Dấu vân tay tố giác kẻ sát nhân sau 48 năm

Đêm 31/1/1977, Jeanette Ralston, cô gái 24 tuổi sống tại San Mateo, bang California, Mỹ rời một quán bar ở San Jose cùng một người đàn ông lạ. Cô nói với bạn bè rằng mình sẽ “quay lại trong 10 phút” nhưng rồi mất hút. Sáng hôm sau, Ralston được tìm thấy đã chết, bị nhét chặt trong hàng ghế sau chiếc Volkswagen Beetle của mình, đậu trong bãi xe của một khu căn hộ cách quán bar chỉ vài phút lái xe. Kết luận giám định cho thấy cô bị siết cổ bằng tay áo chiếc sơ mi của chính mình, có dấu hiệu bị tấn công tình dục, và hung thủ đã cố đốt xe nhưng thất bại, theo San Francisco Chronicle.

Willie Eugene Sims trong một tấm ảnh căn cước và một bức vẽ chân dung theo mô tả của các nhân chứng.

Công nghệ đánh thức quá khứ

Suốt gần nửa thế kỷ, vụ án của Ralston nằm trong tủ hồ sơ lạnh lẽo. Chỉ có một bản phác họa gương mặt người đàn ông bí ẩn mà bạn bè cô nhìn thấy tối hôm ấy. Không DNA, không camera, không nhân chứng mới.

Nhưng rồi, công nghệ đã lên tiếng, dù là hàng thập kỷ sau. Năm 2024, nhóm điều tra án tồn đọng của Văn phòng Công tố Santa Clara quyết định thử lại một hướng điều tra: quét lại toàn bộ dấu vân tay thu thập từ hiện trường bằng công nghệ AFIS (Hệ thống nhận dạng dấu vân tay tự động) thế hệ mới của Cục Điều tra liên bang (FBI). Trong số nhiều dấu vân, có một vết rõ ràng trên bao thuốc lá hiệu Eve trong xe nạn nhân. Lần này, hệ thống cho kết quả trùng khớp - cái tên hiện lên là Willie Eugene Sims, 69 tuổi, cư dân bang Ohio, Mỹ.

Khi Ralston bị sát hại, Sims là binh nhì 21 tuổi, đóng quân tại căn cứ Fort Ord ở Monterey Bay, California. Một năm sau vụ án Ralston, hắn bị kết án tấn công và định giết một phụ nữ khác bằng dao, phải ngồi tù 4 năm. Nhưng vì sau đó hắn rời khỏi California trước khi dữ liệu DNA cá nhân được thu thập và nhập vào hệ thống CODIS, suốt hàng chục năm, hắn nằm ngoài tầm truy tìm.

Xin nói thêm, CODIS (Combined DNA Index System) là hệ thống cơ sở dữ liệu DNA quốc gia của Mỹ, do FBI xây dựng và quản lý. Nó được thiết kế để lưu trữ và so khớp dữ liệu DNA từ các vụ án hình sự, giúp xác định nghi phạm hoặc liên kết nhiều vụ án tưởng như không liên quan.

Jeanette Ralston.

Tháng 8/2024, dấu vân tay ấy đã nối lại mạch đứt của vụ án. Các điều tra viên bay tới Ohio, phối hợp với cảnh sát địa phương để thu mẫu DNA của Sims. Kết quả phòng thí nghiệm xác nhận DNA của hắn trùng khớp với mẫu dưới móng tay của Ralston và trên tay áo dùng để siết cổ cô, theo thông cáo Văn phòng Công tố Santa Clara năm 2025.

Phó công tố Rob Baker, trưởng nhóm điều tra án tồn đọng, nói ngắn gọn: “Đây là một cú phá án kiểu cũ, chỉ bắt đầu từ một dấu ngón tay, và dẫn chúng tôi thẳng đến cửa nhà nghi phạm ở Jefferson, Ohio”.

Jeff Rosen, công tố trưởng, nói thêm: “Mỗi ngày, khoa học hình sự lại tiến thêm một bước, và mỗi ngày, tội phạm lại gần hơn với công lý”.

Vụ án Ralston là một phần trong nỗ lực phục hồi những vụ án nguội mà Văn phòng Công tố Santa Clara triển khai từ năm 2011. Từ đó đến nay, đơn vị này đã phá hơn 30 vụ giết người tồn đọng từ cuối thập niên 60 của thế kỷ trước, phần lớn trong 5 năm gần đây, nhờ khoản tài trợ liên bang 500.000 USD dành riêng cho việc truy cứu DNA và dấu vết cũ.

