Gặp gỡ VIETRISA: Một triệu ha – Một chặng đường

Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan phát biểu - Ảnh: Văn Kim Khanh

Hành trình từ sản lượng đến giá trị

Sáng 31.12, tại TP.Cần Thơ, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) tổ chức Tọa đàm “Gặp gỡ VIETRISA: Một triệu ha – Một chặng đường”, tạo diễn đàn để các nhà hoạch định chính sách, nhà khoa học, doanh nghiệp và địa phương cùng nhìn lại hành trình triển khai đề án. Tọa đàm có sự tham dự của Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan; nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát; lãnh đạo các tỉnh, thành phố khu vực ĐBSCL; các tổ chức, viện nghiên cứu, nhà khoa học, doanh nghiệp lúa gạo, cơ khí nông nghiệp và phân bón tham gia thực hiện đề án và nông dân tiêu biểu.

Chia sẻ tại tọa đàm, Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh, Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải không đơn thuần là một chương trình kỹ thuật, càng không phải là một chỉ tiêu diện tích. Theo ông, đây là một cách nghĩ mới về không gian phát triển, nơi đổi mới sáng tạo không nằm trong các phòng họp, mà hiện diện trực tiếp trên những cánh đồng, trong từng quyết định canh tác của người nông dân.

Phó chủ tịch Hiệp hội VIETRISA Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch Tập đoàn Lộc Trời - Ảnh: Lê Sơn

Phó chủ tịch Quốc hội cho rằng, mỗi cánh đồng lúa tham gia đề án chính là một “phòng thí nghiệm sống”, nơi nông dân không chỉ tiếp nhận tri thức khoa học mà còn đóng vai trò chủ thể sáng tạo, kiểm chứng xem các giải pháp mới có thực sự mang lại lợi ích hay không. Dữ liệu có thể được ghi nhận bằng công nghệ số, nhưng quyết định cuối cùng vẫn nằm ở kinh nghiệm, trực giác và trách nhiệm của con người đối với đất đai và môi trường.

Theo ông Lê Minh Hoan, khi thực hiện đề án, cách nhìn về hạt lúa cũng thay đổi căn bản. Hạt lúa không còn được đo đơn thuần bằng năng suất hay sản lượng xuất khẩu, mà còn được đánh giá thông qua lượng phát thải giảm được, độ bền của đất, sức khỏe của người trồng và uy tín của nông nghiệp Việt Nam. Hạt lúa “cúi đầu” không chỉ vì nặng bông, mà còn vì mang trên mình trách nhiệm với đất, với nước, với khí hậu và các thế hệ tương lai.

Liên kết chuỗi và hệ sinh thái lúa gạo bền vững

Từ góc độ ngành hàng, Phó chủ tịch Hiệp hội VIETRISA Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch Tập đoàn Lộc Trời, cho rằng thành công của Đề án một triệu ha lúa phụ thuộc lớn vào mức độ liên kết giữa các chủ thể trong chuỗi giá trị. Theo ông, các bên tham gia phải cùng tồn tại và phát triển trong một hệ sinh thái cộng sinh, không cạnh tranh triệt tiêu lẫn nhau, mà cùng chịu trách nhiệm và chia sẻ rủi ro, lợi ích từ đầu đến cuối chuỗi sản xuất.

GS-TS Bùi Chí Bửu phát biểu - Ảnh: Văn Kim Khanh

Cách tiếp cận “ăn đồng, chia đủ” được ông Huỳnh Văn Thòn nhấn mạnh như một nguyên tắc cốt lõi, nhằm tránh tình trạng lợi ích chỉ tập trung vào một khâu, trong khi nông dân – người trực tiếp sản xuất – lại chịu nhiều thiệt thòi. Đặc biệt, sự tham gia của ngân hàng với vai trò là một “thành tố” trong hệ sinh thái lúa gạo bền vững được xem là điều kiện quan trọng để nông dân tiếp cận vốn, đẩy mạnh cơ giới hóa và thay đổi phương thức sản xuất.

