Dấu ấn lịch sử và thông điệp từ Lễ ký 'Công ước Hà Nội' (kỳ 1)

Từ châu Á đến châu Âu, từ châu Phi đến châu Mỹ, các quốc gia cùng đặt bút ký vào một văn kiện pháp lý lịch sử, thể hiện cam kết siết chặt hợp tác trong cuộc chiến chống tội phạm mạng – mối đe dọa đang len lỏi trong từng ngóc ngách của đời sống hiện đại. “Công ước Hà Nội” không chỉ là bước ghi nhớ pháp lý, mà còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, niềm tin và trách nhiệm chung tay bảo vệ không gian số - nơi mỗi con người đều có thể trở thành “bức tường thành” vững chắc trước tội phạm mạng.

Trong 2 ngày cuối tháng 10 tới đây, sắc cờ từ năm châu sẽ cùng tung bay trước hội trường lớn của Trung tâm Hội nghị Quốc gia. Lần đầu tiên, tên Hà Nội gắn liền với một công ước toàn cầu về an ninh mạng - dấu ấn của tinh thần đoàn kết, của khát vọng chung tay đẩy lùi tội phạm trong kỷ nguyên số.

Bối cảnh ra đời

Trong thời đại số, thế giới đối mặt với một mối đe dọa xuyên biên giới: tội phạm mạng. Chỉ riêng trong năm qua, Việt Nam ghi nhận hơn 100.000 vụ tấn công và sự cố mạng, từ những vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản đến các đợt tấn công vào hạ tầng thông tin trọng yếu.

Tội phạm mạng không còn là những nhóm hacker lẻ tẻ, mà đã chuyển sang hoạt động có tổ chức, quy mô quốc tế, nhắm vào hệ thống tài chính, năng lượng, an ninh của nhiều quốc gia. Nguy cơ này đe dọa trực tiếp an ninh, chủ quyền và sự ổn định của mọi quốc gia, trở thành thách thức toàn cầu đặc biệt nguy hiểm.

Trước thực tế đó, cộng đồng quốc tế nhận thấy cần chung tay hành động. Năm 2019, Đại hội đồng LHQ đã thông qua nghị quyết khởi xướng quá trình xây dựng một Công ước quốc tế toàn diện về chống tội phạm mạng. Đây là văn kiện pháp lý hình sự quốc tế mang tính bao trùm đầu tiên của LHQ trong lĩnh vực này và cũng là điều ước đa phương về tội phạm mới của LHQ sau gần 20 năm kể từ Công ước Palermo về tội phạm xuyên quốc gia năm 2000.

Sau hơn 30 tháng đàm phán với 8 phiên họp chính thức và 5 phiên giữa kỳ, đến ngày 24/12/2024, Đại hội đồng LHQ đã chính thức thông qua Công ước này với sự đồng thuận của các nước. Công ước gồm 9 chương, 71 điều, đặt ra khuôn khổ pháp lý toàn diện để đấu tranh với loại tội phạm nguy hiểm trên không gian mạng.

Công ước LHQ về chống tội phạm mạng đặt ra chuẩn mực pháp lý quốc tế nhằm hình sự hóa nhiều hành vi phạm tội trên mạng. Theo nội dung được thông qua, Công ước đề cập các tội danh cụ thể như xâm nhập trái phép hệ thống (hacking), gian lận trên mạng, lừa đảo trực tuyến, tấn công vào dữ liệu, phát tán mã độc, cũng như lợi dụng không gian mạng để bóc lột trẻ em. Đặc biệt, Công ước đề cao việc bảo đảm quyền con người và quyền riêng tư dữ liệu trong quá trình phòng, chống tội phạm mạng.

Bên cạnh việc định danh tội phạm, văn kiện này thiết lập các cơ chế hợp tác tư pháp và hỗ trợ pháp lý giữa các quốc gia, như trao đổi thông tin, chuyển giao dữ liệu, dẫn độ tội phạm mạng, thu hồi tài sản do phạm tội mà có. Đây chính là những công cụ quan trọng giúp các nước phối hợp hiệu quả hơn trong điều tra, truy bắt tội phạm ở môi trường không biên giới.