Khi bị bắt, Sims đã sống yên ổn ở Ohio hàng chục năm, hồ sơ hình sự gần như sạch sau khi ra tù. Nhưng nhìn lại hồ sơ quân đội và tiền án, các điều tra viên thấy một bức tranh mờ tối: một thanh niên nhập ngũ ở tuổi 20, rời căn cứ Fort Ord với vết nhơ vì bạo lực và hành hung, rồi biến mất khỏi hệ thống kiểm soát.

Không có bằng chứng nào cho thấy Sims từng chiến đấu ở nước ngoài, nhưng những nhà tội phạm học trong ngành cho rằng các binh sĩ trẻ trong giai đoạn sau Chiến tranh Việt Nam thường chịu tổn thương tâm lý hoặc mất định hướng xã hội, và dễ sa vào hành vi bạo lực nếu không được can thiệp kịp thời. Việc Sims tấn công phụ nữ hai lần trong cùng khu vực cho thấy mô hình hành vi có tính chu kỳ, một kiểu tội phạm cơ hội, chọn nạn nhân yếu thế, thường là phụ nữ đi một mình về khuya.

Những năm 1970 là giai đoạn nước Mỹ chìm trong làn sóng tội phạm tấn công phụ nữ. Hàng ngàn vụ không bao giờ được phá vì công nghệ xét nghiệm chưa ra đời, hồ sơ giấy dễ thất lạc, và xã hội khi đó chưa nhận thức đầy đủ về bạo lực giới. Ralston, như nhiều phụ nữ cùng thời, trở thành một con số vô danh trong thống kê. Giờ đây, công lý đã gọi tên cô, muộn màng, nhưng vẫn là công lý.

Ngày 9/5/2025, gần 48 năm sau đêm định mệnh, Willie Eugene Sims bị cáo buộc tội giết người cấp độ 1, đối mặt với bản án 25 năm đến chung thân, theo CBS San Francisco.

Trên chiếc bàn chứng cứ trong phòng thí nghiệm Santa Clara, hộp thuốc lá Eve, vật nhỏ bé bị quên lãng hàng thập niên, trở thành “chứng nhân” cho khả năng vượt thời gian của công nghệ. Một bao thuốc từng bị coi là chi tiết tầm thường, nay trở thành chiếc chìa khóa mở lại cánh cửa của sự thật.

Bao thuốc lá có dấu vân tay của hung thủ.

Hậu quả của định kiến

Câu chuyện của Ralston không chỉ là một vụ án được phá sau gần nửa thế kỷ, mà còn là tấm gương phản chiếu cả một thời kỳ khi phụ nữ không được tin tưởng và bảo vệ đúng mức. Những hồ sơ như của Ralston không chỉ nằm trong tủ án tồn đọng của cảnh sát, mà còn bị đóng băng trong tâm thức của cả một xã hội từng xem nhẹ sự an toàn của phụ nữ.

Những năm 1970-1980, nước Mỹ trải qua một giai đoạn đen tối của tội phạm bạo lực, đặc biệt là các vụ tấn công và sát hại phụ nữ. Xã hội khi đó vẫn còn mang nặng định kiến giới, trong khi hệ thống điều tra hình sự chưa phát triển đủ để nhận diện và liên kết các vụ án. Chính sự giao thoa giữa lỗ hổng kỹ thuật, thành kiến xã hội và sự hoành hành của những kẻ giết người hàng loạt đã khiến hàng nghìn vụ án bị rơi vào quên lãng suốt nhiều thập kỷ.

Sau phong trào nữ quyền và giải phóng tình dục cuối thập niên 1960, nhiều phụ nữ Mỹ bắt đầu sống độc lập, làm việc xa nhà và ra ngoài về khuya - điều hiếm thấy trước đó. Nhưng trong mắt cảnh sát và truyền thông khi ấy, họ vẫn bị nhìn bằng con mắt đầy định kiến. Khi một cô gái mất tích, cảnh sát thường giả định rằng cô ta bỏ nhà đi, theo bạn trai hoặc lang thang ở nơi khác.

Chỉ khi tìm thấy thi thể, cuộc điều tra mới bắt đầu - thường là quá muộn. Nhiều nạn nhân thuộc nhóm yếu thế như gái quán bar, người nhập cư hay phụ nữ da màu không được coi trọng, khiến vụ án nhanh chóng bị xếp xó. Trong nhiều hồ sơ, những cụm từ như “chưa đủ bằng chứng” hay “không xác định nghi phạm” trở thành kết thúc mặc định.

