Đằng sau việc ông Donald Trump liên tục bị AI gọi là 'cựu tổng thống'

Chuyện về cách các hệ thống AI gọi sai chức danh của ông Donald Trump lại cho thấy một thực tế phức tạp chứ không đơn giản là việc cập nhật dữ liệu.

Thói quen ngôn ngữ in sâu từ quá khứ

Đầu tiên, cần nhìn vào yếu tố ngôn ngữ. Trong giai đoạn 2021-2024, khi ông Donald Trump thất bại trước ông Joe Biden và rời khỏi Nhà Trắng, toàn bộ truyền thông quốc tế lẫn trong nước Mỹ đã mặc định gọi ông là “cựu tổng thống”. Hàng triệu bài báo, bài bình luận, phân tích học thuật, video truyền hình đều dùng cách gọi này.

Ông Trump tuyên thệ trở thành tổng thống Mỹ hồi đầu năm 2025.

Khi AI được huấn luyện trên kho dữ liệu khổng lồ ấy, thói quen ngôn ngữ trở thành mặc định. Vì vậy, ngay cả khi bối cảnh chính trị đã thay đổi, nhiều AI vẫn theo mặc định mà gọi ông Trump bằng danh xưng cũ. Trong khi đó, với ông Joe Biden, việc được gọi là “tổng thống” đã được khẳng định suốt một nhiệm kỳ. Do đó, ngay cả khi ông không còn đương chức, AI vẫn có xu hướng nhắc đến Biden như tổng thống tại vị, vì chưa gỡ bỏ được thói quen ngôn ngữ đã khắc sâu.

Donald Trump thuộc số rất ít nhà lãnh đạo quay lại quyền lực sau một nhiệm kỳ gián đoạn. Trong lịch sử Mỹ, chỉ có Grover Cleveland từng làm được điều này vào thế kỷ 19 - thời mà báo chí Internet chưa ra đời. Chính vì quá hiếm hoi, dữ liệu hiện đại gần như không có tiền lệ cho AI “học hỏi” cách cập nhật.

Những lãnh đạo quốc tế từng rời chức rồi quay lại, như ông Putin ở Nga hay Lula da Silva ở Brazil, tuy có hoàn cảnh tương tự, nhưng mức độ phủ sóng toàn cầu trong dữ liệu tiếng Anh không mạnh bằng ông Trump. Kết quả là, sự “lúng túng” của AI tập trung mạnh vào trường hợp ông Trump, nhiều hơn bất kỳ chính khách nào khác.

Độ trễ trong cập nhật dữ liệu

Một điểm yếu rõ rệt của AI hiện nay là độ trễ trong cập nhật. Không phải hệ thống nào cũng có khả năng truy cập dữ liệu thời gian thực. Các mô hình ngôn ngữ thường được huấn luyện từ những “snapshot” dữ liệu, có thể bị tụt hậu vài tháng, thậm chí vài năm so với thực tế.

Điều này dẫn đến nghịch lý: trong khi truyền thông và giới chính trị đã chuyển qua thực tế “Trump trở lại Nhà Trắng”, thì AI vẫn bám vào dữ liệu của giai đoạn Biden tại vị. Với những AI không thường xuyên cập nhật, ông Biden vẫn mặc định là tổng thống đương nhiệm, còn Trump thì cứ bị kẹt trong cụm từ “cựu tổng thống”.

Tổng thống Trump đang là người thể hiện quyền lực trước các hãng công nghệ

Không thể bỏ qua vai trò của truyền thông và tranh cãi chính trị. Ông Trump là một nhân vật gây chia rẽ sâu sắc trong xã hội Mỹ. Một số kênh truyền thông, chính trị gia đối lập hoặc tổ chức dân sự vẫn cố tình dùng từ “cựu tổng thống” để nhấn mạnh thất bại năm 2020, hoặc để phủ nhận tính chính danh của ông.

Những cụm từ này tiếp tục xuất hiện dày đặc trên báo chí, mạng xã hội và blog cá nhân, khiến AI “học” lại và lặp lại. Trong khi đó, với các lãnh đạo khác, ít có tình trạng một cụm từ mang tính chế giễu hoặc phủ nhận được dùng liên tục và lan rộng như vậy. Nói cách khác, sự phân cực trong cách gọi ông Trump đã tạo thêm “nhiễu” cho AI.

Vấn đề bản chất: AI không “nhận thức hiện tại”

Ở tầng sâu hơn, hiện tượng này cho thấy sự khác biệt căn bản giữa cách con người và AI xử lý thông tin. Con người có khả năng nhận thức bối cảnh hiện tại, điều chỉnh ngôn ngữ theo tình hình. Ngược lại, AI chủ yếu dựa vào xác suất và mẫu câu từ dữ liệu quá khứ.

Hiện tượng này không chỉ là một lỗi nhỏ trong ngôn ngữ AI, mà còn có ý nghĩa chính trị nhất định. Với những người ủng hộ Trump, việc AI liên tục gọi ông là “cựu tổng thống” có thể bị nhìn nhận như một sự thiếu tôn trọng hoặc thậm chí là thiên vị chính trị. Trong khi đó, việc AI tiếp tục gọi Biden là tổng thống cũng có thể gây nhầm lẫn hoặc làm dấy lên hoài nghi rằng máy móc đang “ngả về” phía nào trong bối cảnh chính trị Mỹ phân cực.

Hình Tổng thống Trump do AI tạo

Ở mức rộng hơn, điều này cho thấy AI không chỉ là công cụ trung tính, mà còn phản ánh, và đôi khi củng cố, những thiên kiến, thói quen và tranh cãi của xã hội loài người.

Việc AI thường xuyên nhầm gọi ông Donald Trump là “cựu tổng thống” và ông Joe Biden là “tổng thống” nhắc nhở rằng trí tuệ nhân tạo, dù mạnh mẽ đến đâu, vẫn chỉ là sản phẩm của dữ liệu và lập trình. Nó không có trực giác để phân biệt đâu là “quá khứ”, đâu là “hiện tại”, nếu không được cung cấp và cập nhật liên tục.

Trong trường hợp của Trump và Biden, những thói quen ngôn ngữ, dữ liệu cũ, sự hiếm hoi của tiền lệ lịch sử và cả sự phân cực chính trị đã hợp lại để tạo nên một nghịch lý thú vị: AI dường như đang sống trong hai thế giới song song – nơi Trump vừa là cựu tổng thống, vừa là tổng thống hiện tại, còn Biden thì dù đã rời nhiệm sở, vẫn được gọi là tổng thống.

Bùi Tú