Cuộc chiến trên bầu trời: Cuộc đua giữa vũ khí tấn công và phòng thủ

Hệ thống Iron Beam - vũ khí laser đánh chặn đầu tiên của Israel. Ảnh: Tập đoàn quốc phòng Rafael

Cách đây 42 năm, Tổng thống Mỹ khi đó là Ronald Reagan khởi động Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược (SDI), còn được biết đến với cái tên "Chiến tranh giữa các vì sao", đánh dấu sự khởi đầu của cuộc đua toàn cầu nhằm phát triển năng lực đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm xa. Khi đó, Mỹ đối mặt với nguy cơ từ các tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) của Liên Xô.

Trong khi đó, Israel cũng bắt đầu hành trình riêng nhằm đối phó với nguy cơ từ Iran và các tổ chức vũ trang ở Trung Đông. Từ rất sớm, họ đã thấy trước được những nguy cơ trong khu vực, ngay cả trước Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991 – thời điểm Iraq phóng tên lửa Scud vào lãnh thổ Israel.

Ý tưởng đánh chặn một vật thể siêu thanh nhỏ bé, đang bay với tốc độ vài km/giây giữa không trung, dường như là điều không tưởng. Tuy nhiên, sau hơn hai thập kỷ phát triển, những điều từng chỉ có trong khoa học viễn tưởng đã dần trở thành hiện thực.

Hệ thống Arrow của Israel (năm 2000), các hệ thống THAAD, AEGIS BMD trang bị tên lửa đánh chặn SM-3 của Mỹ, cùng với Vòm Sắt (Iron Dome) và David's Sling đã tạo thành những tầng lớp phòng thủ đa lớp, có khả năng bảo vệ không phận trước nhiều loại đạn đạo và vũ khí dẫn đường. Nhưng một bước tiến mới đang lặng lẽ định hình lại toàn bộ chiến lược phòng thủ: vũ khí năng lượng định hướng – Iron Beam (Tia Sắt).

Bộ Quốc phòng Israel vừa công bố rằng hệ thống Iron Beam, vũ khí laser đánh chặn đầu tiên của nước này, đã chính thức đưa vào vận hành. Hệ thống này sử dụng chùm tia laser năng lượng cao để làm nóng và tiêu diệt mục tiêu trên không trong tích tắc, mà không cần đến đầu đạn hay cơ chế nổ truyền thống.

Trước đó, vào tháng 6, Israel cũng đã thử nghiệm phiên bản thu nhỏ Lite Beam và các hệ thống laser này đã bắn hạ tới 40 thiết bị bay không người lái của lực lượng Hezbollah chỉ trong tháng 10/2024. Đây không chỉ là một cột mốc kỹ thuật, mà còn mở ra hướng đi mới cho phòng thủ hiện đại: đánh chặn gần như tức thời, không cần tiếp tế đầu đạn, chi phí cực thấp, không gây mảnh vụn rơi xuống dân thường.

Dù vậy, đánh chặn tên lửa đạn đạo tầm xa vẫn luôn là một thử thách kỹ thuật cực kỳ phức tạp. Việc phát hiện, tính toán quỹ đạo, triển khai tên lửa đánh chặn và ra quyết định chiến thuật cần được thực hiện trong vài chục giây – sai sót nhỏ nhất có thể khiến đầu đạn vượt qua hệ thống phòng thủ và gây thương vong nặng nề.

Quá trình đánh chặn luôn bắt đầu bằng việc phát hiện sớm mối đe dọa. Càng phát hiện sớm, ba quy trình then chốt có thể bắt đầu sớm hơn – bao gồm tính toán quỹ đạo, xây dựng chiến lược phòng thủ, chọn thời điểm và vị trí phóng đánh chặn phù hợp nhất.

Xác định quỹ đạo bay và liên tục tinh chỉnh để dự đoán chính xác điểm rơi trên mặt đất. Chọn phương án đánh chặn tối ưu: chọn loại tên lửa đánh chặn phù hợp, xác định điểm đánh chặn lý tưởng và vị trí phóng. Cảnh báo sớm cho dân thường: hệ thống chuyển đổi dữ liệu quỹ đạo và thời gian bay thành các cảnh báo bằng còi và thông báo khác.

