ĐIỀU TRA bài 3: Thuốc cấm được 'chuyển phát nhanh' đến đồng ruộng

Lần theo dấu vết và địa chỉ người nhận ghi trên các thùng hàng được vận chuyển từ cửa hàng Dân Phát Tài đến kho trung chuyển của bưu điện tỉnh Tây Ninh, chúng tôi tìm đến một địa chỉ ở phường Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng.

Người đàn ông nhận hàng được giao từ nhân viên bưu điện thừa nhận đã mua thuốc lưu dẫn qua mạng để về diệt cỏ trong vườn.

Khi PV có mặt, ông đang tiến hành pha chế và phun thuốc cho khu vườn cỏ phía sau nhà.

“Cái này pha khoảng 25 đến 30cc cho một bình 16 lít, khoảng 24 giờ sau thì cỏ cháy. Đây là loại thuốc lưu dẫn cực mạnh, rất nguy hiểm, nên phải để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh xa tầm tay trẻ em. Khi sử dụng thì phải mang khẩu trang, đội nón chống độc. Thuốc này diệt tận gốc các loại cỏ, cả lá nhám lẫn lá trơn”- vừa pha thuốc, người đàn ông chia sẻ.

Hai ngày sau, chúng tôi trở lại địa điểm nói trên và ghi nhận toàn bộ khu vực cỏ đã cháy vàng, bốc mùi hắc đặc trưng của hoạt chất 2,4D – một loại hóa chất từng được cảnh báo có khả năng gây hại cho sức khỏe con người và môi trường. Mùi thuốc nồng nặc khiến PV phải đeo khẩu trang khi tiếp cận khu vực này.

Không chỉ tại đây, dọc tuyến đường hướng về phường Bảo Lộc, nhóm PV ghi nhận thêm nhiều điểm có dấu hiệu sử dụng thuốc diệt cỏ mạnh, trong đó phổ biến là hoạt chất Glyphosate – loại thuốc từng bị cấm hoặc hạn chế ở nhiều quốc gia. Một số khu vực sau khi phun xong còn vứt lại chai lọ hóa chất, dù đã bị xé nhãn mác, nhưng dấu vết vẫn cho thấy đây là sản phẩm thuốc trừ cỏ độc hại.

Một kỹ sư nông nghiệp ở tỉnh Lâm Đồng cho biết dù đã bị cấm sử dụng nhiều năm nhưng không khó để tìm thấy các chai thuốc mang nhãn hiệu Niphosate, còn được gọi là thuốc nhãn hiệu "con Két".

“Bên ngoài chai thuốc này ghi nhiều chữ nước ngoài, loại thuốc này đã cấm lưu hành tại Việt Nam từ rất lâu rồi. Khi xịt thuốc này vào thì khoảng 10 tiếng sau, bãi cỏ ở đây sẽ cháy và ngã sang màu vàng" - vị kỹ sư nói thêm

Tương tự như ở Lâm Đồng, tại tỉnh Tây Ninh, nhóm PV tiếp tục bắt gặp các khu vực cỏ bị cháy loang lổ, dấu hiệu rõ ràng của việc sử dụng thuốc cấm Glyphosate. Việc các loại thuốc diệt cỏ độc hại này được buôn bán, sử dụng tràn lan, không rõ nguồn gốc và không có hướng dẫn an toàn đang đặt ra nhiều câu hỏi.

Theo Thông tư 10/2020 của Bộ Nông nghiệp & PTNT, hoạt chất Glyphosate – thành phần chính trong nhiều loại thuốc cỏ đã bị cấm hoàn toàn do ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe con người và môi trường.

Tuy nhiên, trong các video quảng cáo, người bán vẫn khẳng định: “Loại này dùng mạnh, chết cỏ tận gốc, hàng Campuchia nhập trực tiếp”.

“Bao chết cỏ – miễn ship toàn quốc”, “xịt một lần cháy tận gốc” là những dòng quảng cáo xuất hiện đều đặn mỗi ngày trên một fanpage Facebook mang tên “Lưu dẫn”, với hàng chục bài đăng, video hướng dẫn pha chế, tư vấn tận tình như một doanh nghiệp thương mại điện tử mà chúng tôi dễ dàng tìm được trên mạng xã hội.

Người phụ nữ bán thuốc qua Facebook nói rành rẽ như một nhà phân phối chuyên nghiệp: “Gốc cứng thì pha thêm 2,4-D, hai chai lưu dẫn với một chai 2,4D, pha ra được can 160 lít. Cái này hàng Campuchia, hàng cấm hồi xưa. Trong nước đâu có sản xuất, giờ toàn lấy bên Campuchia”.

Giá rẻ, hiệu quả nhanh, giao tận nơi – đó là lý do khiến những chai thuốc độc vẫn đều đặn “chảy” vào ruộng đồng Việt Nam.

Theo Cục Bảo vệ Thực vật, Glyphosate và 2,4-D là hai hoạt chất bị cấm lưu hành từ năm 2021. Glyphosate phá hủy enzym tổng hợp axit amin, khiến cây chết từ rễ; 2,4-D lại có thể tạo ra dioxin – chất độc từng là thành phần của “Chất độc da cam”. Khi hai hoạt chất này bị trộn lẫn, độc tính tăng gấp nhiều lần, có thể gây ung thư, đột biến gen, và làm đất bạc màu vĩnh viễn.

“Chỉ cần 5-10 ml thuốc chứa Glyphosate đã đủ gây ngộ độc cấp tính nếu tiếp xúc trực tiếp. Hít phải hơi thuốc lâu dài, nguy cơ ung thư cao gấp 3-5 lần bình thường” – một bác sĩ chuyên khoa độc chất học, cho biết.

