Động lực mới cho giai đoạn phát triển xanh

Bộ Công Thương cho biết, với vai trò là cơ quan đầu mối về năng lượng, bộ đã cùng các đơn vị trực thuộc đã tiên phong trong triển khai Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả từ năm 2010 đến nay. Trong 15 năm qua, Bộ đã chủ động, phối hợp hoàn thiện khung khổ pháp lý (2 nghị định 16 thông tư, 2 quy chuẩn kỹ thuật và hơn 50 bộ tiêu chuẩn) cũng như xây dựng, triển khai các chương trình, kế hoạch hành động nhằm thực thi Luật và chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả với các nội dung khá đa dạng bao trùm từ các tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng; hỗ trợ doanh nghiệp cải tiến công nghệ; tổ chức kiểm toán năng lượng; truyền thông, giáo dục và nâng cao nhận thức xã hội về tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm điện.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng chủ động hỗ trợ các ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như xi măng, thép, dệt may, chế biến thực phẩm cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng. Đồng thời, phát triển thị trường thiết bị hiệu suất cao, thúc đẩy dán nhãn năng lượng rộng rãi cho hàng chục dòng sản phẩm.

Nhờ đẩy mạnh các chương trình truyền thông – tuyên truyền, như “Giờ Trái đất”, “Gia đình tiết kiệm điện” hay chiến dịch “Dán nhãn năng lượng cho thiết bị và phương tiện tiêu thụ năng lượng”, đã tạo sự lan tỏa mạnh mẽ tinh thần tiết kiệm điện tới hàng triệu người dân. Vận động hơn 9.500 hộ dân lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái, 1.200 doanh nghiệp thực hiện kiểm toán năng lượng, và trên 5.000 kiểm toán viên cùng người quản lý năng lượng được đào tạo, cấp chứng chỉ.

Bà Đỗ Thị Minh Trâm– Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) nhấn mạnh: Năng lượng là huyết mạch của nền kinh tế quốc dân. Trong bối cảnh thế giới và Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng xanh, việc phát triển năng lượng mới, sạch và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả chính là trụ cột quan trọng để đảm bảo an ninh năng lượng và giảm phát thải.

Theo bà Đỗ Thị Minh Trâm, Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị và Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đã đặt ra yêu cầu đến năm 2030, Việt Nam cần khoảng 150.000 MW công suất nguồn điện, gần gấp đôi hiện nay, để đáp ứng tốc độ tăng trưởng GDP 8%/năm. Tuy nhiên, giai đoạn 2021 - 2024, cung ứng năng lượng gặp nhiều khó khăn do thiên tai, biến đổi khí hậu, đứt gãy chuỗi cung ứng, giá năng lượng tăng cao và chậm tiến độ đầu tư hạ tầng.

Bà Trâm cho biết, nhu cầu sử dụng điện tại Việt Nam tăng trung bình 8 - 10%/năm, trong khi nhiều nhà máy vẫn vận hành bằng công nghệ cũ, tiêu tốn năng lượng. Ý thức tiết kiệm năng lượng tuy đã được cải thiện nhưng vẫn chưa đồng bộ, gây áp lực cho hệ thống điện quốc gia.

“Do đó, sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả chính là giải pháp trọng yếu để ứng phó tình trạng thiếu điện, bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phát thải, hạ chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế,” bà Trâm nhấn mạnh.

Theo đại diện Bộ Công Thương, Việt Nam đã có gần 15 năm thực thi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng cũng bộc lộ những hạn chế nhất định. Việc sửa đổi Luật lần này không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà là động lực mới cho giai đoạn phát triển xanh, gắn với mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Trải qua quá trình nghiên cứu kỹ lưỡng, lấy ý kiến từ doanh nghiệp, chuyên gia và các bộ ngành, dự thảo Luật sửa đổi đã được Quốc hội thông qua ngày 18/6/2025, với nhiều điểm đột phá cả về kỹ thuật pháp lý và nội dung chính sách.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả gồm 3 điều, 21 khoản, điều chỉnh 19 điều và bổ sung 1 điều mới, tập trung vào các nhóm chính sách trọng tâm:

Thứ nhất, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước: Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả được xác định là chỉ tiêu bắt buộc trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, tỉnh và thành phố. Tiếp tục phân quyền, cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục nhằm tăng hiệu quả quản lý nhà nước, tránh chồng chéo, nâng cao tính thực thi ở các cấp địa phương. Các địa phương phải lập kế hoạch và báo cáo định kỳ kết quả thực hiện gửi Bộ Công Thương tổng hợp, trình Chính phủ.

