Đến lúc thay đổi tư duy ứng phó thiên tai

Năm 2025, lũ lụt gây thiệt hại nặng nề cho nhiều tỉnh, thành phố. Ảnh Internet

Ngay từ tháng 6, bão số 1 xuất hiện sớm nhất trong hơn 40 năm, gây mưa kỷ lục, lũ lịch sử ở Trung Bộ. Chỉ hơn một tháng sau, bão số 3 và số 5 liên tiếp đổ bộ, gió giật cấp 12, mưa trên 500mm, lũ vượt báo động 3 trên nhiều sông lớn. Cuối tháng 9, siêu bão số 9 mạnh nhất từng ghi nhận trên biển Đông, gió cấp 17 xuất hiện. Rồi ngay sau đó, bão số 10, 11 và 12 tiếp tục đổ bộ với tốc độ di chuyển tới 35km/giờ, gây mưa lũ, ngập lụt, sạt lở diện rộng, thiệt hại lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng…

Sự xuất hiện liên tục, dồn dập của mưa bão không chỉ là “thách thức của thiên nhiên” mà trở thành phép thử cho năng lực quản trị và khả năng thích ứng của từng địa phương. Song, có một thực tế, trong khi thiên tai diễn biến phức tạp thì tư duy ứng phó ở một số nơi vẫn chậm chuyển biến. Nhiều địa phương còn nặng về đối phó, tập trung vào xử lý hậu quả hơn là phòng ngừa từ gốc. Một số người dân vẫn giữ tâm lý “nước đến chân mới nhảy”, chưa hình thành ý thức chủ động phòng tránh. Cách tiếp cận như vậy khiến công tác phòng, chống thiên tai khó đạt hiệu quả bền vững.

Thay đổi tư duy ứng phó thiên tai không chỉ là khẩu hiệu, mà phải được thể hiện bằng hành động, bằng hệ thống chính sách và mô hình thực tiễn. Điều đó trước hết đòi hỏi chúng ta phải chuyển trọng tâm từ “chống thiên tai” sang “quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng”, lấy con người làm trung tâm, lấy khoa học - công nghệ làm công cụ và lấy phòng ngừa là ưu tiên hàng đầu. Thực tế cho thấy, những địa phương nào coi trọng công tác dự báo, đầu tư hạ tầng chống chịu, nâng cao năng lực cho người dân… thì thiệt hại do thiên tai giảm đáng kể.

Bên cạnh đó, chúng ta cần thay đổi tư duy trong quản lý và phát triển kinh tế - xã hội. Không thể tiếp tục xây dựng, quy hoạch đô thị, khu dân cư, công trình hạ tầng mà bỏ qua yếu tố rủi ro thiên tai. Không thể vì lợi ích ngắn hạn mà phá rừng, lấn sông, san lấp kênh mương, ao hồ. Tư duy phát triển bền vững, hài hòa với thiên nhiên phải trở thành nguyên tắc xuyên suốt trong mọi quyết sách. Một yêu cầu không kém phần quan trọng là đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI)… giúp cảnh báo sớm, phân tích nguy cơ và hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng, chính xác nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai.

Thay đổi tư duy ứng phó thiên tai trước hết là thay đổi trong nhận thức và trách nhiệm; không chỉ của cơ quan quản lý, chính quyền các cấp mà còn của từng tổ chức, cá nhân. Mỗi người dân phải hiểu rằng “phòng tránh là bảo vệ chính mình”, từ đó chủ động tham gia các hoạt động tuyên truyền, tập huấn, diễn tập, xây dựng nhà ở an toàn, sắp xếp sản xuất phù hợp theo mùa vụ. Chính quyền các cấp cần phát huy vai trò “nhạc trưởng” trong điều phối, nâng cao năng lực dự báo, chỉ đạo điều hành, bảo đảm nguồn lực ứng phó. Các doanh nghiệp cũng cần xem ứng phó thiên tai là một phần trong chiến lược phát triển bền vững của mình, xây dựng kế hoạch bảo đảm an toàn lao động, duy trì chuỗi cung ứng, tham gia hỗ trợ cộng đồng khi cần thiết. Sự chung tay của toàn xã hội sẽ tạo nên “lá chắn" vững chắc, giúp đất nước vượt qua mọi thử thách.

Không thể chờ đợi hay trông vào may rủi. Thiên tai sẽ tiếp tục xảy ra, thậm chí ngày càng khốc liệt hơn, nếu chúng ta không thay đổi cách ứng xử với tự nhiên. Mỗi hành động nhỏ như trồng thêm một hàng cây, giữ lại một cái hồ… đều góp phần giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Hơn nữa, thay đổi tư duy ứng phó thiên tai không chỉ là vấn đề quản lý mà còn là ứng xử với thiên nhiên. Khi người dân ý thức được vai trò của mình trong “chuỗi phòng ngừa”, khi mỗi chính quyền hành động dựa trên dữ liệu và khoa học, thì thiên tai dù khắc nghiệt cũng không thể quật ngã được ý chí và sức mạnh của cộng đồng. Bởi, suy cho cùng, thay đổi tư duy không chỉ là thích ứng với thiên tai, mà còn là học cách sống hài hòa, bền vững với Trái đất…

Hoàng Sơn