Dữ liệu - 'nền hạ tầng mềm' kiến tạo Chính phủ số

Nếu hạ tầng viễn thông, trung tâm dữ liệu và mạng truyền số liệu chuyên dùng được xem là “nền hạ tầng cứng”, thì hệ thống cơ sở dữ liệu chính là nền hạ tầng mềm - nơi mọi hoạt động quản trị, điều hành và phục vụ người dân, doanh nghiệp được vận hành dựa trên thông tin chuẩn hóa, thống nhất và có thể chia sẻ.

Với mục tiêu đến năm 2025, 100% các cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành được rà soát, đánh giá, chuẩn hóa và liên thông toàn diện, Chính phủ đặt nền móng cho một “hệ sinh thái dữ liệu thống nhất”. Khi dữ liệu được kết nối, đồng bộ và khai thác hiệu quả, mỗi người dân chỉ cần khai một lần - dùng nhiều lần; mỗi cơ quan nhà nước có thể ra quyết định nhanh hơn, chính xác hơn, minh bạch hơn.

Đây là những lĩnh vực trực tiếp gắn với đời sống dân sinh và hoạt động của bộ máy nhà nước. Khi được chuẩn hóa và đưa vào khai thác đồng bộ, chúng không chỉ phục vụ quản lý nhà nước mà còn tạo nền tảng cho đổi mới dịch vụ công, cải cách thủ tục hành chính, quản trị rủi ro tài chính - xã hội và hoạch định chính sách vĩ mô dựa trên dữ liệu thực.

Mới đây, Bộ Công an đã chủ trì xây dựng, hoàn thiện hồ sơ dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia và đang tổ chức lấy ý kiến đóng góp của các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Theo Bộ Công an, hiện nay, Chính phủ đang thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số trong quản lý nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, trong đó xác định dữ liệu là tài nguyên quan trọng, đóng vai trò nền tảng trong việc xây dựng chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Việc ban hành một danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ giúp các cơ quan, tổ chức, cá nhân xác định rõ các cơ sở dữ liệu quốc gia hiện có, thúc đẩy việc khai thác, chia sẻ và sử dụng tài nguyên dữ liệu một cách hiệu quả, đảm bảo sự thống nhất và tránh trùng lặp. Việc xác định rõ danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý, bảo vệ, lưu trữ dữ liệu, hỗ trợ xử lý rủi ro phát sinh và đảm bảo tính minh bạch trong quản lý nhà nước.

Quyết định về danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia là yếu tố then chốt trong việc hoạch định và triển khai chính sách, giúp đảm bảo tính liên tục, thống nhất và minh bạch trong đáp ứng yêu cầu thực tiễn quản lý, tạo điều kiện phát triển hệ sinh thái dữ liệu quốc gia, thúc đẩy hiện đại hóa và nâng cao hiệu quả giải quyết thủ tục hành chính và phát triển kinh tế - xã hội dựa trên tài nguyên dữ liệu.

Dữ liệu giúp Nhà nước phục vụ thay vì quản lý

Theo các chuyên gia, giá trị lớn nhất của việc đưa 12 cơ sở dữ liệu quốc gia vào khai thác không nằm ở khối lượng dữ liệu thu thập được, mà ở khả năng tái sử dụng và kết nối liên thông giữa chúng.

Khi dữ liệu dân cư được kết nối với dữ liệu đất đai, thuế, tài chính, hay dữ liệu y tế, giáo dục, Chính phủ có thể chuyển từ “quản lý theo hồ sơ giấy” sang “quản lý theo dòng dữ liệu thời gian thực”.

Đối với người dân, hiệu quả dễ nhận thấy nhất là việc giảm trùng lặp thông tin và loại bỏ giấy tờ không cần thiết. Người dân chỉ cần khai thông tin định danh một lần qua VNeID, toàn bộ dữ liệu nhân thân, hộ tịch, tài sản… sẽ được tự động liên kết với các hệ thống dịch vụ công.

Đối với doanh nghiệp, việc kết nối dữ liệu giữa các lĩnh vực giúp rút ngắn thời gian xin phép đầu tư, xây dựng, thuế, hải quan, đồng thời giảm chi phí tuân thủ pháp luật.

Đối với cơ quan quản lý, dữ liệu liên thông giúp ra quyết định dựa trên bằng chứng, phát hiện sớm rủi ro, gian lận hay sai phạm trong quản lý công.

Ngày 21/10, Bộ KH&CN đã tổ chức Chương trình Chào mừng Ngày Chuyển đổi số Quốc gia 2025 với chủ đề: “Chuyển đổi số: Nhanh hơn - hiệu quả hơn - gần dân hơn. Ảnh: Thái Khang

Đất đai, tài chính, y tế - những kho dữ liệu “có giá trị kinh tế”

Cơ sở dữ liệu đất đai và tài chính được xem là hai “tài nguyên dữ liệu” có giá trị kinh tế cao nhất trong nhóm 12 cơ sở dữ liệu quốc gia. Cụ thể đối với CSDL đất đai khi hoàn thiện, mỗi thửa đất sẽ có một mã định danh duy nhất gắn với chủ sở hữu, quy hoạch, thuế và lịch sử giao dịch. Điều này giúp chống đầu cơ, thất thu thuế và giảm tranh chấp đất đai, đồng thời tạo điều kiện cho các ngân hàng, tổ chức tài chính định giá tài sản minh bạch hơn.