Thứ hai, phát triển tổ chức dịch vụ năng lượng: Lần đầu tiên, Luật quy định rõ khái niệm, điều kiện và mô hình hoạt động của tổ chức dịch vụ năng lượng (ESCO), đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn, đầu tư, kiểm toán và thực hiện hợp đồng tiết kiệm năng lượng. Cơ chế này mở ra thị trường dịch vụ năng lượng tư nhân đầy tiềm năng, huy động nguồn lực xã hội cho chuyển đổi xanh.

Thứ ba, thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả: Một điểm đột phá chính sách là việc thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả - quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, hoạt động không vì lợi nhuận, có chức năng huy động, cho vay, đầu tư, nhận ủy thác để hỗ trợ các dự án tiết kiệm năng lượng. Quỹ được xã hội hóa, độc lập tài chính, không làm tăng chi phí cho doanh nghiệp.

Thứ tư, ưu đãi tín dụng và công cụ tài chính xanh: Chính phủ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ tiết kiệm năng lượng, phát hành trái phiếu xanh, nhận tín dụng xanh để chuyển đổi công nghệ, giảm phát thải khí nhà kính và đổi mới sáng tạo.

Thứ năm, dán nhãn năng lượng cho vật liệu xây dựng: Bổ sung quy định dán nhãn năng lượng cho vật liệu xây dựng, bước tiến trong kiểm soát tiêu hao năng lượng của ngành xây dựng, giúp tiết kiệm điện từ khâu thiết kế, sản xuất đến sử dụng công trình.

“Thông qua Luật sửa đổi và các chính sách mới, doanh nghiệp và người dân sẽ được tạo điều kiện thuận lợi hơn để đầu tư, đổi mới công nghệ, áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng thực chất, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và xây dựng một Việt Nam xanh, hiện đại, bền vững” - Bà Đỗ Thị Minh Trâm nhấn mạnh.

Theo bà Trâm, việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành điện hay các cơ quan quản lý nhà nước, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội, từ mỗi gia đình, mỗi doanh nghiệp đến các tổ chức, cộng đồng. Bộ Công Thương kỳ vọng rằng với sự đồng hành của các bộ ngành, doanh nghiệp và người dân, phong trào sử dụng năng lượng tiết kiệm năng lượng sẽ được lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia bền vững cũng như thực hiện các cam kết quốc tế, tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới của Việt Nam- kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thông qua diễn đàn lần này, Bộ Công Thương mong muốn phổ biến rộng rãi các điểm mới của Luật Sử dụng Năng lượng tiết kiệm và hiệu quả sửa đổi; Tiếp nhận ý kiến, kinh nghiệm từ chuyên gia, doanh nghiệp, tổ chức và cộng đồng nhằm triển khai hiệu quả Luật trong thực tiễn; Tiếp tục lan tỏa nhận thức về tiết kiệm năng lượng như một giải pháp thiết yếu để đảm bảo an ninh năng lượng và thực hiện cam kết “Net Zero” vào năm 2050.

Theo Bộ Công Thương và các chuyên gia, trong bối cảnh chuyển dịch xanh, cam kết net Zezo, đảm bảo an ninh năng lượng và sức ép chi phí, “tiết kiệm – hiệu quả” không còn là khẩu hiệu mà là năng lực cạnh tranh quốc gia. Chính vì vậy, Cục Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) đang chuyển mạnh từ tuyên truyền đơn tuyến sang hệ sinh thái truyền thông gắn liền với hoàn thiện pháp lý, giáo dục, tôn vinh nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng tiết kiệm của toàn xã hội.

Trên cơ sở của Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (VNEEP) giai đoạn 2019 – 2030 theo Quyết định 280/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ với mục tiêu đến 2025 đạt mức tiết kiệm năng lượng 5,0 đến 7,0% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc và đến năm 2030 đạt mức tiết kiệm từ 8 - 10% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều giải pháp thực hiện (đặc biệt sau khi bộ máy hành chính vận hành theo mô hình mới), trong đó truyền thông được coi là “mũi mở đường”.

Trong năm 2025, bên cạnh việc hoàn thiện, trình thông qua Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả (sửa đổi), Bộ Công Thương đã nhanh chóng triển khai xây dựng nghị định/ thông tư hướng dẫn như: cơ chế dán nhãn năng lượng, quy định trách nhiệm sử dụng năng lượng trọng điểm nhằm triển khai Luật, đồng thời đẩy mạnh công tác truyền thông.