Việc thông qua Công ước có ý nghĩa to lớn với cộng đồng quốc tế. Bà Ghada Waly, Giám đốc Điều hành Văn phòng LHQ về ma túy và tội phạm (UNODC), gọi đây là “một bước đi mang tính dấu mốc, tạo nên hiệp ước đa phương chống tội phạm đầu tiên trong hơn 20 năm qua”. Bà nhấn mạnh rằng trong bối cảnh công nghệ giúp tội phạm gia tăng về quy mô, tốc độ và phạm vi, từ khủng bố, buôn bán ma túy, buôn người đến rửa tiền trên mạng, thì Công ước mới này ra đời đúng lúc để các nước cùng hành động ngăn chặn những mối nguy đó.

Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng đánh giá thỏa thuận sẽ mở rộng cuộc chiến toàn cầu chống lại một trong những thách thức phổ biến nhất của thời đại chúng ta. Rõ ràng, thế giới kỳ vọng Công ước sẽ trở thành nền tảng để đoàn kết sức mạnh quốc tế, ràng buộc trách nhiệm các quốc gia cùng gìn giữ một không gian mạng an toàn cho mọi người dân.

Vai trò nổi bật của Việt Nam và ý nghĩa của “Công ước Hà Nội”

Ngay từ đầu tiến trình, Việt Nam là một trong những quốc gia ủng hộ mạnh mẽ sáng kiến xây dựng Công ước. Được sự ủy quyền của Chủ tịch nước, Chính phủ Việt Nam đã cử đoàn công tác liên ngành với nòng cốt là Bộ Công an và Bộ Ngoại giao tham gia tích cực toàn bộ 8 vòng đàm phán từ năm 2022 - 2024.

Thứ trưởng Phạm Thế Tùng phát biểu tại Hội nghị đánh giá tiến độ công tác chuẩn bị tổ chức Lễ mở ký Công ước Hà Nội diễn ra ngày 7/10, tại Hà Nội.

Trong quá trình thương lượng, đoàn Việt Nam đã đóng góp nhiều nội dung quan trọng, kiên trì đề xuất lồng vào Công ước các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng chủ quyền, độc lập quốc gia, không can thiệp công việc nội bộ và tuân thủ luật pháp quốc tế. Đây là những nguyên tắc then chốt bảo đảm lợi ích chung của tất cả các nước trong hợp tác chống tội phạm mạng.

Việt Nam thậm chí được tin tưởng giao vai trò điều phối đàm phán một số điều khoản quan trọng của văn kiện. Những đóng góp tích cực đó đã nhận được sự đồng thuận, ủng hộ cao của cộng đồng quốc tế, góp phần định hình nên một công ước hoàn chỉnh, vừa đáp ứng mục tiêu chung, vừa phù hợp với lợi ích quốc gia và khuôn khổ pháp luật Việt Nam. Không chỉ dừng ở việc tham gia soạn thảo, Việt Nam còn chủ động, vận động để đăng cai Lễ mở ký Công ước.

Ngay sau khi bản dự thảo được thông qua cuối năm 2024, Việt Nam phát động một chiến dịch vận động ngoại giao bài bản và quyết liệt trên khắp các châu lục. Nỗ lực này đã thành công khi Đại hội đồng LHQ quyết định chọn Hà Nội là nơi tổ chức lễ ký và chính thức gọi văn kiện này là “Công ước Hà Nội”.

Đây là lần đầu tiên một địa danh của Việt Nam được gắn với một điều ước quốc tế toàn cầu, đánh dấu bước tiến mang tính lịch sử trong ngoại giao đa phương của nước ta. Tên gọi “Công ước Hà Nội” không chỉ là niềm tự hào, mà còn thể hiện niềm tin của LHQ và cộng đồng quốc tế vào lập trường nhất quán, năng lực và cam kết của Việt Nam trong việc chung tay giải quyết các thách thức toàn cầu.

