địa phương. Ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Trưởng phòng văn hóa xã hội xã Bình Nguyên cho biết: Công tác tuyên truyền, quảng bá được đẩy mạnh nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Đặc biệt, địa phương duy trì trang trọng Lễ hội Đình Hương Canh hàng năm, gắn liền với trò chơi kéo song truyền thống.

Chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, du khách và người dân có thể quét mã QR để truy cập toàn bộ thông tin Cụm đình Hương Canh

Bên cạnh đó, việc giáo dục thế hệ trẻ cũng là nhiệm vụ trọng tâm. Chị Tạ Thùy Linh, Phó Bí thư đoàn xã Bình Nguyên chia sẻ: Đoàn Thanh niên luôn tổ chức các buổi gặp mặt, tuyên truyền, giới thiệu và tổ chức cho các em trải nghiệm tham quan di tích, vun đắp tình yêu quê hương, để từ đó gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống.

Đình Hương Canh, với những giá trị kiến trúc, điêu khắc và lịch sử vượt thời gian, đã đồng hành cùng thăng trầm dân tộc. Di tích xứng đáng là hồn cốt của quê hương và là điểm đến văn hóa tâm linh không thể bỏ qua trên đất Vĩnh Phúc.

Ngọc Thắng