Đầu tư công qua 'lăng kính' kiểm toán

KTNN đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán hoạt động về đầu tư công, tập trung vào những vấn đề nóng được dư luận xã hội, Quốc hội và cử tri quan tâm. Ảnh: TL

Hàng loạt bất cập được Kiểm toán nhà nước chỉ ra

Những năm qua, KTNN đã thực hiện nhiều cuộc kiểm toán hoạt động về đầu tư công, tập trung vào những vấn đề nóng được dư luận xã hội, Quốc hội và cử tri quan tâm. Qua kiểm toán, KTNN đã chỉ rõ nhiều bất cập về cơ chế, chính sách cũng như quá trình tổ chức thực hiện quản lý sử dụng vốn đầu tư công.

Cụ thể: Công tác chuẩn bị đầu tư thường diễn ra trong khoảng thời gian tương đối dài, thậm chí kéo dài một vài năm đối với những dự án lớn. Việc điều chỉnh những vấn đề phát sinh trong quá trình chuẩn bị đầu tư mất nhiều thời gian, làm ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Chất lượng công tác lập, thẩm định và phê duyệt dự án còn hạn chế, cho nên khi thực hiện, dự án phải thay đổi tổng mức đầu tư, tổng dự toán nhiều lần làm ảnh hưởng đến kế hoạch vốn, kéo dài thời gian thực hiện.

Đáng quan ngại, hầu hết các dự án được kiểm toán đều phải điều chỉnh quy mô, điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư. Tình trạng chậm tiến độ xảy ra phổ biến ở nhiều dự án và có xu hướng gia tăng so với các năm trước, đã làm tăng chi phí và giảm hiệu quả các dự án đầu tư, trong đó có nhiều dự án hạ tầng quan trọng.

Công tác khảo sát thiết kế, lập dự toán của các đơn vị được kiểm toán hầu hết chưa đáp ứng yêu cầu, cho nên phải thay đổi, bổ sung thiết kế, điều chỉnh dự toán và tổng mức đầu tư. Công tác thẩm định thiết kế dự toán ở hầu hết dự án được kiểm toán cho thấy còn nhiều hạn chế, chưa phát hiện và loại bỏ hết các sai sót, bất hợp lý về đơn giá, định mức.

Một trong những yếu tố chính làm ảnh hưởng đến hiệu quả vốn đầu tư công là những vướng mắc liên quan đến cơ chế đền bù giải phóng mặt bằng, tái định cư và chuyển đổi đất nông nghiệp, đất rừng. Công tác lựa chọn nhà thầu, quản lý tiến độ dự án cũng như quy định về trách nhiệm của các bên trong thực hiện hợp đồng vẫn còn những hạn chế, dẫn đến khi phát sinh vấn đề, việc phối hợp xử lý mất nhiều thời gian.

Công tác lựa chọn, bố trí vốn cho từng dự án chưa đảm bảo kịp thời, đầy đủ, đúng tiêu chí, chưa ưu tiên cho những dự án cấp bách, quan trọng, dự án có khối lượng lớn. Công tác lập kế hoạch vốn chưa sát thực tế, nhiều dự án chưa đủ thủ tục, chưa đủ điều kiện giao vốn hằng năm nhưng các bộ, ngành và địa phương vẫn đề xuất bố trí vốn dẫn đến không phân bổ hết số vốn được giao.

Tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, bố trí vốn chưa đúng tiêu chí, chưa ưu tiên cho những dự án cấp bách, quan trọng, dự án có khối lượng lớn vẫn còn diễn ra tại một số bộ, ngành, địa phương.

Ngoài ra, các quy định liên quan đến Luật Đầu tư công và các Luật có liên quan dù đã được bổ sung, chỉnh sửa và hoàn thiện song vẫn chưa thật sự đồng bộ, cho nên các chủ đầu tư và cơ quan quản lý dự án, quản lý tài chính dự án đầu tư công vẫn lúng túng, vướng mắc khi triển khai các quy định trong thực tế.