Việc phát hiện tên lửa cần diễn ra ngay từ khi nó vừa rời bệ phóng đòi hỏi một mạng lưới cảm biến tích hợp chặt chẽ, dùng chung giao thức, kết nối liên tục và hợp nhất dữ liệu để xây dựng một bức tranh toàn cảnh duy nhất về mục tiêu.

Khi hệ thống phát hiện đã thiết lập được quỹ đạo với độ chính xác tối đa, quá trình đánh chặn bắt đầu. Đây là một chuỗi quy trình liên kết cao giữa các thành phần: radar, bệ phóng, tên lửa đánh chặn, trung tâm chỉ huy điều khiển. Tất cả phải liên lạc liên tục, không gián đoạn, từ lúc chuẩn bị đến lúc giao chiến cuối cùng trong không gian.

Tên lửa đánh chặn là một tổ hợp hàng chục nghìn bộ phận điện tử và cơ khí – từ động cơ, hệ thống điều hướng, hệ thống dẫn đường cho đến cơ chế kích nổ đầu đạn (đôi khi không cần nổ).

Tại đây, mọi dữ liệu cảm biến được xử lý, các quyết định chiến thuật được đưa ra. Con người cần phân biệt được từng bộ phận của tên lửa đang bay – như đầu đạn, động cơ, hay thùng nhiên liệu – để chọn đúng mục tiêu. Chỉ cần xác định sai, hệ thống có thể đánh chặn nhầm bộ phận, khiến mối đe dọa chính vẫn tồn tại.

Trong quá trình bay, tên lửa tấn công có thể vỡ ra thành nhiều phần: đầu đạn, thân, động cơ, thùng nhiên liệu... Khi rời khí quyển và tái nhập lại, các lực tác động cực lớn có thể khiến chúng vỡ ra thành nhiều mảnh hơn. Nhiệm vụ của hệ thống là phải phân tích trong tích tắc hàng chục đối tượng bay, để tìm ra duy nhất một đầu đạn thực sự cần bị đánh chặn. Đó là một thách thức cực lớn đối với hệ thống và còn lớn hơn nữa với những người lính, chỉ huy trực tiếp làm nhiệm vụ.

Việc phòng thủ hiệu quả không khiến đối phương từ bỏ. Ngược lại, nó thúc đẩy họ nâng cấp vũ khí để vượt qua hệ thống phòng thủ. Thế giới đang chứng kiến ngày càng nhiều loại tên lửa đạn đạo khác nhau, đa dạng về tầm bắn, độ chính xác và chiến thuật. Những xu hướng mới mà các cuộc chiến gần đây (Nga – Ukraine, Israel – Iran và các tổ chức vũ trang ở Trung Đông) đã cho thấy tên lửa có độ chính xác cao thay vì chỉ bay theo thống kê ngẫu nhiên.

Ngoài ra, tên lửa có thể tách nhiều đầu đạn, giải phóng hàng chục đầu đạn phụ ở độ cao đã định, khiến hệ thống đánh chặn phải đối mặt với hàng loạt mục tiêu cùng lúc. Tên lửa cơ động không đi theo quỹ đạo đạn đạo truyền thống, gây sai lệch trong tính toán, báo động sai khu vực, đánh chặn sai điểm.

Tên lửa siêu vượt âm hiện đạt tốc độ Mach 5 trở lên, có khả năng cơ động cao, khiến đa số hệ thống hiện tại không kịp phản ứng. Bên cạnh đó là ứng dụng công nghệ tàng hình khi đầu đạn được phủ vật liệu hấp thụ sóng radar, giống như tiêm kích tàng hình F-35, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn nhiều.

Mối đe dọa từ tên lửa đạn đạo đang ngày càng phức tạp – nhanh hơn, chính xác hơn, khả năng tàng hình cao hơn, mang nhiều đầu đạn hơn. Những cuộc đối đầu trong tương lai sẽ đòi hỏi công nghệ phòng thủ tinh vi hơn bao giờ hết, đồng thời vẫn phải đảm bảo bảo vệ hiệu quả dân thường khỏi các mối đe dọa hiện hữu.

Thanh Bình (P/v TTXVN tại Israel)