Bên cạnh đó, kỹ thuật hình sự Mỹ thời kỳ này còn rất thô sơ. Các bang hoạt động rời rạc, mỗi nơi lưu trữ hồ sơ riêng, không có hệ thống trung tâm để chia sẻ dữ liệu. Khi một kẻ gây án di chuyển sang bang khác, hồ sơ không được kết nối, khiến chuỗi tội ác bị cắt vụn. Cảnh sát chưa có công cụ DNA, dấu vân tay được so khớp thủ công, sai số cao, tốn thời gian.

Hệ thống CODIS mà FBI vận hành sau này phải đến cuối những năm 1990 mới hình thành, trong khi camera giám sát hay phân tích hành vi tội phạm vẫn chỉ ở mức sơ khai. Những vụ mất tích liên tiếp thường không được nhìn nhận như hành vi của một kẻ giết người hàng loạt, mà bị xem là các vụ riêng lẻ - hậu quả là hàng loạt manh mối bị bỏ qua.

Cũng trong thời kỳ ấy, nước Mỹ chứng kiến sự bùng phát của hàng chục sát nhân hàng loạt - Ted Bundy, John Wayne Gacy, BTK, Green River Killer, Golden State Killer... Nhiều kẻ di chuyển qua nhiều bang, thay đổi cách gây án liên tục, khiến việc truy vết gần như bất khả thi với công cụ thời đó. Các sở cảnh sát bị quá tải, số vụ án giết người tăng cao, còn truyền thông thì chạy theo tin giật gân thay vì thúc đẩy điều tra nghiêm túc.

Trong các vụ như Green River hay Golden State, cảnh sát đã phỏng vấn đúng kẻ sát nhân, nhưng vì thiếu cơ sở khoa học, họ không thể buộc tội. Cùng lúc, xã hội vẫn coi nhẹ những vụ mất tích của phụ nữ nghèo hoặc lao động tình dục, coi đó là "chuyện thường". Cái giá của sự thờ ơ ấy là hàng trăm mạng người bị giết, và hàng chục năm sau, các đội điều tra án tồn đọng mới có thể lần theo DNA để tìm lại công lý.

Sims bị bắt sau 48 năm gây án.

Nhìn lại, nguyên nhân sâu xa không nằm ở một cá nhân hay sai sót kỹ thuật nào, mà là ở toàn bộ hệ thống: một nước Mỹ đang chuyển mình nhưng chưa đủ sẵn sàng để bảo vệ chính công dân của mình. Định kiến giới khiến nạn nhân bị xem nhẹ, công nghệ yếu khiến hung thủ thoát tội, và sự phân tán trong tổ chức khiến tội ác nối dài không điểm dừng.

Mãi đến khi khoa học hình sự phát triển, khi DNA và các cơ sở dữ liệu quốc gia như CODIS ra đời, người ta mới thấy rõ bao nhiêu vụ án từng bị bỏ quên. Những hồ sơ cũ được mở lại, những dấu vết bị lãng quên nay trở thành chứng cứ mấu chốt. Và qua đó, nước Mỹ buộc phải đối diện với một sự thật đau đớn: trong nhiều năm, công lý đã đứng yên, và chỉ có thời gian, cùng sự tiến bộ của khoa học, mới làm cho nó cất tiếng trở lại.

Tuy nhiên, sự tận tâm của cảnh sát Mỹ ở giai đoạn hiện nay, với sự hỗ trợ của nhiều công nghệ hiện đại, đã được người thân của nạn nhân ghi nhận. Con trai của Jeanette Ralston, khi mẹ bị giết mới 6 tuổi, viết trên mạng xã hội sau khi biết tin vụ án được phá: “Tôi không biết làm sao để vượt qua hay đối diện với tin chấn động này, nhưng sự kiên trì và tận tâm của cảnh sát là cách thể hiện tình yêu và sự tôn trọng lớn lao nhất dành cho mẹ tôi”.

Gần nửa thế kỷ sống trong im lặng, người con ấy nay đã bước sang tuổi trung niên, vẫn mang vết thương của tuổi thơ bị cướp mất. Đối với gia đình nạn nhân, công lý đến muộn không phải sự giải thoát trọn vẹn, nhưng là sự công nhận rằng nỗi đau của họ chưa bao giờ bị lãng quên. Nó cũng cho thấy sức mạnh của sự kiên trì, không chỉ của máy móc, mà của những con người không chịu bỏ cuộc.

Công lý có thể đến muộn, nhưng khi nó gõ cửa, nó khiến cả thế giới phải lắng nghe, bởi đôi khi, một dấu vân tay nhỏ bé cũng có thể cứu vãn danh dự của cả một thời đại đã quên đi sự thật.

Nguyễn Xuân Thủy