Đánh thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu: Cổ tức có 'tức cổ'?

Tại dự thảo sửa đổi Nghị định 126 hướng dẫn một số điều của Luật Quản lý thuế, Bộ Tài chính đề xuất quy định rõ thời điểm khấu trừ, kê khai thuế đối với thu nhập từ cổ tức, thưởng bằng chứng khoán nhằm tránh kéo dài nghĩa vụ thuế.

Cụ thể, Bộ Tài chính đề xuất thuế thu nhập cá nhân (TNCN) sẽ được khấu trừ, kê khai và nộp ngay khi nhà đầu tư nhận cổ tức, thưởng bằng cổ phiếu, thay vì chờ đến lúc bán cổ phiếu như hiện nay. Doanh nghiệp phát hành cổ phiếu sẽ chịu trách nhiệm khấu trừ, nộp thuế thay cho cá nhân.

Đề xuất này đã gặp nhiều ý kiến phản ứng trái chiều, đặc biệt từ phía các nhà đầu tư trên thị trường. Trong bối cảnh đó, ông Nguyễn Minh Hoàng - Giám đốc phân tích của Công ty CP Chứng khoán Nhất Việt (VFS) đãcó những chia sẻ chi tiết với TheLEADER nhằm giải đáp những ý kiến thắc mắc, đồng thời làm rõ hơn về ảnh hưởng có thể xảy ra đối với đề xuất chính sách này.

Tăng tâm lý e ngại cho nhà đầu tư

Thưa ông, Bộ Tài chính cho biết đang xây dựng dự thảo sửa đổi Nghị định 126 để thu thuế TNCN ngay khi nhà đầu tư nhận cổ tức hoặc cổ phiếu thưởng. Một trong những lý do được đưa ra là việc Bộ Tài chính muốn sửa là vì có hiện tượng nhiều cổ đông lớn nắm giữ cổ phiếu dài hạn, không bán, khiến nhà nước chưa thu được thuế dù thu nhập đã phát sinh.

Quan điểm của ông về vấn đề này là gì? Theo ông, đây có phải là một bước đi phù hợp với bối cảnh thị trường Việt Nam đang đứng trước nhiều biến chuyển với thách thức, cơ hội như hiện tại không?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Từ đầu năm đến nay, chúng ta đã chứng kiến những bước chuyển lớn về thể chế và chính sách, với mục tiêu chung là thúc đẩy nền kinh tế phát triển theo hướng bền vững, tăng trưởng xanh và hội nhập sâu rộng với nền kinh tế số.

Các chính sách mới không chỉ tập trung vào chuyển đổi số, khuyến khích đổi mới sáng tạo mà còn đi kèm với xu hướng tăng cường quản lý thuế, siết chặt các quy định nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong môi trường kinh doanh.

Việc hoàn thiện khung pháp lý cho các thị trường tài chính, bất động sản, chứng khoán và thương mại điện tử cũng cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc tạo dựng một hệ sinh thái kinh doanh hiện đại, chuẩn hóa theo thông lệ quốc tế.

Trong bối cảnh ngân sách Nhà nước cần nguồn thu bền vững để phục vụ các mục tiêu phát triển như đầu tư công, an sinh xã hội và chuyển đổi số, việc mở rộng cơ sở thuế và đẩy nhanh tiến độ thu thuế, kể cả với những khoản thu nhập chưa thực sự chuyển hóa thành tiền mặt như cổ phiếu thưởng hay cổ tức là bước đi có cơ sở.

Dù vậy, chính sách này cần được thiết kế với lộ trình hợp lý, tránh gây ra những tác động tiêu cực đến tâm lý nhà đầu tư và hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp, đặc biệt trong giai đoạn thị trường đang tìm cách khơi thông dòng vốn và ổn định niềm tin.

Ông Nguyễn Minh Hoàng cho rằng việc thu thuế khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu có thể là hợp lý về nguyên tắc, nhưng cần có lộ trình để giảm áp lực dòng tiền ngắn hạn cho nhà đầu tư. Ảnh: VFS

Nếu quy định mới được áp dụng, theo ông, nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ bị ảnh hưởng như thế nào? Liệu điều này có làm giảm hấp dẫn của các cổ phiếu thường chia thưởng bằng cổ phiếu?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Nếu quy định mới được áp dụng thì theo chúng tôi, nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ chịu tác động rõ rệt, đặc biệt là nhóm đầu tư ngắn hạn.

Trên thực tế, có một câu nói đùa khá phổ biến trên thị trường là "cổ tức là tức cổ", phản ánh tâm lý e ngại của nhiều nhà đầu tư khi nhận cổ tức, nhất là cổ tức bằng cổ phiếu.

Về bản chất, khi doanh nghiệp trả cổ tức, giá cổ phiếu sẽ điều chỉnh giảm tương ứng với giá trị cổ tức được nhận. Đối với nhà đầu tư dài hạn, cổ tức – đặc biệt là cổ tức bằng tiền – là dấu hiệu tích cực cho thấy công ty có khả năng tạo ra dòng tiền ổn định và là yếu tố quan trọng trong phương pháp đầu tư giá trị.

