Điều phối đường bay quốc tế từ sân bay Tân Sơn Nhất về Long Thành: Phương án nào sẽ là tối ưu?

Theo đánh giá từ các chuyên gia, trong bối cảnh này, việc điều chuyển các đường bay quốc tế từ Tân Sơn Nhất (TSN) về Cảng HKQT Long Thành (LTIA) trở thành một yêu cầu cấp thiết và chiến lược, nhằm tối ưu hóa hoạt động khai thác và nâng cao vị thế cạnh tranh của hàng không Việt Nam trên trường quốc tế.

Sự cần thiết của việc điều chuyển đường bay quốc tế

Cảng HKQT TSN hiện là một trong hai cảng hàng không cửa ngõ quốc tế lớn nhất cả nước và là trung tâm kết nối hàng không khu vực phía Nam. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, TSN đã liên tục vận hành vượt quá công suất thiết kế, dẫn đến áp lực lớn lên hạ tầng kỹ thuật, khai thác mặt đất và năng lực điều hành bay.

Dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành đang dần hoàn thiện.

Năm 2024, TSN phục vụ hơn 40 triệu lượt hành khách, trong khi công suất thiết kế chỉ khoảng 28 triệu hành khách/năm. Mặc dù đã có những hạng mục mở rộng như nhà ga T3, nhưng quỹ đất hạn chế và vị trí nằm trong khu dân cư đông đúc đã giới hạn khả năng mở rộng tổng thể về lâu dài. Việc duy trì song song cả hoạt động quốc tế và quốc nội trong không gian chật hẹp cũng làm gia tăng nguy cơ tắc nghẽn cả trên không lẫn mặt đất, ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ và an toàn khai thác.

Trong bối cảnh đó, việc điều phối lại mạng bay giữa TSN và LTIA là cần thiết để đảm bảo phân bổ sản lượng hành khách hợp lý, tăng hiệu quả sử dụng hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ và an toàn, đồng thời đưa LTIA trở thành trung tâm trung chuyển hàng không của vùng Đông Nam Bộ.

Bên cạnh đó, Cảng HKQT Long Thành được quy hoạch là dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia, với quy mô và định hướng phát triển lâu dài, nhằm đáp ứng nhu cầu vận tải hàng không ngày càng tăng của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. LTIA được kỳ vọng sẽ nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành hàng không Việt Nam, định vị vị thế quốc gia trên bản đồ hàng không khu vực và quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh các quốc gia lân cận như Thái Lan, Malaysia, Singapore liên tục mở rộng và nâng cấp cảng hàng không của họ. LTIA được xác định là cảng hàng không quốc tế lớn nhất cả nước, đóng vai trò trung tâm trung chuyển quốc tế (hub airport) và đầu mối giao thông hàng không chủ lực của toàn khu vực miền Nam Việt Nam.

Dự kiến, LTIA giai đoạn 1 sẽ hoàn thành và đưa vào khai thác từ giữa năm 2026 với công suất ban đầu khoảng 25 triệu hành khách/năm, đủ điều kiện tiếp nhận cả chuyến bay quốc tế và quốc nội. Khi hoàn thành toàn bộ các giai đoạn, công suất thiết kế của LTIA đạt 100 triệu hành khách/năm và 5 triệu tấn hàng hóa/năm.

Theo Báo cáo nghiên cứu khả thi Dự án đầu tư xây dựng Cảng HKQT Long Thành – Giai đoạn 1 (F/S), phương án phân chia khai thác giả định là LTIA chủ yếu khai thác quốc tế (90%) và TSN chủ yếu khai thác quốc nội (80%), với một phần nhỏ quốc tế ở TSN (10%) và quốc nội ở LTIA (20%). Đơn vị tư vấn Liên danh Incheon Airport (IAC) đã phân tích và đề xuất hai phương án chính. Trong đó, phương án 1 là chuyển toàn bộ chuyến bay quốc tế về Cảng HKQT Long Thành. Ưu điểm của phương án là tập trung hóa hoạt động khai thác quốc tế, tăng hiệu quả vận hành hệ thống, giảm chi phí nhân lực, trang thiết bị và quy trình. Nâng cao trải nghiệm hành khách, với mô hình chuyển tiếp một điểm (single-hub). Đồng thời, hình thành rõ ràng vị thế trung chuyển quốc tế của LTIA, tạo nền tảng phát triển bền vững, lâu dài cho khu vực miền Nam và cả Việt Nam.

Giảm áp lực cho TSN, hạn chế tối đa tình trạng quá tải và tránh phải điều chỉnh quy hoạch trong tương lai. Tận dụng khả năng khai thác 24/24 giờ của LTIA nhờ vị trí xa khu dân cư, không gây vấn đề về tiếng ồn. Tuy nhiên, phương án này cũng có nhược điểm là hành khách tại TP Hồ Chí Minh đi chuyến bay quốc tế chặng ngắn có thể gặp bất tiện do LTIA cách xa trung tâm thành phố hơn so với TSN.

