Đề nghị bổ sung quy định giám định lại cho nạn nhân chất độc da cam khi phát sinh thêm bệnh

Một nạn nhân chất độc da cam đang điều trị bệnh dài hạn. Nhiều trường hợp phát sinh thêm bệnh thuộc Danh mục 17 bệnh của Bộ Y tế nhưng chưa được giám định lại theo quy định hiện hành. (Ảnh: Báo Nhân Dân/Minh Châu)

Khoảng trống pháp lý trong giám định bổ sung bệnh mới

Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm tới công tác người có công, trong đó có các nạn nhân chất độc da cam - nhóm đối tượng phải gánh chịu di chứng nặng nề và kéo dài nhất của chiến tranh. Tuy nhiên, theo phản ánh của nhiều địa phương và người dân, cơ chế giám định hiện hành vẫn còn khoảng trống pháp lý, đặc biệt trong các trường hợp bệnh lý phát sinh theo thời gian. Việc thiếu cơ chế giám định bổ sung khiến tỷ lệ tổn thương của nhiều người không được cập nhật kịp thời, dù bệnh tình ngày càng nặng hơn.

Khoảng trống này bộc lộ rõ qua trường hợp ông Vũ Đức Thắng, sinh năm 1955, cựu chiến binh chiến đấu tại chiến trường Tây Nam Bộ, nơi từng bị rải chất độc hóa học với mật độ cao. Năm 2010, ông được Hội đồng Giám định y khoa tỉnh Hà Nam kết luận tỷ lệ tổn thương 61% do các bệnh có liên quan đến phơi nhiễm dioxin. Những năm gần đây, ông liên tiếp phát sinh thêm các bệnh nặng như đái tháo đường typ 2, ung thư sống mũi và ung thư di căn tuyến tiền liệt thuộc Danh mục 17 bệnh của Bộ Y tế. Tuy vậy, theo quy định hiện hành, ông không thể yêu cầu giám định lại để được tổng hợp tỷ lệ tổn thương mới, dẫn tới quyền lợi chưa phản ánh đúng tình trạng bệnh tật thực tế.

Tháng 4/2025, ông Vũ Đức Thắng khám phát hiện ung thư bóc hạch tuyến tiền liệt di căn tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, hiện nay vẫn đang điều trị.

Không chỉ trường hợp ông Thắng, nhiều nạn nhân khác cũng rơi vào tình trạng tương tự. Một số bệnh trong Danh mục, như bệnh thần kinh ngoại biên cấp hoặc bán cấp, yêu cầu hồ sơ bệnh án lập trước ngày 30/4/1975, điều gần như bất khả thi đối với các ca bệnh khởi phát muộn. Điều này khiến nhiều trường hợp dù có bệnh lý rõ ràng nhưng không thể hoàn thiện hồ sơ để được giám định.

Theo Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam và các tài liệu của cơ quan chức năng, Việt Nam hiện có khoảng 4,8 triệu người bị phơi nhiễm, trong đó hơn 3 triệu người là nạn nhân chịu ảnh hưởng của chất độc da cam/dioxin. Riêng tại huyện Chương Mỹ (Hà Nội), thống kê chưa đầy đủ ghi nhận hơn 1.500 người nhiễm hoặc phơi nhiễm, trong đó 1.020 người đang hưởng chế độ.

Nghiên cứu y khoa cho thấy bệnh lý do phơi nhiễm dioxin thường tiến triển âm thầm, kéo dài nhiều năm, được ví như “quả bom hóa học nổ chậm”. Nhiều trường hợp phải sau hàng chục năm mới xuất hiện các bệnh thuộc Danh mục 17 bệnh quy định tại Quyết định 09/2008/QĐ-BYT và hiện được cập nhật tại Phụ lục 5 Nghị định 131/2021/NĐ-CP.