Tuy nhiên, đối với nhà đầu tư ngắn hạn, việc nhận cổ tức không hấp dẫn vì giá cổ phiếu sẽ điều chỉnh ngay sau ngày giao dịch không hưởng quyền. Thêm nữa. không có gì đảm bảo giá sẽ hồi phục nhanh, dẫn đến nguy cơ thua lỗ trong ngắn hạn.

Hơn nữa, với cổ tức bằng cổ phiếu, nhà đầu tư còn bị hạn chế giao dịch trong khoảng thời gian nhất định (thường tối thiểu 3 tháng), làm giảm tính linh hoạt của dòng vốn.

Nếu quy định mới yêu cầu nhà đầu tư phải nộp thuế ngay khi nhận cổ tức hoặc cổ phiếu thưởng, kể cả khi nhà đầu tư chưa bán và chưa thực sự thu tiền mặt, điều này sẽ càng làm tăng rủi ro cho nhà đầu tư ngắn hạn vì họ vừa phải chịu điều chỉnh giá, vừa phải nộp thuế ngay lập tức.

Trong bối cảnh thị trường Việt Nam hiện nay, nơi nhà đầu tư cá nhân vẫn chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt là nhà đầu tư ngắn hạn, chính sách này có thể khiến việc nhận cổ tức trở nên kém hấp dẫn hơn, đồng thời làm giảm sức hút của các cổ phiếu thường xuyên chia thưởng bằng cổ phiếu.

Việc yêu cầu nộp thuế bằng tiền mặt trong khi nhà đầu tư nhận cổ tức bằng cổ phiếu (chưa có dòng tiền thực) có thể dẫn đến tình huống bán cổ phiếu ngay sau ngày chia để lấy tiền nộp thuế. Theo ông, điều này có thể tạo áp lực nguồn cung và ảnh hưởng thế nào đến giá cổ phiếu sau chia? Rủi ro này có đáng kể không?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Thực ra, cá nhân tôi cho rằng rủi ro này không quá lớn đối với nhà đầu tư cá nhân. Nếu nhà đầu tư không muốn nhận cổ tức thì họ hoàn toàn có thể chủ động bán ra trước ngày giao dịch không hưởng quyền.

Trên thị trường hiện nay, việc bán trước ngày chốt quyền không phải là hiện tượng hiếm gặp, nhất là với những cổ phiếu có xu hướng giao dịch không rõ ràng hoặc khi nhà đầu tư ngắn hạn không có nhu cầu nắm giữ lâu dài.

Đối với những nhà đầu tư dài hạn – nhóm thường có xu hướng giữ cổ phiếu qua ngày chia cổ tức – họ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng về giá trị nắm giữ và ít bị tác động bởi các nghĩa vụ thuế ngắn hạn.

Hơn nữa, việc phải nộp thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu có thể gây bất tiện. Tuy nhiên khả năng họ sẽ bán ngay lập tức chỉ để lấy tiền nộp thuế là không cao trừ khi gặp áp lực thanh khoản cá nhân.

Nếu có áp lực bán phát sinh, tôi cho rằng đó là rủi ro ngắn hạn, mang tính chất cục bộ và không đủ lớn để ảnh hưởng đáng kể đến xu hướng trung – dài hạn của cổ phiếu.

Hiện tượng bán ra sau ngày chia có thể khiến cổ phiếu chịu áp lực nguồn cung trong một vài phiên, nhưng mức độ ảnh hưởng sẽ phân tán, không tập trung và thường tự điều chỉnh sau đó.

Tóm lại, rủi ro này có tồn tại nhưng ở mức độ vừa phải, chủ yếu ảnh hưởng trong khung thời gian ngắn hạn như dưới một tuần, khó tạo ra biến động mạnh nếu cổ phiếu có nền tảng cơ bản tốt và được nhà đầu tư dài hạn quan tâm.

Với các nhà đầu tư lớn, dài hạn, việc thu thuế ngay khi nhận cổ phiếu liệu có làm thay đổi chiến lược nắm giữ và cấu trúc danh mục? Qua đó ảnh hưởng tới quản trị và phát triển doanh nghiệp?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Việc thu thuế ngay khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu có thể tạo ra một số bất tiện về dòng tiền ngắn hạn đối với các nhà đầu tư dài hạn nhưng nhìn chung sẽ không làm thay đổi đáng kể chiến lược nắm giữ hay cấu trúc danh mục của họ.

Các nhà đầu tư dài hạn thường đã có kế hoạch tài chính và tầm nhìn đủ dài để chủ động cân nhắc yếu tố chi phí thuế vào chiến lược đầu tư tổng thể. Họ quan tâm nhiều hơn đến giá trị nội tại và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp, nên sẽ không dễ dàng điều chỉnh danh mục chỉ vì nghĩa vụ thuế phát sinh sớm hơn.

Tuy nhiên, đối với các nhà đầu tư lớn, nhà đầu tư chiến lược hoặc cổ đông nắm giữ tỷ lệ cổ phần cao, việc thu thuế ngay khi nhận cổ tức có thể tạo ra áp lực thanh khoản ngắn hạn đáng kể.

