Dự thảo mới về điều kiện thu giữ tài sản bảo đảm

NHNN cho biết, dự thảo Nghị định được xây dựng nhằm cụ thể hóa quy định tại Điều 198a của Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024, đã được sửa đổi, bổ sung tại Luật số 96/2025/QH15.

Dự thảo gồm 6 điều, nêu phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng, giải thích từ ngữ, điều kiện thu giữ, trách nhiệm của bên bảo đảm (người thế chấp) và hiệu lực thi hành. Đối tượng áp dụng là tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, tổ chức 100% vốn nhà nước có chức năng mua bán, xử lý nợ cùng các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan.

Hai loại tài sản được “giữ an toàn”

Điểm quan trọng nhất của dự thảo là: Không thu giữ nếu tài sản đang thế chấp rơi vào hai trường hợp đặc biệt. Thứ nhất là nhà ở duy nhất của người thế chấp, hiểu đơn giản là căn nhà duy nhất thuộc quyền sở hữu của họ, nơi họ đang ở ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống. Thứ hai là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất, tức phương tiện kiếm sống chính của người thế chấp (ví dụ phương tiện làm việc mang lại phần lớn thu nhập). Mục tiêu là khi xử lý nợ xấu, vẫn không đẩy người vay vào cảnh không còn chỗ ở hoặc không còn phương tiện mưu sinh.

Một trong những điểm nhấn của dự thảo là đưa ra định nghĩa và quy định rõ ràng về hai loại tài sản đặc biệt: “nhà ở duy nhất” và “công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất”.

Theo đó, "nhà ở duy nhất" được hiểu là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm, nơi bên bảo đảm ở và sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống. Còn "công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất" là phương tiện lao động mang lại thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất cho bên bảo đảm.

Nhiều quy định tại Dự thảo đảm bảo quyền lợi cho cả ngân hàng thương mại và người đi vay

Dự thảo đưa ra các quy định nhằm đảm bảo việc thu giữ tài sản bảo đảm không ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt, lao động và sản xuất của người dân.

"Đối với một số trường hợp như tài sản bảo đảm là công cụ lao động duy nhất mang lại thu nhập tối thiểu cho bên bảo đảm, việc thu giữ tài sản bảo đảm có thể khiến bên bảo đảm càng khó khăn về tài chính cũng như không đảm bảo khả năng nuôi sống bản thân và gia đình; tương tự, việc thu giữ tài sản bảo đảm là nhà ở duy nhất cũng có thể khiến bên bảo đảm và gia đình không còn nơi ở để sinh hoạt", cơ quan soạn thảo nhất mạnh.

Một nội dung đáng chú ý khác, theo Dự thảo: thu nhập chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm được xác định tương ứng với mức lương tối thiểu theo vùng nơi bên bảo đảm sinh sống và làm việc theo quy định của Chính phủ về mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động.

Đây được coi là thước đo khách quan để xác định liệu công cụ lao động có mang lại nguồn thu nhập tối thiểu cho người bảo đảm hay không. Nếu tài sản được chứng minh là công cụ lao động duy nhất tạo ra thu nhập ở mức tối thiểu theo quy định thì tổ chức tín dụng sẽ không được phép thu giữ.

Tại bản thuyết minh, cơ quan soạn thảo cho biết đã tham khảo từ kinh nghiệm của một số nước. Ở nhiều hệ thống pháp luật, khi thi hành nghĩa vụ tài chính, người phải thi hành án vẫn được bảo lưu một số tài sản thiết yếu để bảo đảm cuộc sống tối thiểu và khả năng lao động. Dự thảo làm rõ phạm vi “không thu giữ” ngay từ đầu, để việc xử lý nợ xấu đi đúng hướng pháp luật, đồng thời giữ an toàn cho những tài sản tối thiểu của người vay.

Người vay phải tự xác nhận và chứng minh ngay từ khi ký hợp đồng

Ngoài việc xác định tài sản nào không được thu giữ, dự thảo còn quy định trách nhiệm rất rõ với bên thế chấp (người vay). Ngay tại thời điểm ký hợp đồng bảo đảm, người vay phải xác nhận và cam kết: tài sản thế chấp có hay không thuộc hai nhóm nêu trên (nhà ở duy nhất; công cụ lao động chủ yếu/duy nhất). Nếu người vay khẳng định tài sản là diện “không thu giữ”, họ phải nộp tài liệu chứng minh. Ngược lại, nếu không chứng minh được, tài sản sẽ được hiểu là không thuộc nhóm “không thu giữ” và có thể bị thu giữ nếu khoản vay trở thành nợ xấu.

Cơ quan soạn thảo giải thích, lý do của cách quy định này là thực tế ngân hàng không phải cơ quan quản lý nhà nước, không có công cụ để tự đi kiểm tra xem căn nhà đó có phải là nhà ở duy nhất hay chiếc máy/chiếc xe đó có phải là phương tiện kiếm sống duy nhất hay không. Nếu giao việc xác minh cho ngân hàng, thủ tục và chi phí sẽ phát sinh ngay từ lúc cho vay đến khi xử lý tài sản. Vì vậy, dự thảo đặt nghĩa vụ chứng minh vào phía người vay, vốn là bên hiểu rõ nhất về tài sản của mình. Ngân hàng sẽ xem xét và xử lý trên cơ sở xác nhận, cam kết và hồ sơ mà người vay đã cung cấp.

Ngoài ra, dự thảo Nghị định cũng nêu thêm điều kiện: việc thu giữ chỉ diễn ra khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện tại Điều 198a của Luật Các tổ chức tín dụng (đã được Luật 96/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung) và tài sản không thuộc hai trường hợp “không thu giữ” nói trên.

Hồng Sơn