Doanh nghiệp gia đình muốn lớn mạnh: Bắt buộc phải chuyên nghiệp hóa

Nguyên nhân không nằm ở thị trường, mà đến từ chính nội bộ: mô hình vận hành thiếu chuyên nghiệp, các quyết định mang tính cá nhân, cảm tính và mâu thuẫn gia tộc chen lấn vào công việc. Muốn vượt khỏi “vòng kim cô” của mô hình gia đình nhỏ, các doanh nghiệp bắt buộc phải chuyên nghiệp hóa nếu muốn bước lên một tầm vóc mới.

Tách bạch giữa “quan hệ” và “vị trí”

Một trong những rào cản lớn nhất của doanh nghiệp gia đình là sự nhập nhằng giữa vai trò trong gia đình và vai trò trong công ty. Anh là con trai chủ doanh nghiệp không đồng nghĩa với việc anh giỏi quản lý. Chị là vợ của giám đốc không có nghĩa chị có thể phụ trách nhân sự nếu không có kỹ năng. Khi vai trò không được xác lập theo năng lực, tổ chức sẽ khó minh bạch, người giỏi không phát huy được, người không phù hợp lại ngồi nhầm chỗ. Chuyên nghiệp hóa là phải xây hệ thống phân quyền, đánh giá theo năng lực, tuyển dụng đúng người và kể cả là người ngoài gia đình.

Nhiều doanh nghiệp gia đình từng rất thành công ở giai đoạn khởi nghiệp, nhưng lại gặp khủng hoảng khi bước vào giai đoạn phát triển.

Thiết lập hệ thống thay vì chỉ dựa vào con người

Nhiều doanh nghiệp gia đình vận hành theo kiểu: “Ai giỏi thì mọi thứ chạy”, còn “người đó nghỉ thì mọi việc rối”. Đó là biểu hiện của tổ chức phụ thuộc vào con người, thay vì quy trình. Muốn lớn mạnh, doanh nghiệp phải có hệ thống: từ quy trình vận hành, KPI minh bạch, hệ thống đánh giá đến quy chế lương thưởng rõ ràng. Khi đó, doanh nghiệp mới có thể đào tạo người mới, mở rộng chi nhánh, và chuyển giao quyền lực mà không bị khủng hoảng.

Chuyển từ điều hành bằng cảm tính sang quản trị bằng dữ liệu

Doanh nghiệp gia đình thường có văn hóa “làm theo kinh nghiệm” hoặc “theo cảm nhận của người đứng đầu”. Nhưng khi tổ chức phát triển, số lượng nhân sự tăng lên, các quyết định chủ quan dễ gây thiệt hại lớn. Chuyên nghiệp hóa đòi hỏi lãnh đạo cần học cách ra quyết định dựa trên dữ liệu: phân tích báo cáo tài chính, đánh giá hiệu quả chiến dịch, đo lường hiệu suất công việc… Chính dữ liệu chứ không phải cảm tính mới là nền tảng để quản trị hiệu quả và công bằng.

Chuẩn bị cho thế hệ kế thừa bài bản và khách quan

Nỗi lo lớn nhất của các doanh nghiệp gia đình là bài toán kế thừa. Nếu người tiếp quản chỉ được chọn vì “là con trong nhà”, chưa có năng lực hoặc chưa được chuẩn bị kỹ, doanh nghiệp có thể sụp đổ ngay trong giai đoạn chuyển giao. Chuyên nghiệp hóa bao gồm cả việc xây dựng chương trình đào tạo thế hệ kế cận, có tiêu chuẩn rõ ràng, có thời gian thử thách và có sự giám sát độc lập. Khi đó, việc trao quyền mới không chỉ là “truyền máu” mà thực sự là “truyền nghiệp”.

Tóm lại, chuyên nghiệp hóa là con đường sống còn, không phải lựa chọn. Doanh nghiệp gia đình có thể là cái nôi nuôi dưỡng khởi nghiệp, nhưng không thể là mô hình giữ mãi cho sự lớn mạnh. Khi quy mô tăng, thị trường thay đổi và đội ngũ mở rộng, chỉ có chuyên nghiệp hóa mới giúp tổ chức đi xa và bền vững. Từ việc tách bạch vai trò, xây dựng hệ thống, quản trị bằng dữ liệu đến kế hoạch kế thừa rõ rang thì tất cả đều cần thiết. Lãnh đạo doanh nghiệp gia đình cần hiểu: sự trung thành của người nhà là tài sản quý, nhưng sự minh bạch và năng lực mới là nền tảng cho tương lai. Chuyên nghiệp hóa không làm mất chất “gia đình”, mà giúp gia đình ấy đủ sức lớn mạnh và trường tồn.

ThS. Trần Gia Thông