Những đối tượng này vốn có xu hướng nắm giữ lâu dài và ít bán ra, nên việc phát sinh nghĩa vụ thuế ngay lập tức có thể thúc đẩy họ tìm kiếm các giải pháp hợp pháp để tối ưu thuế hoặc giảm thiểu nghĩa vụ thuế phải nộp.

Một số phương án phổ biến mà các nhà đầu tư lớn có thể cân nhắc như là đầu tư thông qua công ty con hoặc pháp nhân để hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp.

Họ cũng có thể tái cấu trúc sở hữu, chuyển nhượng nội bộ nhằm giãn hoãn, tối ưu nghĩa vụ thuế hoặc sử dụng các công cụ tài chính hợp pháp khác để quản lý dòng tiền nộp thuế hiệu q ủa hơn.

Nhìn chung, chính sách thu thuế sớm có thể ảnh hưởng ở mức nhất định đến dòng tiền và hành vi của nhà đầu tư lớn, nhưng với các nhà đầu tư dài hạn thực sự, yếu tố này sẽ ít tác động đến chiến lược nắm giữ dài hạn và định hướng đồng hành cùng doanh nghiệp.

Tác động đến doanh nghiệp niêm yết

Trước đây, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm vốn hóa vừa và nhỏ, thường chọn chia cổ tức bằng cổ phiếu để giữ lại dòng tiền tái đầu tư.

Theo ông, chính sách này có thể làm thay đổi cơ cấu chính sách cổ tức của doanh nghiệp trong tương lai không? Liệu họ có ngại trả cổ tức bằng cổ phiếu và sẽ chuyển hướng sang trả cổ tức bằng tiền mặt hoặc dừng/không chia cổ tức nữa?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Tôi cho rằng trong bối cảnh này, các doanh nghiệp sẽ có sự cân nhắc để hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và cổ đông.

Đặc biệt với nhóm doanh nghiệp vốn hóa vừa và nhỏ, việc duy trì một chính sách cổ tức hấp dẫn vẫn rất quan trọng, nhất là khi họ cần thu hút và giữ chân cổ đông để phục vụ cho các kế hoạch mở rộng sản xuất, đầu tư phát triển dự án trong tương lai.

Việc chia cổ tức bằng cổ phiếu từ lâu đã là một công cụ giúp doanh nghiệp vừa tri ân cổ đông, vừa giữ lại dòng tiền phục vụ hoạt động kinh doanh. Do đó, tôi cho rằng nhiều doanh nghiệp sẽ vẫn ưu tiên phương án này dù chính sách thuế có thay đổi.

Ở góc độ nhà đầu tư, chúng ta cũng cần nhìn nhận vấn đề một cách đúng bản chất rằng thuế thu nhập cá nhân với cổ tức không phải là thuế tăng thêm hay giảm đi, mà chỉ là sự điều chỉnh về thời điểm nộp thuế – nộp trước hay nộp sau.

Đối với cổ tức bằng tiền mặt, nhà đầu tư vẫn luôn phải nộp thuế ngay khi nhận được. Việc áp dụng cơ chế tương tự với cổ tức bằng cổ phiếu là bước đi hướng tới sự đồng bộ trong chính sách thuế, chứ không phải tạo thêm gánh nặng thuế mới.

Còn về lo ngại rằng các công ty có thể sẽ dừng hoặc không còn trả cổ tức, tôi cho rằng khả năng này là thấp.

Việc trả cổ tức, dù bằng cổ phiếu hay tiền mặt, vẫn là cách duy trì sự gắn kết giữa doanh nghiệp và cổ đông, giúp gia tăng niềm tin và củng cố hình ảnh doanh nghiệp trên thị trường. Đây là một mối quan hệ hài hòa, mang lại lợi ích cho cả hai bên, nên sẽ khó có lý do để doanh nghiệp từ bỏ chính sách này chỉ vì thay đổi về thời điểm thu thuế.

Tuy nhiên, trong ngắn hạn, các doanh nghiệp có thể sẽ linh hoạt hơn trong việc lựa chọn hình thức và tần suất chia cổ tức, để đảm bảo cân đối giữa khả năng tài chính, nhu cầu tái đầu tư và lợi ích của cổ đông.

Từ góc độ chuyên gia thị trường, ông có khuyến nghị cụ thể nào để đảm bảo cân bằng giữa mục tiêu thu ngân sách và sự phát triển lành mạnh của thị trường?

Ông Nguyễn Minh Hoàng: Việc thu thuế khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu có thể là hợp lý về nguyên tắc, nhưng cần có lộ trình hoặc cơ chế giãn thời gian nộp thuế để giảm áp lực dòng tiền ngắn hạn cho nhà đầu tư, đặc biệt là với các cổ đông lớn và nhà đầu tư dài hạn. Điều này giúp tránh gây ra các tác động tức thời làm gián đoạn hoạt động thị trường.

Xin cảm ơn ông!

Dũng Phạm