Đánh thức phẩm chất vàng, kiến tạo Khánh Hòa năng động, hiện đại
Hệ giá trị về con người của một vùng đất là tổng hợp các chuẩn mực, niềm tin, quan niệm và lý tưởng chung mà cộng đồng dân cư tại đó coi trọng và tuân theo. Hệ giá trị của người Khánh Hòa là sự khắc ghi dấu ấn vĩnh cửu của biển, núi và nhân tâm; là bản giao hưởng sống động của hào hiệp, hiền hậu, bao dung, khát vọng cùng phẩm chất văn hóa độc đáo của người Việt vùng biển. Trong giai đoạn phát triển mới, cần phát huy hiệu quả các giá trị tốt đẹp đặc trưng của con người Khánh Hòa làm động lực xây dựng quê hương ngày càng phồn vinh, hiện đại.
Hệ giá trị về con người - nền tảng cốt lõi hình thành bản sắc văn hóa độc đáo
Tiết mục tham gia Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa năm 2025. Ảnh: NHÂN TÂM
Hệ giá trị về con người của một vùng đất là tổng hợp các chuẩn mực, niềm tin, quan niệm và lý tưởng chung mà cộng đồng dân cư tại đó coi trọng và tuân theo. Đây là một yếu tố rất quan trọng, có vai trò, vị trí và ý nghĩa to lớn trong việc định hình và phát triển vùng đất đó. Hệ giá trị về con người là nền tảng cốt lõi để hình thành nên bản sắc văn hóa độc đáo của một vùng đất. Nó thể hiện cách người dân ứng xử với thiên nhiên, với xã hội và với chính bản thân, tạo nên những nét đặc trưng riêng biệt không thể nhầm lẫn với nơi khác. Các giá trị này đóng vai trò như một quy ước đạo đức chi phối hành vi và lối sống của cộng đồng để đánh giá cái đúng, cái sai, cái tốt, cái xấu trong xã hội. Đây cũng chính là kim chỉ nam giúp mỗi cá nhân rèn luyện, hoàn thiện bản thân. Nó khuyến khích những phẩm chất tích cực như: lòng nhân ái, sự chăm chỉ, tinh thần trách nhiệm, từ đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho vùng đất quê hương. Hệ giá trị về con người nằm ở vị trí lõi, là linh hồn của đời sống tinh thần cộng đồng. Nó len lỏi, thấm vào mọi khía cạnh, từ phong tục, tập quán, lễ hội, nghệ thuật cho đến cách thức giáo dục và làm việc; là sợi dây liên kết cộng đồng, tạo ra sự gắn kết, đồng cảm giữa các thành viên trong cộng đồng. Đây cũng là di sản quý báu được trao truyền qua nhiều thế hệ; thể hiện quá trình đấu tranh, sinh tồn và phát triển của một dân tộc, một vùng đất, giúp thế hệ sau hiểu và trân trọng cội nguồn của mình. Một hệ giá trị tích cực sẽ góp phần tạo nên một xã hội văn minh, công bằng và nhân văn; thúc đẩy sự hợp tác, chia sẻ và giúp đỡ lẫn nhau, tạo môi trường sống an toàn và đáng sống. Đồng thời, định hướng cho sự phát triển theo hướng bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa, môi trường. Đây chính là sức mạnh nội sinh, một yếu tố sống còn quyết định sự tồn tại, phát triển và vị thế của vùng đất đó trong dòng chảy của lịch sử và sự hội nhập toàn cầu.
Vẻ đẹp thơ mộng của Nha Trang. Ảnh: VƯƠNG MẠNH CƯỜNG
Khánh Hòa - vùng đất duyên hải miền Trung - không chỉ nổi tiếng với biển xanh cát trắng, mà chính là nơi kết tinh, lưu giữ những giá trị nhân văn độc đáo của con người Việt Nam. Ẩn sâu trong nắng gió miên man, trong tiếng sóng ru ngày đêm không dứt là những phẩm chất hào hiệp, hiền hậu, khoan dung, phóng khoáng, khát vọng vươn lên và bản sắc văn hóa đặc trưng chỉ có ở xứ sở Trầm hương này.