Ngay từ đầu tháng 7/2025, Bộ đã tổ chức các hội nghị tập huấn truyền thông chuyên đề cho các cơ quan báo chí tại Hà Nội và Đà Nẵng nhằm cập nhật chính sách, chia sẻ kỹ năng kể chuyện về năng lượng để giúp các phóng viên “nói đúng – nói trúng” về tiết kiệm năng lượng và lan tỏa, nâng cao nhận thức cho cộng đồng.

Song song, Bộ đẩy mạnh cơ chế tôn vinh, thi đua để thu hút doanh nghiệp và cộng đồng nhập cuộc. Giải thưởng báo chí tuyên truyền về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được phát động thường niên, khuyến khích các hình thức sáng tạo; năm 2025 tiếp tục mời gọi tác phẩm chất lượng, phát huy đà lan tỏa từ các mùa trước. Bên cạnh đó đã phát động cụm Giải thưởng Hiệu quả năng lượng 2025 (cho công nghiệp – công trình xây dựng và sản phẩm hiệu suất cao nhất) nhằm tạo “sân chơi” để doanh nghiệp tự chứng minh hiệu quả – không chỉ nói, mà cho thấy bằng số liệu và kiểm định kỹ thuật.

Ở mảng cộng đồng, Bộ Công Thương kết nối các chiến dịch đại chúng như Giờ Trái đất thành chuỗi hoạt động xuyên suốt: chạy bộ gây quỹ/nhận thức, thi trực tuyến tìm hiểu TKNL, cuộc thi “Tuyên truyền viên tiết kiệm điện”, cuộc thi “Tìm hiểu pháp luật”…, tạo cơ hội cho công dân ở các độ tuổi khác nhau tham gia với thông điệp “Chuyển dịch xanh – Tương lai xanh”.

Đáng chú ý, năm 2025, Bộ cũng cho ra đời bộ Cẩm nang tiết kiệm điện với nội dung chi tiết các hướng dẫn, giải pháp, quy trình, tiêu chuẩn một cách dễ hiểu, khả thi để hộ gia đình, văn phòng, nhà xưởng áp dụng. Đây là cách biến “truyền thông” thành hướng dẫn hành động, thu hẹp khoảng cách từ nhận thức đến thói quen.

Trong năm 2025, Bộ Công Thương cũng tổ chức 2 diễn đàn về sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả, phối hợp với các đơn vị tổ chức các tọa đàm phổ biến chính sách pháp luật và chia sẻ kinh nghiệm để thực thi công tác tiết kiệm năng lượng.

Có thể nói, các hoạt động của Bộ Công Thương đang thực hiện với cách tiếp cận mới nhằm hướng tới hệ sinh thái nhận nhận thức, biến nó trở thành hành động (biết, tin, làm và lan tỏa) của toàn xã hội về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Trong đó, tuyên truyền có trọng tâm, trọng điểm đi cùng giải pháp, cung cấp công cụ, tài liệu thực hành, tạo động lực bằng cách tôn vinh và điều chỉnh khung pháp lý (thể chế hóa).

Thông qua các hoạt động tập huấn truyền thông, hội nghị, hội thảo, tọa đàm sẽ giúp các doanh nghiệp, người dân kịp thời cập nhật các thông tin, lợi ích, nắm rõ nghĩa vụ để thực hiện các giải pháp, từ đó tiết kiệm chi phí cùng chung tay cho một mục tiêu xanh.

Đặc biệt, cách tiếp cận mới theo hướng thay vì chỉ vận động tiết kiệm, Bộ đã đưa ra các giải pháp mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp, người dân. Cụ thể là việc khuyến khích đầu tư, sử dụng sản phẩm, thiết bị có dán nhãn năng lượng cùng các ưu đãi khi thực hiện sẽ góp phần thúc đẩy thị trường sản phẩm công nghệ có chất lượng hiệu suất cao để đạt mục tiêu giảm chi phí/giảm phát thải. Tạo động lực cho người sử dụng năng lượng bằng hình thức thi đua, tôn vinh, qua đó tạo áp lực cạnh tranh tích cực, giúp doanh nghiệp có thêm lợi thế chào bán, gọi vốn, xây dựng thương hiệu, niềm tin tiêu dùng bền vững.

Nội dung: Thanh Thế | Thiết kế: Linh Anh