Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở

Những "điểm nghẽn" từ thực tiễn

Là một trong những tỉnh miền núi, có hơn 80% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, Sơn La luôn coi công tác hòa giải ở cơ sở là kênh quan trọng để giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn trong nhân dân. Nhiều năm qua, hàng nghìn vụ việc liên quan đến đất đai, hôn nhân gia đình, tiểu thương, xích mích trong cộng đồng… đã được xử lý hiệu quả ngay từ cơ sở. Theo đó, tỷ lệ hòa giải thành công đạt hơn 80% mỗi năm, góp phần giảm áp lực cho cơ quan tư pháp, giữ gìn đoàn kết trong dân cư và ổn định địa bàn.

Tuy nhiên, cùng với những kết quả đạt được, công tác hòa giải vẫn còn những hạn chế như đội ngũ hòa giải viên phần lớn kiêm nhiệm, không ít người lớn tuổi, kỹ năng vận dụng pháp luật còn hạn chế. Nhiều vụ việc mới phát sinh như tranh chấp tài sản, hợp đồng dân sự, môi trường… đòi hỏi họ phải có kiến thức pháp lý và kỹ năng mềm vững vàng hơn.

Nâng cao chất lượng đội ngũ hòa giải viên tại cơ sở Ảnh: Thùy Lâm

Hay tại Đồng Tháp, mỗi năm có khoảng 3.000 vụ việc vi phạm pháp luật, tranh chấp nhỏ được giải quyết thông qua hòa giải ở cơ sở. Con số này phản ánh vai trò "tuyến đầu" của hòa giải trong quản lý xã hội, đồng thời cho thấy tiềm năng rất lớn nếu thiết chế này được đầu tư bài bản và lâu dài.

Tuy nhiên, đại diện Sở Tư pháp tỉnh Đồng cũng cho biết một thực tế, dù số lượng tổ hòa giải và hòa giải viên khá lớn, nhưng trình độ, kỹ năng và kinh nghiệm giữa các hòa giải viên còn chênh lệch rõ rệt. Tỷ lệ luật sư, luật gia, người có chuyên môn pháp luật tham gia hòa giải hiện mới chỉ ở mức 1 - 2%, trong khi đây lại là lực lượng có thể hỗ trợ hiệu quả cho việc xử lý các vụ việc phức tạp.

Một "nút thắt" lớn khác của hòa giải ở cơ sở là việc công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án. Dù tỷ lệ hòa giải thành ở cơ sở đạt khoảng 80%, nhưng rất ít trường hợp được Tòa án công nhận kết quả. Nguyên nhân không chỉ nằm ở nhận thức của người dân, mà còn ở hạn chế về năng lực nghiệp vụ của hòa giải viên, đặc biệt là kỹ năng lập biên bản, tuân thủ đúng trình tự, thủ tục theo quy định.

Hiệu quả và sát thực tiễn

Nhiều chuyên gia cho rằng, việc nâng cao hiệu quả hòa giải ở cơ sở không chỉ là câu chuyện nghiệp vụ mà là bài toán hoàn thiện chính sách. Điều này đòi hỏi sự đồng bộ từ xây dựng đề án, bố trí nguồn lực, nâng cao năng lực đội ngũ, tăng cường phối hợp liên ngành đến đẩy mạnh truyền thông chính sách.

Đại diện Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý cũng cho biết, về tiêu chuẩn, thủ tục bầu, công nhận hòa giải viên, trong bối cảnh hiện nay cần nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung các quy định về tiêu chuẩn hòa giải viên nhằm xây dựng, phát triển, thu hút đội ngũ hòa giải viên có năng lực, trình độ đáp ứng yêu cầu triển khai công tác hòa giải ở cơ sở.

Ngày 17/4/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 315/QĐ-TTg phê duyệt Đề án "Nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở giai đoạn 2024 - 2030". Một trong những nhiệm vụ của Đề án giao UBND cấp tỉnh thực hiện là lựa chọn một số đơn vị cấp xã để thực hiện chỉ đạo điểm về nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở, trong đó có nội dung xây dựng mô hình "cấp xã điển hình về hòa giải ở cơ sở".

Việc lựa chọn đơn vị cấp xã để thực hiện chỉ đạo điểm cần ưu tiên địa bàn có tỷ lệ hòa giải thành thấp hoặc địa bàn có nhiều vướng mắc trong triển khai Luật Hòa giải ở cơ sở, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn.

Khi xây dựng mô hình "cấp xã điển hình về hòa giải ở cơ sở" cũng căn cứ vào kết quả đánh giá tình hình văn hóa, phong tục tập quán, bản sắc truyền thống, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, thực trạng công tác hòa giải ở cơ sở... của đơn vị cấp xã đó để xác định các hoạt động cụ thể, như: tổ chức sinh hoạt định kỳ mỗi tổ hòa giải 1 lần/tháng; tổ chức giao lưu giữa các tổ hòa giải trên địa bàn cấp xã 1 lần/quý; mời luật sư, thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên giới thiệu, phổ biến kiến thức pháp luật, tập huấn kỹ năng hòa giải cho hòa giải viên trên địa bàn cấp xã định kỳ 1 lần/6 tháng; in cấp phát tài liệu cho hòa giải viên…

Theo các chuyên gia, để nâng cao hiệu quả trong lĩnh vực này, cần đẩy mạnh sự phối hợp giữa chính quyền, các đoàn thể và tổ chức chính trị - xã hội ở địa phương trong việc triển khai các vụ việc hòa giải. Sở Tư pháp, cán bộ tư pháp - hộ tịch cấp xã cần chủ động tham mưu cho UBND tỉnh xây dựng chương trình phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên. Qua đó, chỉ đạo, hướng dẫn việc củng cố, kiện toàn tổ chức và hoạt động của các tổ hòa giải; đồng thời tạo điều kiện, khuyến khích hội viên, thành viên tích cực tham gia các hoạt động hòa giải và giám sát công tác hòa giải ở cơ sở.

Thanh Điểu