Nhiều bác sĩ và nhà khoa học nhận định: bệnh liên quan dioxin có thể gây tổn thương đa hệ thống, bệnh xuất hiện nối tiếp nhau, phát sinh thêm bệnh mới theo thời gian đặc biệt ở những người trực tiếp chiến đấu tại vùng bị rải chất độc hóa học, có xu hướng nặng dần theo tuổi. Một bác sĩ từng tham gia Hội đồng Giám định y khoa tỉnh Hà Nam cho biết: “Di chứng dioxin là di chứng dài hạn. Không thể lấy mốc giám định từ nhiều năm trước để phản ánh đúng sức khỏe hiện tại của đối tượng”.

Hiện nay, Nghị định 131/2021/NĐ-CP có quy định giám định lại trong một số trường hợp như vết thương tái phát hoặc bổ sung tổn thương do chiến tranh. Tuy nhiên, nghị định chưa quy định rõ ràng, thống nhất cơ chế giám định lại khi người bị phơi nhiễm chất độc hóa học phát sinh thêm bệnh mới trong Danh mục 17 bệnh, nên trên thực tế nhiều địa phương lúng túng, có nơi giải thích là “không có quy định giám định lại” đối với nhóm đối tượng này.

Khoảng trống này khiến việc cập nhật mức độ tổn thương và chế độ ưu đãi không theo kịp diễn biến sức khỏe thực tế của nạn nhân. Nhiều đoàn đại biểu Quốc hội và cử tri các địa phương đã kiến nghị mở rộng cơ chế giám định bổ sung để tránh bỏ sót đối tượng đủ điều kiện hưởng chế độ.

Nhiều ý kiến bạn đọc gửi về Báo Nhân Dân cũng bày tỏ: “Nạn nhân da cam càng lớn tuổi càng phát sinh thêm bệnh. Nếu không có cơ chế giám định lại, họ là người chịu thiệt thòi nhất”.

Cần hoàn thiện chính sách để bảo vệ người có công

Thực tiễn y khoa và thực tiễn thực thi chính sách đều chỉ ra rằng kết quả giám định được xác lập cách đây nhiều năm không còn phù hợp với tình trạng sức khỏe hiện nay của nạn nhân chất độc da cam. Vì vậy, việc bổ sung cơ chế giám định lại khi phát sinh thêm bệnh mới là cần thiết, giúp việc đánh giá mức độ tổn thương được chính xác, khách quan và phù hợp với quy luật bệnh học.

Từ góc độ chính sách đền ơn đáp nghĩa, việc cập nhật quy định càng trở nên cấp bách. Một chính sách đúng nhưng không kịp thời điều chỉnh theo thực tế sẽ khó phát huy trọn vẹn giá trị nhân văn, nhất là đối với những người phải chịu di chứng suốt đời.

Tiến sĩ Tạ Ngọc Hải, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước (Bộ Nội vụ), nhận định: “Chính sách ưu đãi người có công cần được cập nhật theo thực tiễn. Không cho phép giám định lại khi bệnh phát sinh thêm đồng nghĩa làm giảm hiệu lực nhân văn của chính sách và khiến nhiều nạn nhân chịu thiệt thòi. Việc bổ sung quy định giám định lại không chỉ là điều chỉnh pháp lý mà còn là sự khẳng định trách nhiệm của Nhà nước đối với những người đã hy sinh, cống hiến vì Tổ quốc”.

Trong bối cảnh dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 131/2021/NĐ-CP đang được xây dựng, việc tiếp thu đầy đủ ý kiến từ nạn nhân, chuyên gia, cử tri và các cơ quan chức năng là hết sức cần thiết. Đây không chỉ là bước hoàn thiện cơ sở pháp lý mà còn là điều kiện đảm bảo quyền lợi chính đáng cho hàng triệu nạn nhân chất độc da cam trên cả nước, góp phần thực hiện trọn vẹn chính sách đền ơn đáp nghĩa của Đảng và Nhà nước.

THÙY LINH