Đòn bẩy chính trị mang tên Druzhba

Hungary và Slovakia - hai quốc gia hiện vẫn phụ thuộc vào nguồn cung dầu từ Nga qua đường ống này đã phản ứng ngay lập tức, cho rằng tấn công Druzhba không đem lại lợi ích gì với Ukraine, đồng thời yêu cầu Kiev chấm dứt hành động gây nguy hiểm với an ninh năng lượng của họ. Nhưng về phần mình, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky lại coi Druzhba như một đòn bẩy chính trị quan trọng.

Trong tuyên bố đưa ra hôm 24/8 (giờ địa phương), Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhấn mạnh, tương lai của đường ống dẫn dầu Druzhba có thể phụ thuộc vào lập trường của Hungary đối với việc Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu (EU). “Chúng tôi luôn ủng hộ tình hữu nghị giữa Ukraine và Hungary. Còn sự tồn tại của Druzhba phụ thuộc vào chính lập trường của phía Hungary”, ông Zelensky nhấn mạnh.

Chỉ trong tháng 8, Ukraine đã ít nhất ba lần tấn công mạng lưới đường ống dẫn dầu Druzhba thuộc lãnh thổ Nga. Vụ tấn công mới nhất bằng các thiết bị bay không người lái hôm 22/8 nhằm vào trạm bơm Unecha ở vùng Bryansk. Đây là lần thứ hai trạm bơm Unecha bị nhắm tới sau cuộc tấn công hôm 13/8. Unecha, cách biên giới Ukraine khoảng 40km, là trung tâm lớn nhất của hệ thống Druzhba, do Tập đoàn Transnefteprodukt sở hữu. Cơ sở này dẫn dầu qua mạng lưới dài 9.000km và giữ vai trò then chốt trong việc cung cấp cho tổ hợp công nghiệp – quân sự của Nga. Hôm 18/8, Ukraine cũng tấn công trạm bơm Nikolskoye ở vùng Tambov. Các cuộc tấn công như vậy đã làm gián đoạn tạm thời hoạt động của tuyến đường ống Druzhba cung cấp dầu sang Hungary và Slovakia.

Đáp lại, Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto ngày 25/8 chỉ trích ông Zelensky đe dọa và gây ảnh hưởng tới an ninh năng lượng của nước này. Trước đó, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã viết thư gửi Tổng thống Mỹ Donald Trump để thông tin về các cuộc tấn công và tác động của sự việc đối với hệ thống năng lượng Hungary. Bức thư có đoạn: “Hungary hỗ trợ Ukraine về điện và xăng dầu, đổi lại họ tập kích đường ống dẫn cung cấp dầu tới chúng tôi. Một động thái rất thiếu thiện chí! Chúng tôi mong Tổng thống Trump thành công trong nỗ lực theo đuổi hòa bình”.

Về phía Slovakia, Ngoại trưởng Juraj Blanar cũng bày tỏ quan ngại, cảnh báo các cuộc tấn công vào đường ống dẫn dầu Druzhba có thể khiến Ukraine mất nguồn cung cấp dầu diesel. Ông nhắc lại rằng nhà máy lọc dầu Slovnaft của Slovakia hoạt động bằng dầu của Nga, cung cấp khoảng 10% lượng dầu diesel tiêu thụ hằng tháng của Ukraine. “Chúng tôi hiểu những khó khăn của Ukraine, nhưng cơ sở hạ tầng này rất quan trọng đối với chúng tôi. Đảm bảo nguồn cung là lợi ích quốc gia của chúng tôi”, ông Blanar nói.

Theo tờ Kyiv Independent, Druzhba là một trong những hệ thống dẫn dầu thô lớn nhất thế giới, vận chuyển dầu từ Nga sang nhiều nước EU. Nhưng do xung đột Nga – Ukraine, hiện tại Hungary và Slovakia là hai quốc gia EU duy nhất còn mua dầu Nga qua tuyến này. Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch cho biết, Hungary và Slovakia vẫn nhập khẩu lượng lớn dầu thô và khí đốt từ Nga qua nhánh phía Nam của đường ống Druzhba. Tháng 7 vừa qua, Hungary và Slovakia nhập khẩu lượng dầu trị giá lần lượt là 232 triệu USD và 196 triệu USD.

Giới chuyên gia nhận định, tuyên bố của ông Zelensky hôm 24/8 một lần nữa thể hiện quyết tâm của Kiev, đồng thời coi Druzhba như một đòn bẩy đàm phán, đối trọng lại việc Thủ tướng Hungary Viktor Orban liên tục phủ quyết việc thúc đẩy tiến trình gia nhập EU của Ukraine. Thứ trưởng Ngoại giao Ukraine Andrii Sybiha ngày 25/8 viết trên trang mạng xã hội X: “An ninh năng lượng của Hungary nằm trong tay chính các vị. Hãy đa dạng hóa và thoát khỏi sự phụ thuộc vào Nga, giống phần còn lại của châu Âu”.

Được biết, cuối tháng 2/2022, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tuyên bố muốn Ukraine gia nhập khối nhằm thể hiện quyết tâm đồng hành cùng Kiev sau khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại quốc gia này. Bà Ursula von der Leyen gọi đây là quyết định đặc biệt, chưa từng có tiền lệ. Tuy vậy, Thủ tướng Viktor Orban đã nhiều lần lên tiếng phản đối kịch bản Ukraine gia nhập EU, tuyên bố “sẽ làm mọi thứ” để ngăn chặn tiến trình này. Ông Orban nêu quan điểm, tư cách thành viên EU của Kiev sẽ gây tổn hại đến lợi ích của Budapest và gây bất lợi kinh tế với châu Âu. Trong khi đó, Ukraine coi việc gia nhập EU là một phần của gói đảm bảo an ninh, nhằm ngăn chặn khả năng Nga tiếp tục mở rộng kiểm soát lãnh thổ, nếu đạt được thỏa thuận ngừng bắn trong cuộc xung đột đã kéo dài hơn ba năm.

Hiện ngoại trưởng hai nước Hungary và Slovakia đã gửi đơn khiếu nại lên Ủy ban châu Âu liên quan đến các vụ tấn công vào đường ống dẫn dầu Druzhba. Reuters dẫn lời một số chuyên gia cho hay, trên nguyên tắc, Brussels khó có thể gửi yêu cầu tới Tổng thống Zelensky về việc dừng mọi đòn tấn công. Nhằm giảm áp lực với Hungary và Slovakia mỗi khi Druzhba trục trặc, EU có thể hỗ trợ, chia sẻ kỹ thuật với hai nước này để gia tăng hiệu suất lọc dầu. Ngoài ra, EU có thể kích hoạt cơ chế mượn hay hoán đổi dự trữ dầu bắt buộc để bù đắp ngắn hạn với Hungary và Slovakia.

Trước đó, các nước EU đã có cơ chế buộc duy trì tối thiểu 90 ngày dự trữ dầu hoặc sản phẩm dầu. Trong trường hợp Budapest tiếp tục dùng quyền phủ quyết để chặn các mốc đàm phán của Ukraine tại EU, căng thẳng “dầu mỏ hóa” giữa hai bên sẽ tiếp tục leo thang. Kiev có khả năng tiếp tục tấn công các mắt xích của Druzhba trên đất Nga, đồng thời gắn “tín hiệu Druzhba” với các mốc đàm phán gia nhập EU.

Kim Khánh