Một mục tiêu quan trọng khác của đề án là từng bước chuyển quyền thương lượng giá lúa gạo từ người mua sang người bán, tức từ thương lái sang người sản xuất. Khi chuỗi sản xuất được tổ chức đồng bộ, có quy mô, có kế hoạch mùa vụ và chất lượng sản phẩm phù hợp thị trường, nông dân sẽ có vị thế tốt hơn trong đàm phán, qua đó góp phần giải bài toán “được mùa, mất giá” kéo dài nhiều năm qua.

Gợi mở từ chính sách và thị trường

Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Nguyễn Trí Ngọc, nguyên Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT cũ) cho rằng, từ những kết quả bước đầu của đề án, cần tính tới việc thiết lập Sàn giao dịch lúa gạo quốc gia. Theo ông, đây sẽ là công cụ quan trọng giúp kết nối cung – cầu, giảm phụ thuộc vào thương lái trung gian, hạn chế phát sinh chi phí và nâng cao tính minh bạch của thị trường lúa gạo.

Ông Nguyễn Trí Ngọc cũng nhận định, một trong những hạn chế hiện nay là liên kết chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ còn lỏng lẻo, khiến nông dân có lúa nhưng không biết bán cho ai, trong khi doanh nghiệp muốn mua lại không tìm được đúng nguồn hàng đáp ứng yêu cầu. Từ mô hình một triệu ha lúa, ông gợi mở khả năng mở rộng ra khu vực phía Bắc và các loại cây trồng khác trong tương lai.

Cơ khí hóa, khâu quan trọng trong thực hiện Đề án - Ảnh: Văn Kim Khanh

Bổ sung thêm góc nhìn quốc tế, TS. Trần Thu Hà, Giám đốc dự án “Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững ở khu vực ĐBSCL” của Tổ chức Phát triển Hà Lan, cho biết dự án đang áp dụng mô hình chuỗi giá trị và cơ chế thưởng theo kết quả, góp phần thực hiện Đề án một triệu ha lúa theo hướng sáng tạo và đa chiều.

Với nguồn vốn ODA 18 triệu đô la Australia từ Chính phủ Australia, dự án tạo ra các “chất xúc tác” mới như giải thưởng tài chính và phát triển tín chỉ carbon. Thông qua kiểm định quốc tế độc lập, doanh nghiệp có cơ sở chứng minh các cam kết về môi trường, xã hội và quản trị minh bạch (ESG), yếu tố then chốt để tiếp cận các thị trường cao cấp. Với sự phối hợp của VIETRISA trong công tác chứng nhận, hơn 70.000 tấn “gạo Việt xanh, phát thải thấp” đã được hình thành, đánh dấu một cột mốc quan trọng cho ngành lúa gạo Việt Nam.

Chụp ảnh kỷ niệm cuối năm 2025 - Ảnh: Lê Sơn

Từ địa phương đến người nông dân

Ở cấp địa phương, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.Cần Thơ cho biết, thành phố đã chủ động lựa chọn các vùng sản xuất thuận lợi, khuyến khích nông dân tham gia hợp tác xã và liên kết với doanh nghiệp. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn gặp khó khăn do hạ tầng thủy lợi chưa đồng bộ và năng lực quản trị của một số hợp tác xã còn hạn chế.

Từ thực tiễn sản xuất, đại diện nông dân Hợp tác xã Hưng Lợi, xã Đại Ngãi (TP.Cần Thơ) cho rằng nông dân chưa thực sự hài lòng do giá lúa và cơ chế bao tiêu chưa ổn định, chi phí đầu tư ban đầu cao và thiếu thông tin minh bạch về lợi ích dài hạn, đặc biệt là các cơ chế liên quan đến tín chỉ carbon.

Từ các ý kiến tại tọa đàm, có thể thấy Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao đang từng bước dịch chuyển ngành lúa gạo Việt Nam từ tư duy sản lượng sang tư duy giá trị. Dù còn nhiều điểm cần hoàn thiện, đề án đã mở ra một hướng đi mới, trong đó nông dân được đặt ở vị trí trung tâm của đổi mới sáng tạo, còn hạt lúa trở thành biểu tượng cho trách nhiệm phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam.

Văn Kim Khanh