'Điểm nóng' phát khí mê-tan từ những bãi rác lộ thiên

Khí mê-tan phát sinh từ rác thải đang là một trong những nguyên nhân lớn góp phần làm gia tăng hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu. Tại Việt Nam, nơi lượng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng, các bãi rác tập trung trở thành “điểm nóng” phát thải mê-tan.

Các bãi rác lộ thiên là nguồn phát thải nhiều khí mê-tan. Nguồn ảnh: sciencelearn

Mỗi bãi rác là một nguồn phát thải nhiều khí mê-tan?

Khí mê-tan sinh ra từ quá trình phân hủy chất hữu cơ trong điều kiện yếm khí, khi không có đủ oxy để phân giải hoàn toàn. Trong bãi rác tập trung, hàng nghìn tấn rác sinh hoạt chứa thực phẩm thừa, lá cây, giấy, nhựa bẩn… bị chôn lấp và nén chặt dưới nhiều lớp đất. Dưới lớp rác này, vi sinh vật kỵ khí sẽ phân hủy các hợp chất hữu cơ, tạo thành khí mê-tan và một phần khí CO₂.

Mê-tan là loại khí nhà kính có khả năng làm nóng bầu khí quyển mạnh hơn 25 lần so với CO₂ trong vòng 100 năm. Do đó, nếu không kiểm soát tốt, lượng mê-tan phát thải từ bãi rác sẽ góp phần đáng kể vào biến đổi khí hậu toàn cầu, kéo theo các thảm họa thời tiết như hạn hán, lũ lụt, bão mạnh, nắng nóng hoặc mưa lớ kéo dài.

Ngoài ra, phát thải khí mê-tan tại chỗ còn gây ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và đời sống dân cư. Khí mê-tan thoát ra kết hợp với các khí độc khác gây mùi hôi khó chịu, ảnh hưởng đến hô hấp và chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, do dễ cháy nổ, khi tích tụ ở nồng độ cao, khí mê-tan có thể gây ra các vụ cháy lớn tại bãi rác, đe dọa an toàn khu vực xung quanh.

Theo ước tính của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), các bãi chôn lấp rác thải trên toàn cầu chiếm khoảng 11% lượng phát thải khí mê-tan do con người tạo ra. Một ví dụ cụ thể là bãi rác Nam Sơn (Hà Nội), được xem là bãi chôn lấp rác lớn nhất miền Bắc. Trung bình mỗi ngày, nơi đây tiếp nhận khoảng 5.000 tấn rác và trở thành nguồn phát sinh khí mê-tan khổng lồ. Người dân quanh khu vực thường xuyên phản ánh mùi hôi thối bốc lên từ rác phân hủy, kèm theo hiện tượng khí cháy âm ỉ trên bề mặt bãi vào mùa hè nắng nóng. Điều này cho thấy lượng mê-tan phát thải không hề nhỏ, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ.

Các biện pháp giảm phát thải khí mê-tan ở bãi rác

Giải pháp hiệu quả nhất hiện nay là xây dựng hệ thống thu gom khí mê-tan tại các bãi chôn lấp. Các đường ống được chôn xuyên qua lớp rác, hút khí sinh ra và dẫn về khu xử lý trung tâm. Khí mê-tan thu được có thể được đốt bỏ an toàn, hoặc tận dụng làm nhiên liệu sản xuất điện. Bãi rác Gò Cát (TP. Hồ Chí Minh) đã triển khai dự án thu gom khí mê-tan và phát điện từ năm 2005. Trong thời gian hoạt động, dự án này không chỉ giảm đáng kể lượng phát thải khí nhà kính mà còn cung cấp được nguồn năng lượng điện thân thiện với môi trường.

Theo Kế hoạch hành động quốc gia giảm phát thải khí mê-tan mà Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt, Việt Nam đặt mục tiêu giảm ít nhất 30% tổng phát thải khí mê-tan vào năm 2030.

Phân loại rác ngay từ hộ gia đình là biện pháp cơ bản nhưng có ý nghĩa lâu dài. Khi rác hữu cơ được tách riêng để đưa vào các cơ sở xử lý bằng công nghệ compost hoặc hầm ủ sinh học, lượng rác chôn lấp giảm mạnh, kéo theo giảm phát thải mê-tan. Lượng rác cần chôn lấp giảm tới 30-40% đồng nghĩa với việc giảm hàng chục nghìn tấn rác hữu cơ phân hủy trong điều kiện yếm khí mỗi năm.

Đốt rác phát điện đang là xu hướng tại nhiều đô thị lớn trên thế giới. Công nghệ này giúp xử lý triệt để rác thải sinh hoạt, giảm diện tích chôn lấp và đồng thời tạo ra năng lượng tái tạo. Các nhà máy như Nhà máy điện rác Sóc Sơn (Hà Nội) hay Cần Thơ hiện nay đã đi vào vận hành, mỗi ngày xử lý hàng nghìn tấn rác, giảm đáng kể áp lực cho bãi rác và hạn chế phát thải mê-tan.

Triển vọng đến năm 2030

Theo Kế hoạch hành động quốc gia giảm phát thải khí mê-tan mà Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt, Việt Nam đặt mục tiêu giảm ít nhất 30% tổng phát thải khí mê-tan vào năm 2030. Trong lĩnh vực quản lý chất thải, trọng tâm là hiện đại hóa các bãi chôn lấp, mở rộng hệ thống thu gom khí, phát triển nhà máy điện rác, đồng thời đẩy mạnh phân loại rác tại nguồn.

Giảm phát thải khí mê-tan từ bãi rác tập trung không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là bài toán quản lý và thay đổi thói quen của toàn xã hội. Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vừa giải quyết vấn đề môi trường đô thị, vừa đóng góp thiết thực vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Chỉ khi đó, các bãi rác sẽ không còn là “điểm nóng ô nhiễm”, mà trở thành mắt xích trong nền kinh tế tuần hoàn xanh.

Tân Cương/Bnews/TTXVN