Độc đáo thanh âm đàn đá ở vùng cực Đông tổ quốc

Trong không gian hoài cổ với rất nhiều hiện vật bằng đá tại di tích quốc gia đặc biệt Gành Đá Đĩa, xã Tuy An Đông, tỉnh Đắk Lắk (huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên cũ), từ xa, du khách đã bắt đầu nghe văng vẳng tiếng đàn đá đang hòa tấu nhiều bản nhạc khác nhau. Những bài hát truyền thống cách mạng như: Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta lư, Cô gái Pako,… hay những bài nhạc trẻ mới nổi được các cô gái biểu diễn một cách thuần thục. Tiếng đàn đá réo rắt hòa cùng âm thanh hiện đại khiến người nghe thích thú.

Anh Nguyễn Văn Sơn, du khách đến từ thành phố Hà Nội hào hứng: “Trước khi bước vào đây mình đã nghe thấy từ xa rồi, mình nói với con của mình, đấy là tiếng đàn đá, và con của mình cũng nghe khá nhiều lần. Mình thấy đàn đá, một nhạc cụ đặc biệt đến từ sinh hoạt, cuộc sống hàng ngày của người dân ở các địa phương. Đây cũng là loại đàn gắn liền với công việc sản xuất hàng ngày của họ trên đồng ruộng”.

Trong không gian hoài cổ ở di tích quốc gia đặc biệt Gành Đá Đĩa, tiếng đàn đá trở thành điểm nhấn với những thanh âm trong trẻo, réo rắt.

Khéo léo dùng hai chiếc búa gỗ gõ lên những thanh đá dài ngắn khác nhau, tạo nên giai điệu mộc mạc mà cuốn hút, chị Mai Thị Hàng, nhân viên tại điểm du lịch trong Di tích Gành Đá Đĩa chia sẻ, suốt 4 năm qua, chị được nhiều du khách biết đến với tên gọi “nghệ nhân chơi đàn đá”. Từ sự tò mò ban đầu, đến nay, chị thực sự đam mê và dành thời gian mỗi ngày để tập luyện và khám phá loại nhạc cụ đặc biệt này.

“Chúng em vừa tự học và vừa có thầy dạy riêng nữa, đánh được rất nhiều bài, nhạc Tây Nguyên cũng có, nhạc trẻ cũng có, Bolero cũng có. Thường thường thiên về nhạc Tây Nguyên, nhưng mà nay chúng em tập nhiều nhạc trẻ đang hot để cho khách đến biết. Buổi sáng thì chúng em làm việc, buổi chiều thì có thời gian tập luyện tay và tập luyện nốt để đánh, chúng em tự rà nốt và làm nhạc theo”, chị Mai Thị Hàng chia sẻ.

Không chỉ ở Gành Đá Đĩa, tại di tích Tháp Nhạn, phường Tuy Hòa, tỉnh Đắk Lắk, các nghệ nhân trẻ - hầu hết là nữ - cũng đang góp phần đưa đàn đá đến gần hơn với công chúng. Chị Phạm Thị Mỹ Linh, ở xã Tuy An Đông, tỉnh Đắk Lắk bộc bạch: “Học để chơi được một bài đàn đá mất khoảng 5-6 tháng. Trong vòng 5-6 tháng đó, hai tháng đầu tập luyện tay rất nhiều. Làm quen với búa là điều quan trọng nhất khi bắt đầu chơi đàn đá, một ngón trỏ và một ngón cái để cầm thanh búa, còn những ngón sau thả lỏng và bám sát ở phía sau, để khi đánh sẽ có đòn bẩy nâng búa lên, để tiếng đàn đá sẽ thanh”.

Du khách thích thú tìm hiểu và trải nghiệm bộ đàn đá được phục chế với hàng chục thanh đá.

Theo các nhà khoa học, đàn đá là loại nhạc cụ gõ cổ nhất của Việt Nam, với âm thanh vang vọng và trong trẻo. Tại Bảo tàng Phú Yên, bộ đàn đá Tuy An được phát hiện năm 1992, hiện đang lưu giữ và trưng bày như một trong những cổ vật quý. Bộ đàn đá này có niên đại khoảng 2.500 – 3.000 năm, vượt trội so với các bộ đàn đá khác về âm sắc vì còn đủ bộ, nguyên vẹn và có thang âm hoàn chỉnh.

Bà Ly Ca, nhân viên bảo tàng, giới thiệu: “Bộ đàn đá Tuy An được chế tác từ đá riolit pocia, gồm có 8 thanh, và những thanh này có độ dài và độ ngắn khác nhau, chính vì vậy đã tạo nên âm thanh khác biệt của các thanh đá”.

Từ bộ nguyên bản chỉ 8 thanh, các nghệ nhân địa phương đã phát triển thành nhiều bộ lớn hơn, có bộ lên đến 35 thanh, để thể hiện được cả những bản nhạc có quãng trầm sâu và tiết tấu phức tạp. Ông Nguyễn Minh Nghiệp, chủ điểm du lịch Hồn Xưa, người tiên phong chế tác và sáng tạo thêm đàn đá từ chất liệu đá Tuy An kể, từ năm 2013, ông bắt đầu tìm hiểu về đàn đá cổ Tuy An rồi sưu tầm và chế tác thêm những bộ đàn đá mới.

Các nữ nghệ nhân trẻ đang góp phần đưa đàn đá đến gần hơn với công chúng.

“Tìm hiểu về đá, rồi mình nghiên cứu về bộ đàn đá cổ Tuy An, tìm chất liệu đá của đàn đá Tuy An để sáng tác lại những bộ đàn đá chuẩn với nốt nhạc hiện đại bây giờ. Mình tìm được viên đá thô về mình đục đẽo, mình làm sao cho nó gọn lại như bộ đàn đá Tuy An chỉ có mười mười mấy thanh mà mình phát triển lên là hiện giờ là hai mươi mấy thanh hoặc ba mươi mấy thanh. Hiện giờ bộ mà mình làm nhiều nhất là 35 thanh. Thanh đá ít thì quãng trầm không có, bộ càng nhiều thanh thì mới có quãng trầm”, ông Nguyễn Minh Nghiệp chia sẻ.

Không chỉ là nhạc cụ cổ, đàn đá Tuy An ngày nay đã trở thành một phần của sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo nơi cực Đông Tổ quốc. Những khối đá thô sơ qua bàn tay con người đã trở thành nhạc khí mới với âm thanh trong trẻo, không chỉ thu hút du khách mà còn gắn liền với đời sống, nghệ thuật và bản sắc của mảnh đất Tuy An, tỉnh Đắk Lắk ngày nay.

H Xíu/VOV-Tây Nguyên