Đòn bẩy để thương mại điện tử phát triển

Hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường số

Theo Bộ Công Thương, TMĐT Việt Nam đã đạt quy mô trên 25 tỷ USD cuối năm 2024, với tốc độ tăng trưởng hàng năm từ 18–25%. Song đi kèm với đó là nhiều rủi ro: tình trạng hàng giả, quảng cáo sai sự thật, khó khăn trong định danh người bán, nguy cơ thất thu thuế và vi phạm dữ liệu cá nhân… Trong khi đó, khung pháp lý hiện hành chưa đủ bao quát và chặt chẽ để xử lý các vấn đề mới phát sinh.

Ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, việc xây dựng luật về TMĐT nhằm đạt mục tiêu kép, vừa nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, vừa tạo điều kiện để TMĐT tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Luật được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý minh bạch, bảo đảm trật tự thị trường, đồng thời hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân theo đúng tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Được biết, dự thảo Luật TMĐT tập trung vào 6 nhóm chính sách then chốt: phân loại và quy định trách nhiệm các chủ thể tham gia TMĐT; quản lý hoạt động xuyên biên giới; quy định với nền tảng đa dịch vụ, mạng xã hội có chức năng mua bán; trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hỗ trợ; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; và bảo vệ dữ liệu cá nhân, ứng dụng công nghệ để xử lý vi phạm.

Bộ Công Thương đang soạn thảo dự thảo Luật TMĐT và dự kiến trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp tháng 10 tới

Cơ chế bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp

Dự thảo Luật TMĐT đề xuất nhiều cơ chế mới để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của các chủ thể tham gia thị trường và cũng nhận được nhiều ý kiến băn khoăn của nhiều chuyên gia và doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Tuyền thông (IPS) cho rằng, dự thảo đã bước đầu giải quyết được những thách thức trước mắt như củng cố niềm tin thị trường (ngăn chặn hàng giả, hàng lậu, tình trạng bom hàng) và hạn chế thất thoát thuế. Ở góc nhìn dài hạn, theo ông Đồng, dự thảo vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để đối phó với các vấn đề lớn hơn như nguy cơ độc quyền, thiếu cạnh tranh, hiệu quả lan tỏa hạn chế từ sàn đến các chủ thể khác trong hệ sinh thái, cũng như sự thiếu bao trùm với nhóm người bán nhỏ lẻ.

Đồng quan điểm, TS. Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược) cũng nhấn mạnh, Luật TMĐT không chỉ bảo vệ người tiêu dùng (đã được điều chỉnh bởi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật Cạnh tranh), mà quan trọng hơn là phải nuôi dưỡng hệ sinh thái doanh nghiệp.

Đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) lại lưu ý đến việc xây dựng cơ chế công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và các nền tảng xuyên biên giới. Nếu không có cơ chế giám sát phù hợp, doanh nghiệp nội địa có thể bị bất lợi. Hiệp hội cũng nhấn mạnh việc cần có quy định khuyến khích TMĐT xanh, gắn phát triển kinh tế số với bảo vệ môi trường.

Ở góc độ doanh nghiệp, một số sàn TMĐT lớn như Shopee, Lazada, Tiki bày tỏ ủng hộ nhưng cũng kiến nghị luật cần phân loại trách nhiệm rõ ràng giữa sàn và người bán. Nếu sàn bị buộc chịu toàn bộ trách nhiệm với hàng hóa, dịch vụ của người bán thì sẽ tạo gánh nặng lớn và khó triển khai. Do đó, cần cơ chế hợp lý để vừa bảo vệ người tiêu dùng, vừa đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh.

Đại diện Viettel Post đề xuất sửa quy định trong dự thảo để bảo đảm quyền lựa chọn của người dùng trên các nền tảng TMĐT. Cụ thể, thay vì quy định “không được áp đặt người bán, người mua phải dùng dịch vụ thanh toán hoặc logistics của một nhà cung cấp”, nên sửa thành “không được cản trở, hạn chế quyền lựa chọn dịch vụ thanh toán và logistics”. Bởi vì hiện nhiều nền tảng lớn đang ép buộc người dùng phải dùng dịch vụ do họ chỉ định, không cho phép thỏa thuận hay tự chọn phương án khác.

Theo các chuyên gia, Luật TMĐT sẽ là đòn bẩy quan trọng để thị trường TMĐT Việt Nam phát triển theo hướng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch và bền vững. Đây là bước đi quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành nền kinh tế số đứng đầu khu vực vào năm 2030.

Thái Thu