Để báo chí trở thành 'Người lính tiên phong'

Báo chí đã làm tốt vai trò thông tin, tuyên truyền

Báo chí Việt Nam có lịch sử lâu đời, bắt đầu từ những tờ báo đầu tiên xuất hiện vào cuối thế kỷ 19 dưới thời Pháp thuộc. Qua nhiều giai đoạn phát triển, báo chí đã trải qua nhiều biến động cùng với sự thay đổi của đất nước. Sau khi Việt Nam thống nhất năm 1975, báo chí tiếp tục phát triển và mở rộng với sự ra đời của nhiều cơ quan báo chí lớn, với các hình thức báo in, báo nói và báo hình.

Trong vài thập kỷ vừa qua, Báo chí Việt Nam đã chứng kiến sự bùng nổ của internet và mạng xã hội, làm thay đổi hoàn toàn cách thức tiếp cận và tiêu thụ thông tin của người dân. Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông, đến năm 2023, Việt Nam có hơn 800 cơ quan báo chí, bao gồm cả báo chí in và báo chí điện tử, cùng với hơn 20.000 nhà báo được cấp thẻ hành nghề.

Phóng viên tác nghiệp tại Trường Sa. Ảnh: Quang Hùng.

Hoạt động báo chí ở Việt Nam được quản lý bởi Nhà nước thông qua các quy định pháp luật. Luật Báo chí năm 2016 và các nghị định hướng dẫn đã tạo ra khung pháp lý rõ ràng cho hoạt động báo chí. Theo đó, Báo chí Việt Nam phải tuân thủ các nguyên tắc về tính trung thực, khách quan, phục vụ lợi ích quốc gia và chịu sự kiểm soát và quản lý ngành là Bộ Thông tin và Truyền thông.

Nhà nước cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cấp phép và kiểm duyệt nội dung báo chí, nhằm đảm bảo không có các thông tin sai lệch, xuyên tạc hoặc gây hại đến an ninh quốc gia và trật tự xã hội. Tuy vậy, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức cho báo chí trong việc duy trì tính độc lập và khả năng phản ánh đa chiều các vấn đề xã hội.

Trong vài thập kỷ vừa qua, Báo chí Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Báo chí đã làm tốt vai trò thông tin, tuyên truyền các chính sách đổi mới, giúp người dân hiểu rõ và ủng hộ các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Báo chí đã góp phần tạo ra sự đồng thuận xã hội, là động lực thúc đẩy các cải cách kinh tế - xã hội.

“Báo chí Cách mạng Việt Nam ngày càng thể hiện rõ tính định hướng, đề cao sứ mệnh, trách nhiệm và nâng cao hiệu quả hoạt động, từng bước khẳng định tính chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, đóng góp rất quan trọng vào thành tựu chung của đất nước, dân tộc”- Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương.

Báo chí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, góp phần thu hút đầu tư nước ngoài và thúc đẩy du lịch. Nhiều bài báo, các phóng sự về đất nước, con người, văn hóa Việt Nam đã giúp nâng cao hình ảnh, vị thế của Việt Nam ở tầm khu vực và quốc tế. Đặc biệt, trong các sự kiện quốc tế lớn như Hội nghị APEC 2006, APEC 2017, hay thông qua các hội nghị thượng đỉnh, báo chí Việt Nam đã làm tốt vai trò thông tin, truyền thông, góp phần vào thành công cho các sự kiện quan trọng này.

Báo chí không chỉ cung cấp thông tin mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và phản biện xã hội. Nhiều vụ việc tiêu cực, tham nhũng đã được phanh phui nhờ vào sự điều tra và phản ánh của báo chí. Bên cạnh đó, báo chí còn là cầu nối giữa người dân và chính quyền, giúp truyền tải nguyện vọng và ý kiến của nhân dân đến các cơ quan chức năng.

Nhận diện thách thức

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, Báo chí Việt Nam hiện nay đang đối mặt với không ít thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng truyền thông số và mạng xã hội. Với sự phát triển của công nghệ, người dân ngày càng có nhiều lựa chọn hơn để tiếp cận thông tin, và báo chí truyền thống phải đối mặt với sự suy giảm về lượng độc giả và doanh thu.

Theo báo cáo của Hội Nhà báo Việt Nam, số lượng người đọc báo in đã giảm mạnh trong những năm gần đây, trong khi báo điện tử cũng phải cạnh tranh gay gắt với các mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok,... Điều này đặt ra những yêu cầu cấp thiết về đổi mới và sáng tạo trong cách thức tiếp cận và cung cấp thông tin.

Ngoài ra, Báo chí Việt Nam còn phải đối mặt với thách thức về nguồn nhân lực và đạo đức nghề nghiệp. Việc đào tạo và phát triển đội ngũ nhà báo có trình độ chuyên môn cao, đạo đức nghề nghiệp tốt là điều cần thiết để nâng cao chất lượng báo chí. Tuy nhiên, trong bối cảnh áp lực cạnh tranh và chạy đua về số lượng thông tin, không ít cơ quan báo chí đã lơ là việc kiểm chứng thông tin, dẫn đến tình trạng xuất hiện tin tức giả, tin tức thiếu chính xác trên các phương tiện truyền thông ngày càng nhiều.