KTNN đã đề xuất, kiến nghị Quốc hội, Chính phủ sửa đổi, bổ sung các nội dung Luật, Nghị định không phù hợp. Ảnh: TL

Những kết quả kiểm toán đã khẳng định, KTNN ngày càng giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý, sử dụng vốn đầu tư công. Thông qua các kiến nghị, đặc biệt các kiến nghị về công tác triển khai dự án cấp cơ sở, sửa đổi một số quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư công, công tác quản lý vốn đầu tư công ngày càng hoàn thiện hơn, công khai, minh bạch, đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.

Tiếp tục đổi mới phương pháp, nội dung kiểm toán

Để tiếp tục thực hiện vai trò quan trọng, là công cụ hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư công, KTNN cần thực hiện đồng bộ các giải pháp:

Lựa chọn chủ đề kiểm toán trên cơ sở bám sát chỉ đạo của lãnh đạo KTNN cũng như mục tiêu, định hướng phát triển của Ngành. Các cuộc kiểm toán cần tập trung vào những vấn đề lớn được Đảng, Nhà nước và xã hội quan tâm, có ảnh hưởng đến đời sống của người dân.

Đổi mới phương pháp và nội dung kiểm toán theo hướng: nhận diện những bất cập, khó khăn trong quá trình giải ngân vốn; tập trung đánh giá chính sách để kiến nghị sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật; chú trọng đánh giá các vấn đề liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng, định mức mới, công nghệ mới...

Chú trọng kiểm toán đối với các dự án lớn, dự án quan trọng quốc gia ngay từ khâu chuẩn bị đầu tư, trong đó tập trung đánh giá sự cần thiết đầu tư, quy mô và nội dung đầu tư; đánh giá hiệu quả, tác động đối với kinh tế - xã hội, môi trường và các yếu tố khác khi dự án được chấp thuận đầu tư; cần tổ chức kiểm toán ngay từ khi dự án được thiết kế, đưa vào triển khai thực hiện để kịp thời phát hiện ra những vấn đề còn vướng mắc về cơ chế chính sách, tiêu chuẩn, định mức...; tăng cường kiểm toán trước đối với các dự án đầu tư để tập trung phân tích tính đúng đắn của chủ trương đầu tư, sự phù hợp của hồ sơ thiết kế để có thể đưa ra những kiến nghị phù hợp.

Nghiên cứu, tăng cường kiểm toán hoạt động với chuyên đề mang tính chuyên sâu về đầu tư công gắn với mục tiêu tăng trưởng, phát triển của Việt Nam, trong đó lưu ý chuyên đề về liên kết vùng, đầu tư công để khuyến khích thúc đẩy tăng trưởng xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu, các Chương trình mục tiêu quốc gia. Việc này sẽ giúp KTNN có những ý kiến quan trọng với Quốc hội, Chính phủ về quyết sách đầu tư các chương trình, dự án có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.

Chú trọng hơn việc phân tích để làm rõ nguyên nhân và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân dẫn đến sai phạm trong từng khâu thực hiện dự án như: trách nhiệm của chủ đầu tư, các nhà quản lý đầu tư, các nhà thầu xây lắp, cung cấp thiết bị vật tư, các nhà quản lý tư vấn...

Tăng cường công khai kết quả kiểm các công trình bị thất thoát, lãng phí và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan, tạo áp lực với các đơn vị đồng thời tạo dư luận xã hội rộng rãi để công chúng cùng tham gia giám sát hoạt động của các đơn vị sử dụng NSNN, góp phần đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí trong quản lý, sử dụng vốn đầu tư công.

Tăng cường kiểm tra việc thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán; đồng thời ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định rõ trách nhiệm đối với các đơn vị, tổ chức, cá nhân trong việc không thực hiện kết luận, kiến nghị của KTNN./.

HỒNG NHUNG