Việc đăng cai tổ chức sự kiện trọng đại này có ý nghĩa nhiều mặt đối với Việt Nam. Trước hết, nó khẳng định uy tín và vị thế quốc tế ngày càng cao của Việt Nam, cho thấy chúng ta đã chuyển từ người tham gia tích cực sang vai trò quốc gia dẫn dắt trong lĩnh vực an ninh mạng toàn cầu. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Hoàng Giang nhấn mạnh: một công ước mang tên Hà Nội chính là minh chứng cho việc cộng đồng quốc tế ghi nhận đóng góp trách nhiệm và chủ động của Việt Nam vào việc hình thành văn kiện pháp lý lịch sử này.

Qua sự kiện, Việt Nam muốn thể hiện là một đối tác tin cậy, tiếp tục khẳng định nỗ lực và cam kết mạnh mẽ trong thúc đẩy chủ nghĩa đa phương. Điều đó phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng trong kỷ nguyên số. Bên cạnh ý nghĩa chính trị-ngoại giao, việc tổ chức thành công Lễ ký Công ước cũng mang lại cơ hội “vàng” về khoa học công nghệ và kinh tế.

Sự kiện diễn ra đúng vào dịp kỷ niệm thiết lập quan hệ Việt Nam – LHQ, được thiết kế như một diễn đàn đa phương quy mô lớn về an ninh mạng. Ngoài Lễ ký, còn có 4 phiên thảo luận cấp cao, 4 phiên bàn tròn chuyên đề và một triển lãm công nghệ thông tin – an ninh mạng với sự tham gia của nhiều tập đoàn công nghệ lớn toàn cầu.

Thượng tướng Phạm Thế Tùng, Thứ trưởng Bộ Công an, Trưởng ban Ban Chỉ đạo công tác chuẩn bị tổ chức Lễ mở ký Công ước Hà Nội nhận định, Việt Nam, với uy tín khi chủ trì sự kiện cùng tiềm năng thị trường và chính sách đồng bộ, hoàn toàn có thể bứt phá trở thành trung tâm đầu tư, nghiên cứu và phát triển giải pháp an ninh mạng hàng đầu khu vực và Công ước Hà Nội chính là đòn bẩy quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu chiến lược này. Nói cách khác, dấu ấn “Công ước Hà Nội” không chỉ nâng cao vị thế ngoại giao, mà còn mở ra triển vọng thu hút nguồn lực quốc tế cho lĩnh vực an ninh mạng và chuyển đổi số quốc gia.

Thông điệp từ Hà Nội

Thông điệp “Chống tội phạm mạng - Chia sẻ trách nhiệm - Hướng tới tương lai” được lựa chọn làm chủ đề của Lễ mở ký không chỉ thể hiện quan điểm của Việt Nam, mà còn phản ánh tinh thần chung của cộng đồng quốc tế trước một thách thức toàn cầu. Trong kỷ nguyên số, không gian mạng đã trở thành mặt trận mới, nơi mỗi hành vi tội phạm đều có thể để lại hệ lụy lan rộng ngoài biên giới.

Từ Hà Nội, tiếng nói của hợp tác và trách nhiệm vang lên như một lời mời gọi - rằng không quốc gia nào có thể đứng ngoài cuộc chiến này. “Chống tội phạm mạng” là cam kết, nhưng đồng thời cũng là hành động. Việc đăng cai Lễ mở ký Công ước cho thấy Việt Nam không chỉ chủ động tham gia mà còn mong muốn góp phần kiến tạo những khuôn khổ pháp lý mới – nơi các quốc gia có thể phối hợp hiệu quả hơn trong điều tra, truy vết, chia sẻ bằng chứng điện tử và hỗ trợ kỹ thuật cho nhau. Bởi chỉ khi hành động dựa trên nền tảng pháp lý và niềm tin chung, cuộc chiến trên không gian mạng mới thực sự bền vững.

“Chia sẻ trách nhiệm” chính là linh hồn của thông điệp này. Việt Nam nhiều lần nhấn mạnh rằng an ninh mạng là vấn đề không biên giới, nên mọi quốc gia - dù lớn hay nhỏ, phát triển hay đang phát triển - đều có vai trò nhất định. Trong nỗ lực thúc đẩy hợp tác, Việt Nam mong muốn trở thành cầu nối để các bên cùng hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm và xây dựng năng lực, đặc biệt là đối với những quốc gia còn hạn chế về kỹ thuật và pháp lý.

Khổng Hà