Tạo động lực phát triển báo chí

Để tạo động lực phát triển, nhiều ý kiến cho rằng cần nâng cao hơn nữa vai trò nhà nước với báo chí, trong đó có việc nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động báo chí, tạo điều kiện thuận lợi để báo chí phát triển trong môi trường thông tin minh bạch và đa chiều. Các quy định pháp lý cần được điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của công nghệ và xã hội, nhằm bảo vệ quyền tự do báo chí nhưng cũng đồng thời đảm bảo trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp của các cơ quan báo chí;

Nhà nước cũng cần có các chính sách hỗ trợ tài chính và đầu tư công nghệ cho các cơ quan báo chí, đặc biệt là các báo chí địa phương và các cơ quan báo chí nhỏ. Việc hỗ trợ này có thể dưới dạng các gói tài trợ, vay vốn ưu đãi hoặc các chương trình đào tạo, nâng cao năng lực cho nhà báo; Ngoài ra, Nhà nước cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục về vai trò và tầm quan trọng của báo chí trong xã hội, nâng cao nhận thức của người dân về quyền và trách nhiệm khi tiếp cận và tiêu thụ thông tin. Việc này sẽ giúp tạo ra một môi trường thông tin lành mạnh, giảm thiểu tác động tiêu cực từ tin tức giả và thông tin thiếu chính xác.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cần đổi mới về nội dung và hình thức, trong đó, các cơ quan báo chí cần liên tục đổi mới nội dung và hình thức để thu hút độc giả. Không chỉ dừng lại ở việc cải tiến giao diện, thiết kế mà còn cần nâng cao chất lượng nội dung, đảm bảo tính chính xác, hấp dẫn và kịp thời của thông tin. Sự sáng tạo trong cách thể hiện, sử dụng đa phương tiện như video, podcast, infographic cũng là những hướng đi cần được khuyến khích.

Để nâng cao chất lượng báo chí, các cơ quan báo chí cần đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực. Việc tuyển dụng, đào tạo và bồi dưỡng nhà báo có trình độ chuyên môn cao, đạo đức nghề nghiệp tốt là điều cần thiết. Các cơ quan báo chí cần có các chương trình đào tạo thường xuyên, cập nhật tri thức mới và kỹ năng sử dụng công nghệ hiện đại cho đội ngũ nhà báo.

Các cơ quan báo chí cũng cần tận dụng triệt để các nền tảng công nghệ và mạng xã hội để mở rộng phạm vi tiếp cận, tương tác với độc giả và tăng cường sự hiện diện trực tuyến. Việc sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu để hiểu rõ hơn về độc giả, từ đó điều chỉnh nội dung phù hợp, cũng là một trong những cách hiệu quả để nâng cao chất lượng và sức hấp dẫn của báo chí.

Các cơ quan báo chí cũng cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, trao đổi và học hỏi kinh nghiệm từ các nền báo chí phát triển và tham gia vào các tổ chức, sự kiện báo chí quốc tế. Việc này không chỉ giúp nâng cao trình độ nghiệp vụ của nhà báo mà còn tạo cơ hội để báo chí Việt Nam tiếp cận và phản ánh những xu hướng báo chí hiện đại, đồng thời giới thiệu và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới một cách thường xuyên và hiệu quả hơn.

Đặc biệt, trong bối cảnh thông tin tràn ngập và cạnh tranh gay gắt, các cơ quan báo chí cần đặc biệt chú trọng đến đạo đức nghề nghiệp. Mỗi nhà báo cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc về trung thực, khách quan và tránh xa các hành vi như nhận hối lộ, viết bài theo đơn đặt hàng không chính đáng. Các cơ quan báo chí cần xây dựng và thực hiện các quy chế, quy định nội bộ về đạo đức nghề báo, tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp và minh bạch.

Báo chí Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của công nghệ số và sự thay đổi của xã hội. Để phát huy vai trò của mình, báo chí cần liên tục đổi mới, nâng cao chất lượng nội dung và đạo đức nghề nghiệp, đồng thời tận dụng và khai thác hiệu quả các nền tảng truyền thông mới. Nhà nước cũng cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí phát triển trong môi trường thông tin minh bạch và đa chiều.

Như vậy và chỉ khi đó, báo chí mới có thể trở thành "người lính tiên phong” trên mặt trận kinh tế, văn hóa và xã hội, góp phần tích cực trong ý nguyện và quyết tâm xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh. Những nỗ lực cải tiến và đổi mới từ cả phía nhà nước và các cơ quan báo chí sẽ không chỉ giúp ngành báo chí vượt qua các thách thức hiện tại mà còn đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế, nâng cao đời sống xã hội và gìn giữ các giá trị văn hóa, nhân văn của con người và đất nước Việt Nam.

TS. Lê Văn Hỷ - Tổng Biên tập Tạp chí Vietnam Logistics Review