Đầu tư vào khả năng chống chịu thiên tai (kỳ 1): cơ hội chiến lược cho Việt Nam

Bão số 10 Bualoi gây thiệt hại nặng nề cho nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước. Ảnh: VGP

Thiên tai: thách thức ngày càng lớn đối với nền kinh tế

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai. Mỗi năm, hàng chục cơn bão, lũ lụt và sạt lở gây thiệt hại lớn về người và tài sản, làm gián đoạn sản xuất, giao thông và sinh hoạt của người dân. Thiệt hại kinh tế ước tính tương đương 1–1,5% GDP mỗi năm, tạo sức ép lớn lên ngân sách công và cộng đồng doanh nghiệp.

Từ ngập úng ở đô thị, sạt lở ven biển đến lũ quét miền núi, các rủi ro thiên tai đang trở thành thách thức thường trực đối với tăng trưởng kinh tế và an toàn đầu tư. Trong bối cảnh đó, đầu tư vào khả năng chống chịu không chỉ là hành động phòng ngừa, mà còn là một hướng đi chiến lược để đảm bảo ổn định và phát triển bền vững.

Lợi ích tài chính rõ ràng

Thực tiễn ở nhiều địa phương cho thấy, đầu tư cho khả năng chống chịu mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội so với chi phí khắc phục hậu quả sau thiên tai.

Tại Cần Thơ, dự án kiểm soát ngập và cải thiện thoát nước đã giúp mỗi hộ gia đình giảm trung bình khoảng 12 triệu đồng thiệt hại do ngập lụt mỗi năm. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), dự án này đạt tỷ lệ lợi ích – chi phí (BCR) 9,7 và tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) trên 100%.

Tại khu công nghiệp DEEP C (Hải Phòng), việc khôi phục rừng ngập mặn để bảo vệ hạ tầng ven biển mang lại 3,4 đồng lợi ích kinh tế cho mỗi 1 đồng đầu tư, đồng thời tiết kiệm khoảng 130 tỉ đồng chi phí bảo trì và bảo vệ trong 26 năm, theo Viện Phát triển Bền vững Quốc tế (IISD).

Những ví dụ này chứng minh rằng, đầu tư sớm vào các giải pháp chống chịu giúp tiết kiệm chi phí khổng lồ về sau, đồng thời duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh ổn định ngay cả khi thiên tai xảy ra. Mỗi đồng vốn đầu tư cho phòng ngừa có thể mang lại giá trị gấp nhiều lần so với chi phí khắc phục sau sự cố.

Huy động nguồn lực

Việt Nam đang từng bước hoàn thiện khung thể chế và tài chính cho đầu tư chống chịu thiên tai, phù hợp với các chiến lược phát triển quốc gia về an toàn hạ tầng và bảo vệ sinh kế.

Chính phủ đã và đang nghiên cứu triển khai các công cụ tài chính như trái phiếu gắn với khả năng chống chịu, đối tác công – tư (PPP) và mô hình tài chính kết hợp (blended finance) để thu hút khu vực tư nhân cùng tham gia.

Cùng với đó, các định chế tài chính quốc tế đang gia tăng đầu tư cho hạ tầng an toàn trước thiên tai. Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã dành hàng trăm triệu USD hỗ trợ Việt Nam xây dựng hạ tầng đô thị bền vững, còn Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) đã ra mắt Bộ chỉ số Khả năng Chống chịu Thiên tai cho Công trình (Building Resilience Index) nhằm giúp các nhà phát triển bất động sản đánh giá rủi ro thiên tai và cải thiện chất lượng công trình.

Để tận dụng tốt hơn nguồn vốn này, Việt Nam cần xây dựng danh mục dự án minh bạch, chuẩn hóa quy trình đánh giá rủi ro và tăng cường phối hợp giữa nhà nước và khu vực tư nhân, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Khu vực tư nhân: Chủ động phòng ngừa ngay từ quy hoạch

Theo các chuyên gia, khu vực tư nhân – đặc biệt là các nhà phát triển hạ tầng và bất động sản – có vai trò then chốt trong việc mở rộng đầu tư chống chịu thiên tai.

Việc lồng ghép yếu tố an toàn thiên tai ngay từ khâu quy hoạch và thiết kế có thể giúp giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ giá trị đầu tư dài hạn. Các giải pháp cụ thể gồm nâng cao nền móng, cải thiện hệ thống thoát nước, thiết kế công trình vững chắc, lựa chọn vị trí xây dựng an toàn và xây dựng cơ chế vận hành linh hoạt trong tình huống khẩn cấp.

Trong thị trường hiện nay, một dự án được xem là “chất lượng cao” không chỉ dựa vào vị trí hay tiện ích, mà còn ở khả năng hoạt động ổn định trong điều kiện thiên tai. Những chủ đầu tư coi trọng yếu tố chống chịu của công trình sẽ nâng cao uy tín, thu hút khách hàng và nhà đầu tư nhờ đem lại sự an toàn và tin cậy.

Lợi ích kinh tế, xã hội lâu dài

Đầu tư cho khả năng chống chịu không chỉ giúp giảm thiệt hại mà còn tăng tính ổn định và năng suất cho nền kinh tế.

Hạ tầng an toàn giúp duy trì sản xuất, vận chuyển hàng hóa, năng lượng và dịch vụ thiết yếu trong và sau thiên tai, tránh gián đoạn chuỗi cung ứng. Tại các trung tâm công nghiệp, logistics như Đồng bằng sông Cửu Long hay ven biển phía Bắc, điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo năng lực cạnh tranh và niềm tin của nhà đầu tư.

Ở cấp cộng đồng, các dự án phòng chống lũ, cảnh báo sớm và nhà ở kiên cố góp phần bảo vệ sinh mạng, sinh kế và giúp người dân phục hồi nhanh hơn sau thiên tai. Khi cơ sở hạ tầng thiết yếu – trường học, bệnh viện, giao thông – vẫn hoạt động, xã hội duy trì được sự ổn định và gắn kết.

Ở tầm vĩ mô, đầu tư cho chống chịu thiên tai giúp giảm chi phí khắc phục hậu quả, giải phóng nguồn lực ngân sách cho phát triển kinh tế – xã hội, đồng thời tạo dựng hình ảnh Việt Nam là điểm đến đầu tư an toàn và đáng tin cậy trong khu vực.

---------

(*) Đại diện Việt Nam – Ban Quốc tế, Hội Quy hoạch Hoa Kỳ (American Planning Association – International Division)

Mai Nguyễn (*)