Đề xuất viết bộ sách giáo khoa mới trong 12 tháng

Các bước biên soạn sách giáo khoa (SGK) tại Việt Nam

Theo Luật Giáo dục 2019 và Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, quy trình biên soạn chương trình và sách giáo khoa (SGK) ở Việt Nam được thực hiện theo các bước chính sau:

-Biên soạn chương trình giáo dục phổ thông: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) là cơ quan chịu trách nhiệm ban hành chương trình tổng thể và chương trình môn học. Quy trình bao gồm:

Thành lập Ban Phát triển Chương trình: Bộ GD-ĐT thành lập các ban phát triển chương trình, bao gồm các nhà khoa học, nhà giáo và chuyên gia giáo dục.
Xây dựng dự thảo: Ban phát triển chương trình sẽ xây dựng dự thảo chương trình tổng thể và chương trình môn học.
Lấy ý kiến rộng rãi: Dự thảo được đưa ra lấy ý kiến của các nhà khoa học, nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục, phụ huynh và toàn xã hội.
Thẩm định và ban hành: Hội đồng quốc gia thẩm định chương trình sẽ đánh giá, góp ý. Sau đó, Bộ GD-ĐT hoàn thiện và ban hành chính thức.

-Biên soạn sách giáo khoa: Sau khi chương trình được ban hành, các tổ chức, cá nhân mới bắt tay vào biên soạn SGK. Quy trình này bao gồm:

Biên soạn dự thảo SGK: Các tác giả, nhóm tác giả dựa vào chương trình giáo dục phổ thông để biên soạn dự thảo SGK.
Thẩm định SGK: Đây là bước cốt lõi, do Hội đồng quốc gia thẩm định SGK thực hiện. Hội đồng sẽ đánh giá bản thảo SGK dựa trên các tiêu chí: phù hợp với chương trình, tính khoa học, sư phạm, tính khả thi, thẩm mỹ và khả năng hội nhập quốc tế.
Phê duyệt và công bố: Sau khi thẩm định và chỉnh sửa theo góp ý, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT sẽ phê duyệt danh mục SGK được sử dụng trong các cơ sở giáo dục.

Kinh nghiệm quốc tế

Để Việt Nam có thể biên soạn bộ SGK thống nhất trong 12 tháng, chúng ta cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã thực hiện hiệu quả. Dưới đây là phân tích quy trình biên soạn SGK tại Phần Lan và Singapore – hai quốc gia có nền giáo dục hàng đầu thế giới.

Phần Lan: Tự chủ và tin tưởng vào giáo viên

Phần Lan không có một bộ SGK thống nhất do chính phủ ban hành. Thay vào đó, họ tin tưởng và trao quyền tự chủ rất lớn cho các địa phương, nhà trường và giáo viên.

Chương trình khung: Bộ Giáo dục Phần Lan chỉ ban hành một chương trình khung (National Core Curriculum) mang tính định hướng, cung cấp các mục tiêu và nội dung cốt lõi.

Biên soạn đa dạng: Các nhà xuất bản và tác giả độc lập sẽ biên soạn nhiều bộ SGK khác nhau dựa trên chương trình khung này. Các bộ SGK này được đánh giá và phê duyệt bởi chính quyền địa phương, và các trường học có thể tự do lựa chọn SGK phù hợp với đặc thù của mình.

Vai trò giáo viên: Giáo viên là người quyết định cuối cùng. Họ có thể sử dụng một bộ SGK, kết hợp nhiều bộ, hoặc thậm chí tự biên soạn tài liệu giảng dạy riêng.

Singapore: Quy trình chặt chẽ và tập trung

Singapore là một ví dụ điển hình về việc xây dựng một bộ SGK thống nhất, chất lượng cao, nhưng quy trình của họ rất chặt chẽ và có hệ thống.

Bộ Giáo dục là trung tâm: Bộ Giáo dục Singapore (MOE) đóng vai trò trung tâm trong toàn bộ quá trình. MOE không chỉ ban hành chương trình mà còn trực tiếp chỉ đạo và kiểm soát việc biên soạn SGK.

Hợp tác với các nhà xuất bản: MOE hợp tác chặt chẽ với một số ít nhà xuất bản có kinh nghiệm và uy tín để biên soạn SGK. Các tác giả được chọn lọc kỹ lưỡng và phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí của MOE.

Thử nghiệm và tinh chỉnh: Các bản thảo SGK được thử nghiệm tại các trường học thí điểm để thu thập phản hồi từ giáo viên và học sinh. Sau đó, bản thảo được chỉnh sửa, tinh chỉnh nhiều lần trước khi được phê duyệt và phát hành rộng rãi. Quy trình này đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả của SGK.

ThS Tô Thị Vân Anh trả lời phỏng vấn Báo Người Lao Động trong ngày hội tuyển sinh vào lớp 10 năm học 2025-2026

Đề xuất

Để đạt được mục tiêu có bộ SGK thống nhất trong 12 tháng, Việt Nam có thể học hỏi từ kinh nghiệm của Singapore, Phần Lan và của chính chúng ta, nhưng cần có sự điều chỉnh linh hoạt.