Đối với phương án 2, phân chia khai thác các chuyến bay quốc tế giữa CHKQT Long Thành và CHKQT Tân Sơn Nhất. Phương án này có ưu điểm là thuận tiện cho hành khách tại trung tâm TP Hồ Chí Minh. Tận dụng cơ sở vật chất hiện hữu của TSN, giảm chi phí đầu tư LTIA trong ngắn hạn và giảm áp lực công suất khai thác cho LTIA. Song nhược điểm là tăng chi phí vận hành, gây nhầm lẫn cho du khách và hành khách trong việc xác định địa điểm bay. Tăng thời gian và chi phí chuyển tiếp đối với hành khách chuyển tiếp giữa hai sân bay…

Các hãng hàng không nói gì?

Sau khi nghiên cứu về hai phương án nói trên, Cục Hàng không Việt Nam (Cục HKVN) đã nhất trí với phương án 1 là chuyển toàn bộ các chuyến bay quốc tế thường lệ từ TSN về LTIA. Mục đích là để đảm bảo thuận tiện trong tổ chức quản lý, khai thác, tối ưu hóa nguồn lực và để LTIA trở thành cảng hàng không trung chuyển của khu vực, có khả năng cạnh tranh với các cảng hàng không lớn trên thế giới. Các hãng hàng không quốc tế thì đồng thuận với phương án chuyển 100% chuyến bay quốc tế theo lịch trình từ TSN về LTIA để đảm bảo hiệu quả quản lý khai thác, tối ưu hóa nguồn lực và phát triển LTIA thành trung tâm hàng không khu vực, có khả năng cạnh tranh quốc tế.

Với các hãng hàng không Việt Nam, Vietnam Airlines (VNA) đề xuất TSN tiếp tục khai thác chuyến bay nội địa và quốc tế khu vực Đông Nam Á; LTIA khai thác chuyến bay quốc tế ngoài khu vực Đông Nam Á và các chuyến bay khác do hãng lựa chọn để đảm bảo nối chuyến và quay đầu máy bay. Các hãng hàng không nước ngoài sẽ khai thác toàn bộ tại LTIA. VNA cũng đề xuất xem xét điều chỉnh trong dài hạn tùy thuộc tình hình sản lượng và kết nối. Tương tự, Hãng hàng không Bamboo Airways (BAV) cũng đồng thuận với việc sớm đưa vào khai thác và chuyển đổi các chuyến bay quốc tế sang LTIA, ưu tiên các hãng hàng không Việt Nam khai thác nội địa tại TSN. BAV đề xuất nên có lộ trình chuyển đổi cụ thể.

Ngoài các ý kiến nói trên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc tập trung hoạt động bay quốc tế tại một cảng trung tâm duy nhất là yếu tố then chốt để hình thành và duy trì năng lực trung chuyển hàng không hiệu quả. Hàn Quốc là ví dụ điển hình khi thành công chuyển toàn bộ hoạt động bay quốc tế từ Gimpo sang Incheon vào năm 2001, tạo nên một trung tâm trung chuyển mạnh. Ngược lại, việc phân tán hoạt động bay quốc tế ở Nhật Bản (Narita và Haneda) và Anh (Heathrow) đã làm suy giảm nghiêm trọng năng lực trung chuyển và tính cạnh tranh của các sân bay này. Các quốc gia Đông Nam Á như Singapore và Malaysia cũng áp dụng chính sách tập trung toàn bộ mạng bay quốc tế tại một cảng hàng không trung tâm duy nhất để tối ưu hóa kết nối và củng cố vị thế cạnh tranh.

Ngoài ra, việc chuyển toàn bộ hoạt động khai thác hàng hóa quốc tế từ TSN về LTIA cũng mang lại nhiều lợi ích. LTIA được quy hoạch đồng bộ với hệ thống khu logistics lớn (257 ha), có khả năng phục vụ các hãng hàng không hàng hóa chuyên dụng và tích hợp vận chuyển đa phương thức. Điều này sẽ tăng hiệu quả khai thác, giảm áp lực tại TSN, tăng khả năng tiếp nhận hàng hóa quốc tế, tối ưu kết nối với các khu công nghiệp và cảng biển, thu hút đầu tư và phù hợp với xu thế dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu và phát triển bền vững. Mặc dù có những thách thức ban đầu về sự thuận tiện cho một số đối tượng hành khách, nhưng các lợi ích dài hạn về hiệu quả khai thác, khả năng cạnh tranh quốc tế, và phát triển kinh tế-xã hội là vượt trội.

Phạm Huyền