Vịnh đẹp Vĩnh Hy ở xã Vĩnh Hải. Ảnh: HỒNG NGUYỆT
Duyên hải địa linh nơi hun đúc những sản vật và giá trị đặc sắc của Khánh Hòa, với gần 500km bờ biển, những vịnh đảo tuyệt đẹp như: Nha Trang, Vân Phong, Cam Ranh, Vĩnh Hy… từ lâu đã sừng sững như cửa ngõ để miền Trung tiếp xúc với thế giới bên ngoài; được thiên nhiên ưu ái ban cho những sản vật độc đáo như: trầm hương, yến sào… với địa hình phong phú, đa dạng, đan xen giữa núi rừng, đồng bằng, sông ngòi và biển, đảo. Thêm vào đó, sự giao thoa, tiếp biến giữa các luồng văn hóa, thương thuyền, cư dân khắp bốn phương đã đúc kết lên một “bản lĩnh người miền biển” phóng khoáng, hào sảng, mạnh mẽ, sống chan hòa nhưng không mất đi chất nồng hậu, nghĩa tình. Sự khắc nghiệt của thiên nhiên - bão biển, nắng gió, hạn hán - không thể làm lùi bước lớp người nơi đây. Họ đã biết dung hòa, thích nghi, sáng tạo các giá trị sống riêng để bảo vệ sự tồn tại; biến gian khó thành động lực, biến thử thách thành khát vọng vươn lên.
Người Khánh Hòa hào hiệp, hiền hậu
Nếu phải chọn một từ để khắc họa cốt cách người Khánh Hòa, chắc chắn đó sẽ là hai chữ hào hiệp. Sống cùng biển cả, con người sớm ý thức được rằng, giữa mênh mông sóng gió, tình nghĩa đồng bào, tình làng nghĩa xóm sẽ là trụ cột giúp họ vượt qua mọi hiểm nguy. Ngày biển động, cả làng cùng xuống cứu bạn. Hình ảnh quen thuộc suốt bao đời nay là những ngư dân lão luyện, hay những trai tráng làng chài sẵn sàng lao ra sóng dữ, cứu ngư dân gặp nạn không hề toan tính. “Sóng biển lớn, lòng người càng lớn”, đó là phương châm sống đã ngấm vào máu thịt của bao thế hệ Khánh Hòa. Những câu chuyện về các đoàn người xếp hàng chuyền cá sau những chuyến tàu, những bữa tiệc cá chia nhau “ai cũng có phần”, những ngày hội làng tràn ngập không khí chia sẻ, đùm bọc tạo nên cái hồn “hào sảng miền biển Nam Trung Bộ”. Khi cơn bão số 12 đổ bộ vào Khánh Hòa năm 2017, chính những người dân là lực lượng đầu tiên mở lối vào vùng ngập sâu, đưa hàng trăm người đến nơi an toàn, cung cấp nước sạch, mì gói, cứu trợ, dựng lại mái nhà đổ. Những người dân cũng đã “sẻ cơm nhường áo” trong đại dịch Covid-19.
Thực hiện nghi lễ dâng hương lên thủy tổ ngành nghề yến sào tại Lễ hội Yến sào Khánh Hòa năm 2025. Ảnh: ĐÌNH LÂM
Bên cạnh hào hiệp, hiền hậu là phẩm chất giúp con người Khánh Hòa giữ được sự ổn định nội tâm qua bao nhiêu biến thiên của số phận. “Người Khánh Hòa đằm thắm, điềm đạm, yêu thương, sẵn sàng lắng nghe” - đó là nhận xét của bạn bè từ nhiều vùng miền dành cho người dân xứ Trầm hương. Lời ăn, tiếng nói điềm đạm, mượt mà, vừa nhẹ nhàng, vừa thân tình. Giao tiếp lịch sự nhưng không màu mè, trọng lời hứa, nghiêm khắc với cái xấu nhưng vẫn dành lòng vị tha cho những lầm lỡ của người khác.
