Gà lôi trắng chuyển từ nhóm IB sang IIB, anh Thành có được miễn trách nhiệm hình sự?

Như Pháp Luật TP.HCM đã thông tin, trong vụ án "Anh nông dân nuôi gà lôi trắng và bản án 6 năm tù" , cơ quan tố tụng cấp sơ thẩm xác định 13 cá thể gà lôi trắng mà anh Thái Khắc Thành đã nuôi và bán thuộc phụ lục 1 - nhóm IB, Nghị định số 84/2021. Từ đó truy tố và xét xử anh Thành theo Điều 244 BLHS.

Tuy nhiên, sau ngày 1-7 thì việc xác định loài nguy cấp, quý hiếm được thực hiện theo Thông tư 27-2025 của Bộ Nông nghiệp và môi trường. Gà lôi trắng theo Thông tư 27 lại được xác định thuộc nhóm IIB.

Từ đây nhiều ý kiến thắc mắc khi có sự thay đổi về việc xác định loại nguy cấp, quý, hiếm thì về trách nhiệm pháp lý của anh Thành sẽ ra sao - khi mà Viện trưởng VKSND tỉnh Hưng Yên đã ban hành kháng nghị bản án sơ thẩm.

Để rộng đường dư luận, Pháp Luật TP.HCM ghi nhận ý kiến của một số chuyên gia pháp lý:

Anh Thành được tại ngoại trở về nhà.

Ông VÕ VĂN TÀI, Trưởng khoa Tội phạm học, Phân hiệu Trường ĐH Kiểm sát tại TP.HCM:

Sau khi cơ quan chức năng phát hiện vụ việc anh Thành nuôi nhốt gà lôi trắng và nghiên cứu, tìm hiểu phương pháp khác nhau nhân giống được 10 cá thể gà con để bán, căn cứ kết giám định ban đầu, cơ quan chức năng kết luận gà lôi trắng thuộc nhóm IB, Phụ lục I theo Nghị định 84, và nếu theo căn cứ này thì nuôi, bán từ 07 cá thể gà lôi trắng trở lên là có tội.

ThS Võ Văn Tài.

Theo cáo trạng, anh Thành bị khởi tố vào tháng 4-2025. Vậy nên, tại thời điểm đó, cơ quan chức năng cho rằng hành vi của anh Thành có dấu hiệu tội phạm và khởi tố theo Điều 244 BLHS là có cơ sở.

Tuy nhiên, tôi cho rằng sau khởi tố, cơ quan chức năng đã không xem xét, đánh giá một cách thấu đáo công lao lai tạo thành công thêm 10 cá thể gà lôi trắng con. Sau quá trình điều tra, truy tố, thì vào ngày 24-6-2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Thông tư 27/2025 về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước CITES. Theo Thông tư này, gà lôi trắng như trên được xếp thuộc nhóm IIB - loài hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại.

Rõ ràng nếu xếp gà lôi trắng vào nhóm IIB thì hành vi của anh Thành chỉ đủ yếu tố cấu thành tội phạm vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã theo Điều 234 BLHS nếu giá trị của 13 cá thể gà lôi trên đạt từ 150.000.000 đồng trở lên; hoặc dưới 150.000.000 đồng nhưng anh Thành đã từng bị xử phạt hành chính hoặc bị kết án về hành vi... chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm.

Thêm một vấn đề nữa, anh Thành nuôi nhốt ban đầu 3 cá thể gà lôi trắng (một giống đực, hai giống cái), sau đó bằng công sức của mình đã lai tạo ra thêm 10 cá thể gà lôi con, đây rõ ràng là công của anh Thành chứ không phải là tội. Việc truy tố anh Thành theo điểm b Khoản 2 Điều 244 BLHS với tổng cộng 13 cá thể gà lôi trắng là không đúng. Vì công của anh Thành đã nhân giống thêm 10 cá thể gà lôi trắng nữa, là đã làm giàu cho loài động vật này, tăng sản lượng... Nếu lấy công ghép thành tội, truy tố anh Thành nuôi nhốt, mua, bán tổng cộng 13 cá thể gà lôi trắng là hoàn toàn không đúng tinh thần nhân đạo của pháp luật Việt Nam và bản chất hành vi của anh Thành, sai bản chất hành vi mà người ta thực hiện, quy công lao thành tội.

Hệ thống pháp luật Việt Nam có quy định về hồi tố (hiệu lực trở về trước) và có thể hiểu hồi tố là việc một văn bản pháp luật mới được áp dụng để điều chỉnh các hành vi, sự việc xảy ra trước thời điểm nó có hiệu lực thi hành. Cụ thể, theo Điều 7 BLHS quy định, điều luật xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt, một tình tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt,... và quy định khác có lợi cho người phạm tội, thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

Anh Thái Khắc Thành trở về nhà, chờ quá trình tố tụng tiếp theo, sau khi VKS đã có kháng nghị hủy bản án sơ thẩm.

