Di sản kiến trúc Thủ đô: Cần được khai thác xứng tầm

Nhận diện tiềm năng

Không chỉ dừng ở việc bảo tồn, nhiều công trình kiến trúc trong lòng Hà Nội đã được khai thác hiệu quả, trở thành điểm đến hấp dẫn. Đặc biệt, trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội, Thủ đô ghi dấu bằng những công trình mang đậm phong cách kiến trúc XHCN như Trường Đại học Bách khoa, Đại học Thủy lợi, Bưu điện Hà Nội, Cung Văn hóa Lao động Hữu nghị Việt - Xô, Cung Thiếu nhi Hà Nội... Đây là những công trình không chỉ phản ánh một giai đoạn lịch sử mà còn góp phần định hình diện mạo Hà Nội hiện đại, dung hòa giữa truyền thống và đổi mới.

Bảo tàng Lịch sử quốc gia có kiến trúc độc đáo. Ảnh: Hoàng Quyên

Khi Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội lần thứ 4 diễn ra vào cuối năm 2024 đã thu hút lượng lớn công chúng, du khách và các nhà chuyên môn quan tâm. Điều đó khẳng định tiềm năng lớn từ những không gian kiến trúc này. Các ý tưởng sáng tạo đã thổi luồng sinh khí mới vào di sản, vừa gìn giữ giá trị văn hóa vừa tạo nguồn lực phát triển kinh tế. Điển hình là tổ hợp triển lãm Cảm thức Đông Dương tại tòa nhà 19 Lê Thánh Tông, nơi công nghệ ánh sáng, video art và 3D mapping biến kiến trúc Đông Dương thành một không gian nghệ thuật sống động, thu hút trung bình tới 8.000 khách mỗi ngày.

Không gian Cung Thiếu nhi Hà Nội cũng trở thành điểm nhấn đặc biệt. Đây không chỉ là công trình kiến trúc mà còn là nơi lưu giữ ký ức của nhiều thế hệ. Việc tái định vị và khai thác sáng tạo không gian này được xem như mô hình thí điểm cho việc bảo tồn kết hợp phát triển trong bối cảnh công nghiệp văn hóa.

Ngoài ra, hàng loạt công trình tiêu biểu khác như Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Bắc Bộ Phủ… cũng góp mặt trong tuyến Giao lộ sáng tạo của lễ hội, thu hút đông đảo du khách, khẳng định sức sống bền bỉ của di sản kiến trúc khi được kết nối cùng dòng chảy sáng tạo đương đại.

Di sản phố cổ Hà Nội là nơi lưu giữ linh hồn Thủ đô. Ảnh: P. Sỹ

TS.KTS Trương Ngọc Lân - Phó Trưởng khoa Kiến trúc và Quy hoạch (Trường Đại học Xây dựng) cho rằng, di sản kiến trúc không chỉ ghi lại dấu ấn lịch sử và sự phát triển của đất nước, mà còn là tài nguyên văn hóa góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. Các di tích kiến trúc tại Hà Nội rất đa dạng về loại hình và cấp độ, đòi hỏi các phương pháp quản lý, bảo tồn và khai thác khác nhau.

Hài hòa giữa bảo tồn và phát triển

Những công trình kiến trúc của Hà Nội không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn ẩn chứa tiềm năng trở thành “điểm hẹn” của sáng tạo và phát triển. Để làm được điều đó, thành phố cần tìm ra cách thức mới mẻ, hấp dẫn nhằm khơi dậy giá trị vốn có của di sản.

Khi được thích ứng hài hòa với nhịp sống đương đại, các công trình này sẽ không chỉ bảo tồn vẻ đẹp truyền thống mà còn trở thành nguồn lực quan trọng cho du lịch, tạo không gian sinh hoạt cộng đồng và mở rộng cơ hội cho các hoạt động sáng tạo của mọi tầng lớp xã hội.

Để biến di sản trở thành động lực phát triển thực sự, điều cốt lõi là phải nhìn nhận đầy đủ giá trị mà chúng mang lại, không chỉ về phương diện văn hóa, lịch sử mà còn về khía cạnh kinh tế. Mỗi công trình kiến trúc không chỉ lưu giữ ký ức đô thị, mà còn có thể trở thành nguồn lực mạnh mẽ cho các ngành công nghiệp sáng tạo, du lịch và dịch vụ. Việc đánh giá đúng giá trị này sẽ giúp hoạch định các chính sách và chiến lược phát triển phù hợp, tránh tình trạng khai thác manh mún hoặc thương mại hóa thiếu kiểm soát.

Biệt thự Pháp cổ 49 Trần Hưng Đạo sau trùng tu đặc biệt hấp dẫn người dân và du khách. Ảnh: Hà Nam

Các chuyên gia nhận định rằng, khi có một chiến lược đầu tư bài bản, kết hợp hài hòa giữa bảo tồn nguyên gốc và khai thác sáng tạo, những công trình kiến trúc sẽ không còn chỉ “đứng yên” như những di tích tĩnh lặng, mà trở thành không gian sống động, hấp dẫn, tạo nguồn cảm hứng cho cộng đồng. Đây chính là chìa khóa để Hà Nội vừa giữ được bản sắc nghìn năm, vừa chuyển mình thành một đô thị hiện đại, năng động, đủ sức cạnh tranh trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của các thành phố sáng tạo trên thế giới.

Theo KTS Phạm Tuấn Long, vấn đề bảo tồn các di sản kiến trúc được đặt ra đến nay đã 30 năm, nhưng thực tế thực gần đây mới có cách nhìn nhận và thấy được giá trị. Khi khai thác, tùy từng công trình, đưa vào những nội dung phù hợp để không ảnh hưởng đến giá trị di tích, đưa vào những thông điệp, yếu tố sáng tạo của các nghệ sĩ để công chúng hiểu, trân trọng, bảo vệ và phát huy giá trị của di tích.

KTS Nguyễn Quốc Tuân (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) cho rằng, các giai đoạn kiến trúc hình thành và phát triển tạo thành dòng chảy văn hóa lịch sử liền mạch mà trong đó mỗi thời kỳ có những giá trị riêng, độc đáo, đóng góp vào bức tranh chung của Hà Nội, tạo nên sự đa dạng cho vẻ đẹp thành phố. Do đó, với mảng di sản công nghiệp và di sản kiến trúc thời bao cấp lâu nay đang ít được để ý so với kiến trúc Đông Dương, cần sớm được quan tâm để có thể lựa chọn bảo tồn một phần công trình hoặc bảo tồn những yếu tố tiêu biểu của kiến trúc giai đoạn này.

Phạm Sỹ