Bao dung, chuẩn mực tiếp nhận đa dạng văn hóa
Khánh Hòa từ lâu đã là nơi tụ hội của hàng trăm ngàn lượt người ngoại quốc và gần đây là hàng triệu du khách quốc tế. Sự cởi mở, tiếp nhận cái mới, không ngờ vực, không bài xích chính là lý do khiến vùng đất này có tính “bao dung, đa dạng” nổi bật. Giao lưu nhưng không hòa tan. Lịch sử vùng đất Khánh Hòa là lịch sử của sự dung hợp Đông - Tây. Từ tư duy “thờ cúng linh thiêng” kết hợp với đạo giáo, đến lối sống giao thương, mở cửa với phương Tây mà vẫn giữ gìn tín ngưỡng tổ tiên; từ nghệ thuật kiến trúc các chùa, tháp cổ Chăm - Việt nghìn năm, đến các ngôi nhà thờ, biệt thự Pháp… Du khách đến Nha Trang dễ bắt gặp những góc phố thơm lừng các món nem, bún cá, bánh căn… bán cùng sushi, tempura kiểu Nhật, Hàn hay nhà hàng Nga, Âu, Trung Hoa. Nhưng trong từng món đều ẩn chứa sự giao thoa mà không quên bản sắc. Người Khánh Hòa mến khách, tôn trọng khác biệt nhưng thấu hiểu rằng, chỉ có sự bao dung mới giữ trọn được sắc màu riêng biệt. Không ngại cái mới, không từ bỏ cái cũ. Chính tính bao dung làm nên sức mạnh nội sinh giúp người dân nơi đây hào hứng tiếp thu công nghệ, kiến thức, phương pháp sản xuất hiện đại của thế giới chứ không khép mình trong “cái ao làng”. Làng nghề yến sào, nước mắm, làm muối… liên tục cải tiến dây chuyền; lớp trẻ biết khai thác thương mại điện tử, du lịch số, kinh tế tri thức nhưng luôn đề cao văn hóa nguồn cội, tôn kính cha ông, gìn giữ hội làng, lễ hội truyền thống.
Khát vọng vươn ra biển lớn
Có thể nói, khát vọng là động lực sống mạnh mẽ nhất đối với người Khánh Hòa. Đó là khát vọng làm giàu, vươn ra khỏi “lũy tre làng”, đưa tên tuổi vùng đất mình ra thế giới. Ngư dân ở Cam Ranh, Nha Trang, Vạn Ninh từng tâm nguyện: “Ra biển chẳng phải chỉ để kiếm ăn, mà còn là để chứng tỏ mình có thể chinh phục biển cả, có thể đưa những gì quý giá nhất ở Khánh Hòa đến với bàn dân thiên hạ”. Các thế hệ ngư dân nơi đây không dừng lại ở việc đánh bắt truyền thống mà còn học hỏi, thử nghiệm nuôi cá lồng bè, nuôi tôm hùm và ngày nay đang xúc tiến phát triển logistics để làm chủ chuỗi giá trị. Đi khắp các vùng Cam Lâm, Ninh Hòa, Diên Khánh, Vĩnh Hải, Cà Ná…. ở đâu cũng thấy những vựa tôm xuất khẩu; xưởng chế biến yến; trang trại trồng nho, dưa lưới, măng tây; mô hình du lịch cộng đồng, homestay độc đáo. Thành quả vun đắp khát vọng ấy là phát triển được nhiều thương hiệu uy tín: Yến sào Khánh Hòa vươn xa khắp năm châu; muối Khánh Hòa thành sản vật quý; Nha Trang trở thành trung tâm dịch vụ biển quốc tế. Đặc biệt, Khánh Hòa có hàng vạn lao động trẻ dám nghĩ, dám làm, không ngừng nỗ lực để nâng tầm hình ảnh quê nhà.
Cánh đồng muối Hòn Khói thuộc phường Đông Ninh Hòa. Ảnh: VƯƠNG MẠNH CƯỜNG
Một vườn nho ở Khánh Hòa.
Không chỉ mưu sinh, người Khánh Hòa ngày nay cũng khao khát một đời sống đô thị hiện đại văn minh. Ở các đô thị biển như Nha Trang, các hoạt động bảo vệ môi trường biển, bảo tồn rạn san hô, nhặt rác, nói không với túi ni-lông được đông đảo người dân hưởng ứng. Thế hệ trẻ đã và đang chủ động hội nhập quốc tế, học tiếng Anh, phát triển du lịch thông minh, góp phần thay đổi diện mạo vùng đất xứ Trầm hương thơ mộng.