Thành lập một Ban chỉ đạo Quốc gia đặc biệt

Chức năng: Ban này sẽ bao gồm các chuyên gia hàng đầu từ Bộ GD-ĐT, các nhà khoa học, nhà giáo và các nhà xuất bản uy tín. Ban có quyền quyết định nhanh chóng, bỏ qua một số thủ tục hành chính rườm rà.

Nhiệm vụ: Thống nhất chương trình cốt lõi: Nhanh chóng rà soát chương trình hiện hành, tập trung vào năng lực và phẩm chất, tích hợp các hoạt động giáo dục như Kỹ năng sống, STEM, AI, … để tránh làm quá tải học sinh bởi nhiều hoạt động được đưa vào giảng dạy trong nhà trường.

Phân công biên soạn: Phân công nhiệm vụ biên soạn cho các nhóm tác giả có kinh nghiệm và năng lực đã được thẩm định. Mỗi nhóm sẽ chịu trách nhiệm biên soạn một môn học.

Để đạt được mục tiêu có sách giáo khoa thống nhất chỉ trong 12 tháng, một Ban chỉ đạo Quốc gia đặc biệt cần có những quyền hạn sau:

Rút ngắn quy trình phê duyệt tài chính

Thay vì phải trải qua nhiều bước xét duyệt, phê duyệt ngân sách cho từng hạng mục nhỏ (ví dụ: chi phí biên soạn cho từng môn, chi phí in ấn thử nghiệm...), Ban này sẽ được cấp một quỹ ngân sách đặc biệt và duy nhất. Ban có toàn quyền quyết định chi tiêu trong quỹ này, miễn là phục vụ cho mục tiêu chung. Việc này loại bỏ được các bước trình duyệt tốn thời gian, giúp kinh phí đến tay tác giả, chuyên gia nhanh chóng, đảm bảo công việc không bị đình trệ.

Linh hoạt trong việc lựa chọn chuyên gia

Theo quy trình thông thường, việc tuyển chọn thành viên hội đồng thẩm định hay nhóm tác giả thường phải tuân theo các quy định về tiêu chuẩn, hồ sơ, và thậm chí là thi tuyển. Ban chỉ đạo đặc biệt có quyền chỉ định trực tiếp các nhà khoa học, nhà giáo, chuyên gia giáo dục uy tín và có kinh nghiệm nhất vào các vị trí then chốt. Việc bỏ qua các thủ tục hành chính này sẽ giúp Ban nhanh chóng tập hợp được một đội ngũ tinh nhuệ và phù hợp nhất cho công việc.

Tăng tốc độ thẩm định và phê duyệt nội dung

Thay vì phải họp nhiều lần với số lượng thành viên lớn, Ban có thể giao quyền cho một tiểu ban cốt lõi thẩm định và phê duyệt nội dung cuốn chiếu. Các ý kiến góp ý, chỉnh sửa sẽ được trao đổi và đưa ra quyết định trực tiếp, không cần phải qua nhiều vòng văn bản, chờ đợi chữ ký của nhiều cấp lãnh đạo.

Thẩm định cuốn chiếu: Thay vì biên soạn toàn bộ bộ sách rồi mới thẩm định, các nhóm tác giả sẽ biên soạn theo từng chương, từng học kỳ và gửi thẩm định ngay khi hoàn thành. Hội đồng thẩm định sẽ làm việc liên tục để phê duyệt từng phần, giúp rút ngắn thời gian chờ đợi.

Thử nghiệm song song: Trong khi các bản thảo đang được biên soạn và thẩm định, một số trường học thí điểm sẽ được chọn để thử nghiệm những chương đã hoàn thành. Phản hồi từ quá trình thử nghiệm này sẽ được đưa ngay vào để chỉnh sửa bản thảo.

Chú trọng số hóa và công nghệ

Tài liệu điện tử: Tận dụng công nghệ để biên soạn và thẩm định SGK điện tử (e-book) trước. Việc này sẽ giúp các tác giả chỉnh sửa dễ dàng, hội đồng thẩm định có thể góp ý trực tiếp trên bản thảo, và nhà xuất bản có thể in ấn nhanh hơn.

Hệ thống quản lý trực tuyến: Xây dựng một hệ thống trực tuyến để các nhóm tác giả, hội đồng thẩm định và Bộ GD-ĐT có thể làm việc và trao đổi thông tin một cách minh bạch và nhanh chóng.

Phân bổ nguồn lực hợp lý

Tài chính: Cần có một khoản ngân sách đặc biệt để chi trả thù lao cho các tác giả và chuyên gia, đảm bảo họ có thể làm việc toàn thời gian với cường độ cao.

Nhân sự: Tập trung những người giỏi nhất, có kinh nghiệm vào một đội ngũ cốt lõi duy nhất để tối ưu hóa hiệu quả công việc.

ThS Tô Thị Vân Anh