Do thay đổi chính sách pháp luật, cụ thể, Thông tư 27/2025 của Bộ NN&MT đã xếp gà lôi trắng từ nhóm IB (đang bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại) sang nhóm IIB (hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại). Thông tư đã có hiệu lực từ ngày 1-7-2025 (trước thời điểm Tòa án xét xử anh Thành vào ngày 8-8-2025), vì vậy theo nguyên tắc cơ quan áp dụng pháp luật phải áp dụng hồi tố có lợi cho người phạm tội là anh Thành.

Điều này có nghĩa là trong trường hợp này phải xem hành vi của anh Thành không còn là tội phạm nữa (nếu tổng cộng định giá 13 cá thể gà lôi không trị giá từ 150 triệu đồng trở lên, hoặc dưới 150 triệu đồng nhưng anh Thành chưa bị xử phạt hành chính...). Từ đó, áp dụng Điều 29 BLHS để miễn trách nhiệm hình sự cho anh Thành mới đúng theo quy định của pháp luật hình sự.

Cụ thể, Điều 29 BLHS quy định, người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi có một trong những căn cứ sau đây: Khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.

Luật sư NGUYỄN THÀNH CÔNG, Ủy viên Ban chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM:

LS Nguyễn Thành Công.

Với diễn biến của vụ án này, ngày xét xử sơ thẩm là 8-8-2025 - tức là vào thời điểm Thông tư 27 đã có hiệu lực (từ ngày 1-7-2025). Theo Thông tư 27, gà lôi trắng không còn thuộc loài động vật nguy cấp, quý hiếm theo nhóm IB mà thuộc nhóm IIB (nhóm có mức độ nguy cấp, quý hiếm thấp hơn nhóm IB, gồm những loài động vật, thực vật hoang dã hiện chưa bị đe dọa tuyệt chủng nhưng có thể sẽ bị tuyệt chủng nếu hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, tái xuất khẩu, nhập nội từ biển và quá cảnh mẫu vật những loài này khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại không được kiểm soát).

Tức tại thời điểm xét xử sơ thẩm, hành vi của anh Thành không phạm vào tội quy định tại Điều 244 BLHS (vì điều luật này quy định động vật thuộc nhóm IB).

Tuy nhiên việc nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán động vật nhóm IIB là hành vi vi phạm pháp luật hình sự khi đạt đủ điều kiện là có giá trị từ 150 triệu đồng trở lên (hoặc đã bị phạt hành chính mà còn vi phạm...) theo Điều 234 BLHS (Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã).

Với 10 con gà con (thực tế đã đem bán với giá 6 triệu đồng) và 3 con gà lôi trắng bố mẹ nếu không đủ định lượng về giá trị (từ 150 triệu đồng) như điều luật quy định thì anh Thành cũng không phạm vào tội ở Điều 234 BLHS.

Với việc kháng nghị hủy án sơ thẩm, trả hồ sơ điều tra lại, cơ quan quan điều tra sẽ thực hiện việc định giá 13 gà lôi trắng để xác định giá trị. Nếu đủ giá trị là 150 triệu cho số gà này thì đủ cấu thành cho tội danh quy định ở Điều 234 BLHS.

Cũng cần xác định thêm, toàn bộ số gà lôi trắng mà anh Thành đang nuôi là hoạt động vi phạm pháp luật bởi 10 con gà con là kết quả nhân giống từ 2 gà lôi mẹ và 1 gà lôi cha là thế hệ F1 nên bị cấm nuôi, nhốt, buôn bán với mục đích thương mại (điểm a, khoản 1 Điều 6 Thông tư 27). Các hoạt động nuôi sinh sản, nuôi sinh trưởng, xuất khẩu loài động vật nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ phục vụ mục đích thương mại chỉ được thực hiện đối với cá thể từ thế hệ F2 của loài được Cơ quan khoa học CITES Việt Nam xác định về khả năng sinh sản, sinh trưởng qua nhiều thế hệ trong môi trường có kiểm soát và không ảnh hưởng đến đến sự tồn tại và phát triển của loài đó trong tự nhiên.

Toàn bộ số gà lôi trắng mà anh Thành nuôi là trái pháp luật vì không được phép nuôi theo quy định tại Điều 25 Thông tư 27. Vì vậy, nếu xác định không phạm tội thì hành vi của anh Thành đủ điều kiện để xử lý vi phạm hành chính theo Điều 21 Nghị định 35/2019 sửa đổi bởi Khoản 12 Điều 1 Nghị định 07/2022 .

Giả sử kết quả định giá số gà lôi vi phạm này có giá là 6 triệu thì anh Thành có thể bị xử phạt về hành vi nuôi, nhốt động vật rừng trái quy định của pháp luật. Theo đó, phạt tiền 10-25 triệu đồng đối với trường hợp Động vật rừng thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB trị giá từ 5 triệu đồng đến dưới 10 triệu đồng.

SONG MAI