Phẩm chất văn hóa đặc trưng cốt lõi là cái đẹp hiển hiện trong từng nếp nhà, từng nụ cười. Mọi hệ giá trị ấy hòa quyện làm nên “tổng thể văn hóa đặc trưng” của Khánh Hòa. Đó là bàn thờ tổ tiên ở mỗi nếp nhà, là ngôi đình làng, là lễ hội cầu ngư, là tinh thần “sẻ cơm nhường áo”, là chén nước trà mời khách phương xa, là tiếng trống rộn rã trong lễ hội như mời gọi hồn thiêng sông núi tụ hội. Bạn sẽ ngạc nhiên khi bắt gặp các em nhỏ vẫn lễ phép “dạ, thưa”; các cụ già dạy cháu từng câu “lời ăn tiếng nói phải cho sạch”; các thanh niên tri ân cha mẹ, nghĩa tình với bạn bè. Du khách quốc tế càng ngạc nhiên hơn trước nụ cười chào thân thiện, thái độ phục vụ chỉn chu của người tiểu thương, anh tài xế taxi hay chị chủ quán ăn - mỗi hành động nhỏ đều tỏa sáng văn hóa: sống chan hòa nhưng biết giữ mình; vươn lên hiện đại, trí tuệ, khẳng định bản sắc riêng trong mỗi bước đi ra thế giới.
Tóm lại, hệ giá trị của người Khánh Hòa là sự khắc ghi dấu ấn vĩnh cửu của biển, núi và nhân tâm; là bản giao hưởng sống động của hào hiệp, hiền hậu, bao dung, khát vọng cùng phẩm chất văn hóa độc đáo của người Việt vùng biển. Những giá trị này không tự nhiên mà có, mà là kết tinh suốt hàng trăm năm qua từng thế hệ, là thành quả của việc biết chắt lọc cái đẹp trong gian khó, biết mở lòng hội nhập mà không quên nguồn cội. Hãy một lần về miền Trung, ghé chân Khánh Hòa, bạn sẽ cảm nhận rõ hơn về những con người nơi đây như sóng, như biển - mạnh mẽ mà dịu dàng, cương quyết mà bao dung, giản dị mà sâu sắc, vươn xa mà vẫn thắm tình quê hương. Khánh Hòa ngày nay không chỉ là “thiên đường biển gọi” của du lịch, mà còn là vùng đất truyền cảm hứng cho mỗi người Việt về bản lĩnh sống, niềm tin, sự đổi mới và lòng nhân ái - những giá trị mà bất cứ thế hệ nào, ở bất cứ thời đại nào cũng cần giữ gìn và tiếp tục phát huy.
Xây dựng quê hương ngày càng phồn vinh, hiện đại
Để phát huy hiệu quả các giá trị tốt đẹp đặc trưng của con người Khánh Hòa làm động lực xây dựng quê hương ngày càng phồn vinh, hiện đại, cần ưu tiên tập trung thực hiện đồng bộ, toàn diện, chặt chẽ một số giải pháp trọng tâm như sau: Thứ nhất, tăng cường giáo dục, tuyên truyền về các giá trị truyền thống, tạo ý thức tự hào, gìn giữ và phát huy những phẩm chất tốt đẹp của người Khánh Hòa trong mọi thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ. Thứ hai, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội dân gian và các phong trào cộng đồng nhằm nâng cao ý thức cộng đồng, phát huy tinh thần đoàn kết, hào hiệp, bao dung của người dân. Thứ ba, khơi dậy khát vọng phát triển. Thúc đẩy tinh thần đổi mới sáng tạo, khuyến khích ý chí vươn lên, xây dựng nếp sống văn minh, thân thiện, năng động trong phát triển kinh tế - xã hội. Thứ tư, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc trưng. Đẩy mạnh các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa, phát triển du lịch văn hóa, đồng thời kết hợp các giá trị truyền thống với yếu tố hiện đại để tạo dựng bản sắc riêng cho Khánh Hòa. Thứ năm, phát triển cộng đồng bao dung, nhân ái. Tăng cường các chương trình an sinh xã hội, hỗ trợ người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn, xây dựng xã hội công bằng, nhân văn. Thứ sáu, kết nối và hợp tác xây dựng quê hương. Thúc đẩy hợp tác giữa các tầng lớp nhân dân, doanh nghiệp và chính quyền để cùng chung sức xây dựng Khánh Hòa phát triển bền vững.
Thông qua việc khơi dậy, vận dụng và phát huy hiệu quả những giá trị đặc trưng này, Khánh Hòa không chỉ tạo nền tảng quan trọng, động lực mạnh mẽ để tăng tốc, bứt phá trong phát triển kinh tế, mà còn giữ gìn được bản sắc văn hóa truyền thống, kiến tạo quê hương phồn vinh, hiện đại và giàu bản sắc văn hóa.
