Đề xuất về một bộ sách giáo khoa thống nhất: Nhiều lợi ích

Học sinh tại Hà Nội tham quan triển lãm sách giáo khoa năm 2022. Ảnh minh họa: INT

Bộ sách không chỉ bảo đảm tính khoa học, kế thừa chương trình hiện hành, mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên giảng dạy và học sinh học tập hiệu quả, đồng thời làm nền tảng cho việc kiểm tra, đánh giá và phát triển năng lực toàn diện.

Cần dựa trên nền tảng chương trình hiện hành

Ông Đinh Văn Trịnh - Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Hiền (Tân Thới Hiệp, TPHCM), cho rằng một bộ sách giáo khoa dùng chung cần đáp ứng một số yêu cầu cốt lõi.

Trước hết, bộ sách phải được quy định rõ ràng về thứ tự các chương, bài học, bảo đảm đầy đủ kiến thức cơ bản theo chương trình giáo dục phổ thông, làm nền tảng để xây dựng đề kiểm tra, đề thi chung; qua đó phát huy được năng lực và phẩm chất của người học. Bên cạnh đó, sách cần có đầy đủ ví dụ, bài tập minh họa, giúp giáo viên có chuẩn mực để giảng dạy và học sinh có thể tự học hiệu quả.

Theo ông Đinh Văn Trịnh, một trong những yêu cầu then chốt là bộ sách phải được biên soạn khoa học, cân đối về thời lượng và phù hợp với tâm lý lứa tuổi. Không thể dồn nội dung từ nhiều bộ sách hiện có thành một bộ chung, mà cần được thiết kế lại, bảo đảm đủ thời lượng cho từng tiết học, bao gồm cả phần kiểm tra bài cũ, tiếp nhận kiến thức mới và vận dụng. Đặc biệt, cần có sự tham gia trực tiếp của giáo viên đứng lớp trong hội đồng biên soạn sách. Họ là những người hiểu rõ tâm lý học sinh, khả năng tiếp thu và phương pháp tổ chức dạy học hiệu quả.

Sau một chu trình triển khai Chương trình GDPT 2018, giáo viên đã quen với việc bám sát chương trình khung do Bộ GD&ĐT ban hành; dần thích ứng với chương trình mới, hiểu rõ cấu trúc, định hướng nội dung cũng như phương pháp giảng dạy phù hợp. Vì vậy, ông Đinh Văn Trịnh cho rằng, khi biên soạn bộ sách dùng chung, cần bảo đảm tính kế thừa, thống nhất mạch kiến thức và phù hợp với thực tiễn dạy - học.

Tính kế thừa thể hiện ở việc giữ nguyên mạch kiến thức, mục tiêu cần đạt, hệ thống năng lực và phẩm chất cốt lõi, cũng như những quan điểm giáo dục hiện đại mà chương trình đã đề ra. “Sách không nên viết lại từ đầu, mà cần chọn lọc, điều chỉnh và hệ thống hóa từ thực tiễn đã được kiểm chứng”, ông Trịnh nhấn mạnh.

Quan trọng hơn cả, bộ sách phải có hệ thống bài tập được thiết kế hợp lý, giúp học sinh dễ tiếp cận kiến thức và tạo điều kiện để giáo viên sáng tạo trong giảng dạy. Một bộ sách giáo khoa thống nhất không có nghĩa làm mất đi sự linh hoạt trong dạy học.

Ngược lại, nếu được biên soạn tốt, sách sẽ cung cấp cấu trúc bài học hợp lý, nội dung khoa học, hình thức trình bày dễ tiếp cận và đặc biệt hệ thống bài tập gắn với thực tiễn, giúp học sinh phát triển tư duy và kỹ năng.

Sách cần được thiết kế phù hợp với thời lượng giảng dạy, tâm lý lứa tuổi học sinh và khả năng tổ chức lớp học ở các vùng miền khác nhau. Ngoài ra, việc kế thừa từ những bộ sách hiện hành cần được thực hiện một cách chọn lọc, lấy tinh hoa, loại bỏ những bất cập đã bộc lộ trong quá trình sử dụng thực tế.

“Việc xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất không hề mâu thuẫn với chủ trương đa dạng hóa tài liệu dạy học. Bộ sách này có thể đóng vai trò như một sách chuẩn - là cơ sở chính để tổ chức giảng dạy, kiểm tra, đánh giá. Các bộ sách khác vẫn có thể được sử dụng như tài liệu tham khảo bổ trợ, giúp mở rộng kiến thức, phát triển năng lực cá nhân và tạo ra môi trường học tập phong phú”, ông Đinh Văn Trịnh nêu quan điểm.

Học sinh Trường THPT Nguyễn Trãi (Liên Chiểu, TP Đà Nẵng) sinh hoạt ngoại khóa.