Tại xã Tân Đông (tỉnh Tây Ninh), anh N.V.L, chủ vườn cà phê 1,5 ha, kể: “Loại thuốc này xịt cháy cỏ nhanh lắm, 24 tiếng là vàng hết. Mua trên mạng, họ giao tận nơi, giá chỉ bằng nửa ngoài tiệm. Mình đâu biết nó cấm, thấy hiệu quả thì xài thôi”.

Anh L không biết rằng lượng tồn dư Glyphosate có thể ngấm vào hạt cà phê, gây mất tiêu chuẩn xuất khẩu. “Mấy năm rồi không thấy ai tới kiểm tra, nên cứ mua hoài” - anh nói.

Một nông dân khác ở xã Tân Bình chia sẻ: “Thuốc mạnh, mùi hăng, xịt xong phải tránh xa, chứ đứng gần là cay mắt, rát cổ họng”.

Theo Cục Quản lý thị trường, lợi nhuận của một thùng thuốc cấm gấp 3-4 lần thuốc hợp pháp. Mỗi chai nhập lậu chỉ vài chục ngàn, về Việt Nam bán 150-200 ngàn.

“Các đối tượng dùng mạng xã hội để chốt đơn, ẩn danh, không hóa đơn, không địa chỉ thật. Khi bị phát hiện, họ xóa trang, đổi tên, mở lại fanpage khác” - một cán bộ điều tra ở Tây Ninh, thông tin.

Ngày 20-10, trao đổi với báo Pháp Luật TP.HCM, ông Trương Công Lực, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật TP.HCM, khẳng định: “Không được buôn bán, sử dụng thuốc chứa Glyphosate kể từ năm 2021”.

Ông Trương Công Lực cho biết việc loại bỏ thuốc BVTV chứa Glyphosate khỏi Danh mục được phép sử dụng tại Việt Nam được Bộ NN&PTNT ban hành tại Quyết định 1186/QĐ-BNN-BVTV ngày 10-4-2019, có hiệu lực sau 60 ngày (từ 9-6-2019). Quyết định nêu rõ: các thuốc nêu trên không được sản xuất, nhập khẩu; chỉ được buôn bán, sử dụng tối đa một năm kể từ ngày có hiệu lực. Tiếp đó, Thông tư 06/2020/TT-BNNPTNT ngày 24-4-2020 quy định hạn cuối buôn bán, sử dụng là 30-6-2021. Từ thời điểm này, mọi hoạt động sản xuất, nhập khẩu, buôn bán và sử dụng thuốc chứa Glyphosate đều bị nghiêm cấm.

Về kiểm tra, giám sát, Chi cục tổ chức các đợt kiểm tra liên ngành tại cửa hàng, đại lý; phối hợp chính quyền, cơ quan chuyên môn kiểm tra thực tế tại hộ nông dân; đồng thời tuyên truyền, hướng dẫn sử dụng thuốc đúng quy định, nâng cao nhận thức về tác hại thuốc cấm, nhất là Glyphosate đối với sức khỏe và môi trường. Khi phát hiện vi phạm, lực lượng chức năng kiên quyết xử lý, tịch thu, tiêu hủy và xử phạt theo quy định.

Theo ông Lực, khó khăn lớn hiện nay là tình trạng cất giấu hàng tại kho riêng, giao dịch qua trung gian; một bộ phận nông dân thiếu hiểu biết pháp luật hoặc vì lợi nhuận trước mắt vẫn cố tình mua bán, sử dụng. Việc nhận diện, truy xuất nguồn gốc hàng nhập lậu, không nhãn mác hoặc sang chiết trái phép cũng thách thức, đòi hỏi tăng cường phối hợp, kiểm tra chéo và đẩy mạnh truyền thông để người dân hợp tác, chấm dứt sử dụng Glyphosate và các loại thuốc BVTV ngoài danh mục.

Tuy nhiên, tình hình mua bán, sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật nằm trong danh mục cấm hiện nay vẫn còn tồn tại ở một địa phương.

Cụ thể, ngày 5-8-2025, Công an tỉnh Tây Ninh phát hiện một vụ mua bán thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ quy mô lớn tại phường Bình Minh và xã Phước Chỉ. Tại đây, cơ quan này phát hiện hơn 587 kg và 5.293 lít thuốc BVTV không rõ nguồn gốc, có nhãn nước ngoài. Người bị phát hiện khai rằng mua hàng từ Campuchia để bán lại trong nước, thực hiện ít nhất hai chuyến vận chuyển với tổng cộng hơn 6.000 lít thuốc cấm.

Theo báo cáo của UBND tỉnh Tây Ninh, trong 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã kiểm tra 2.413 vụ, phát hiện 2.051 vụ vi phạm, xử lý thu nộp ngân sách 763,4 tỷ đồng, tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước.

Chủ tịch UBND tỉnh Tây Ninh Nguyễn Văn Út yêu cầu các lực lượng tăng cường phối hợp, đặc biệt trong kiểm soát phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, nhằm giữ vững thị trường ổn định, ngăn chặn hàng cấm, hàng nhập lậu.

Từ biên giới đến bưu điện, từ “kho ngầm” đến fanpage Facebook, những chai thuốc cấm vẫn len lỏi qua từng mắt xích, đi từ tay buôn lậu đến tay người nông dân, nhẹ nhàng như một món hàng hợp pháp.

Khi những “thùng hàng đen” còn được vận chuyển qua đường chính thống, hiểm họa với môi trường, sức khỏe và nông sản Việt Nam vẫn còn treo lơ lửng.

NHÓM PV

Thiết kế: HOÀNG GIANG - XUÂN PHƯƠNG