Với CSDL tài chính và doanh nghiệp sẽ cho phép Chính phủ theo dõi dòng vốn công - tư, kiểm soát nợ công và phân tích rủi ro tài khóa theo thời gian thực, giúp hoạch định chính sách kinh tế linh hoạt, chính xác hơn.

Với CSDL y tế sẽ giúp đồng bộ hồ sơ bệnh án điện tử, kiểm soát chi bảo hiểm y tế, giám sát dịch tễ và phục vụ nghiên cứu chính sách y tế công cộng. Việc kết nối các kho dữ liệu này không chỉ tạo thuận lợi cho người dân mà còn thúc đẩy thị trường dữ liệu mở - nơi doanh nghiệp có thể phát triển sản phẩm, dịch vụ dựa trên dữ liệu công, đóng góp trở lại cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, để đưa dữ liệu vào khai thác không chỉ là “số hóa hồ sơ”, mà là chuẩn hóa cấu trúc, mô hình, và khung quản trị dữ liệu để mọi hệ thống có thể hiểu và chia sẻ lẫn nhau.

Tại Nghị định 194/2025/NĐ-CP quy định rõ nguyên tắc kết nối, chia sẻ dữ liệu bắt buộc giữa các cơ quan trong hệ thống chính trị, đồng thời công nhận giá trị pháp lý của thông điệp dữ liệu, hồ sơ điện tử và kết quả giải quyết TTHC điện tử - thay thế yêu cầu nộp bản giấy. Như vậy, mọi dữ liệu đã được xác thực qua hệ thống định danh điện tử sẽ có giá trị pháp lý tương đương với hồ sơ giấy, mở đường cho việc “cắt giảm hồ sơ giấy, vận hành bằng dữ liệu số” trong toàn bộ nền hành chính.

Nền tảng dữ liệu thống nhất - động lực cho kinh tế số

Khi 12 cơ sở dữ liệu quốc gia được vận hành đồng bộ, Chính phủ có thể xây dựng các mô hình dự báo kinh tế - xã hội theo thời gian thực, đánh giá chính xác tác động của chính sách, đồng thời mở đường cho các doanh nghiệp công nghệ khai thác dữ liệu mở.

Những nền tảng như Trung tâm dữ liệu quốc gia, mạng truyền số liệu chuyên dùng, nền tảng tích hợp chia sẻ dữ liệu quốc gia (NDXP) sẽ trở thành “đường cao tốc dữ liệu”, giúp dữ liệu di chuyển an toàn giữa các cơ quan, bộ, ngành, địa phương.
Khi dữ liệu trở thành hạ tầng, doanh nghiệp công nghệ có thể phát triển dịch vụ giá trị gia tăng trên nền dữ liệu mở: từ bảo hiểm số, tài chính số, y tế số, giáo dục số đến logistics và nông nghiệp thông minh.

Theo các chuyên gia, đây là đòn bẩy để hình thành thị trường dữ liệu quốc gia, nơi dữ liệu công được coi là tài sản có thể được khai thác, mua bán, trao đổi có kiểm soát - tương tự như năng lượng hay đất đai.

Việc đưa 12 cơ sở dữ liệu quốc gia vào khai thác không chỉ là bài toán kỹ thuật hay hành chính. Đó là bước chuyển nhận thức: từ “sở hữu dữ liệu” sang “quản trị và khai thác dữ liệu như một tài sản công”.

Dữ liệu, nếu không được kết nối, chỉ là “tài nguyên thô”; nhưng khi được chuẩn hóa, chia sẻ và phân tích, nó trở thành năng lượng vận hành nền kinh tế số.

Mỗi cơ sở dữ liệu quốc gia - từ dân cư, đất đai, y tế đến tài chính - là một “mắt xích” trong chuỗi giá trị thông tin của quốc gia. Khi các mắt xích này được liên kết, Việt Nam sẽ hình thành một “bức tranh toàn cảnh” về dân số, kinh tế, xã hội - giúp các quyết định chính sách, quy hoạch, đầu tư, an sinh được ra dựa trên dữ liệu, không phải cảm tính.

Việc chuẩn hóa và đưa 12 cơ sở dữ liệu quốc gia, chuyên ngành trọng yếu vào khai thác là bước tiến mang tính cấu trúc trong hành trình chuyển đổi số quốc gia. Điều này giúp Nhà nước ra quyết định dựa trên bằng chứng, doanh nghiệp kinh doanh dựa trên thông tin, và người dân sống trong một xã hội minh bạch, thuận tiện.

Dữ liệu không chỉ là công cụ quản lý - mà là hạ tầng của niềm tin, nơi mọi quy trình hành chính, chính sách và dịch vụ đều có thể kiểm chứng, truy xuất, và phục vụ lợi ích chung. Từ dữ liệu dân cư đến dữ liệu y tế, từ đất đai đến tài chính, từ quản trị công đến kinh tế số - Việt Nam đang bước vào giai đoạn “vận hành bằng dữ liệu” - nền tảng để tiến tới Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số lấy người dân làm trung tâm.

Danh mục 12 cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành trọng yếu được Bộ Công an đề xuất bao gồm:

Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia

Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư

Cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất nhập cảnh

Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài chính

Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp

Cơ sở dữ liệu quốc gia về bảo hiểm

Cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai

Cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức

Cơ sở dữ liệu quốc gia về thủ tục hành chính

Cơ sở dữ liệu quốc gia về hoạt động xây dựng

Cơ sở dữ liệu quốc gia về xử lý vi phạm hành chính

Cơ sở dữ liệu quốc gia về y tế

Thái Khang