Cần tiếng nói từ thực tiễn dạy học

Ông Phan Quốc Duy - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Trãi (Liên Chiểu, Đà Nẵng) cho rằng, bộ sách giáo khoa dùng chung cần bảo đảm các yêu cầu: Quy định rõ ràng thứ tự các chương, bài học; có đầy đủ kiến thức cơ bản, đủ yêu cầu cần đạt của Chương trình, làm nền tảng để xây dựng các đề kiểm tra, thi chung bảo đảm phát huy năng lực, phẩm chất của người học.

Có đủ ví dụ và bài tập minh họa để giáo viên có thể lấy làm chuẩn mực giảng dạy và học sinh có thể tự học hiệu quả. Đặc biệt, cần thống nhất kiến thức liên môn, bảo đảm sự đồng bộ giữa các môn học.

Cùng quan điểm, bà Huỳnh Thị Thu Nguyệt - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lê Đình Chinh (Hòa Cường, Đà Nẵng) cho rằng, bộ sách giáo khoa phải bám sát chương trình tổng thể do Bộ GD&ĐT ban hành, phải tuân theo mạch kiến thức chuẩn.

“Nếu xây dựng một bộ sách giáo khoa dùng chung, cần đặc biệt chú ý đến phương ngữ tiếng Việt. Sách phải bảo đảm ngôn ngữ chuẩn, đồng thời linh hoạt cho từng vùng miền. Có thể đưa ví dụ mở ngoặc trong sách (như “hoa - bông”) hoặc hướng dẫn giáo viên tự bổ sung để học sinh dễ tiếp nhận.

Một yêu cầu then chốt là sách phải được biên soạn khoa học, cân đối thời lượng và tâm lý lứa tuổi. Không thể ‘dồn’ nội dung từ nhiều bộ sách hiện có thành một, mà phải thiết kế khoa học, cân đối với thời lượng và tâm lý lứa tuổi; bảo đảm cả phần ôn tập, học kiến thức mới và vận dụng. Một tiết học 35 phút phải đủ không gian cho kiểm tra bài cũ, học kiến thức mới và vận dụng. Điều này đòi hỏi sự tính toán kỹ lưỡng, thay vì “gom góp” rời rạc”, bà Nguyệt gợi ý.

Học sinh Trường Tiểu học Thạnh An (Thạnh An, TPHCM) trong ngày khai giảng năm học 2025 - 2026.

Với các môn Khoa học xã hội, theo bà Huỳnh Thị Thu Nguyệt, yêu cầu đặt ra là cập nhật thực tiễn theo địa giới hành chính mới và mô hình chính quyền hai cấp, bảo đảm học sinh vừa nắm kiến thức nền tảng, vừa hiểu đời sống xã hội hiện nay. Như vậy, nếu tiến tới một bộ sách thống nhất, Bộ GD&ĐT cần huy động các hội đồng chuyên môn ngồi lại để chọn lọc, kế thừa tinh hoa từ nhiều bộ hiện hành, nhưng tuyệt đối bám sát khung chương trình chuẩn.

“Quan trọng hơn, trong hội đồng biên soạn sách phải có giáo viên trực tiếp đứng lớp. Họ là những người hiểu rõ nhất tâm lý học sinh, mức độ phù hợp của ngữ liệu, cũng như cách tổ chức tiết học. Thực tế cho thấy, nhiều bài học, ngữ liệu hiện nay chưa thật sự hấp dẫn, thiếu văn cảnh, khiến học sinh khó ghi nhớ. Do đó, cần có góp ý từ đội ngũ giáo viên để bộ sách vừa bảo đảm tính khoa học, vừa gắn liền với thực tiễn”, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lê Đình Chinh kiến nghị.

Bà Huỳnh Thị Thu Nguyệt cũng cho rằng, sau một chu trình của Chương trình GDPT 2018, giáo viên đã bám sát chương trình khung do Bộ GD&ĐT ban hành để dạy học. Do vậy, khi biên soạn một bộ sách giáo khoa chung, cần bảo đảm tính kế thừa, thống nhất về mạch kiến thức và phù hợp với thực tiễn dạy - học. Quan trọng hơn cả, sách phải thiết kế hệ thống bài tập hợp lý, giúp học sinh tiếp cận kiến thức dễ dàng, đồng thời tạo điều kiện để giáo viên khai thác, sáng tạo trong giảng dạy.

Ở một hướng khác, ông Phan Quốc Duy đề xuất, bộ sách giáo khoa dùng chung nên được thiết kế đơn giản, không quá cầu kỳ về hình thức để có giá thành thấp, dễ dàng cung cấp miễn phí cho thư viện trường học. Học sinh có thể sử dụng bộ sách này như tài liệu chuẩn mực để học tập, giáo viên cũng dùng bộ sách này để làm cơ sở cho việc giảng dạy, ra đề kiểm tra, đề thi. Các sách giáo khoa khác, nếu có, dùng để tham khảo.

Nhóm PV