Gaza vẫn bối rối trước một 'lối ra' đã mở

Phản ứng đa chiều về một nghị quyết được kỳ vọng

Ngày 17/11, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã bỏ phiếu ủng hộ một nghị quyết do Mỹ soạn thảo nhằm củng cố kế hoạch hòa bình cho Gaza mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất, bao gồm việc triển khai lực lượng quốc tế và thiết lập lộ trình hướng tới một nhà nước Palestine trong tương lai.

Nghị quyết nhận được 13 phiếu thuận. Nga và Trung Quốc bỏ phiếu trắng, với giải thích sau đó rằng kế hoạch hòa bình thiếu sự tham gia của Palestine và còn mơ hồ. Với kết quả này, Hội đồng Bảo an đã chính thức thông qua kế hoạch hòa bình gồm 20 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump, mở đường cho lệnh ngừng bắn có hiệu lực từ ngày 10/10 giữa Israel và Hamas.

Kế hoạch này sẽ thiết lập một cơ chế chuyển tiếp mang tên “Ban Hòa bình” (BoP) mà về mặt lý thuyết sẽ do Tổng thống Trump làm chủ tịch với nhiệm kỳ kéo dài đến cuối năm 2027 để quản lý vấn đề tái thiết và an ninh tại Gaza. Cùng với đó là việc thành lập lực lượng ổn định quốc tế (ISF) để tạm thời đảm nhận nhiệm vụ quản lý ở thực địa. ISF sẽ hợp tác với Israel, Ai Cập và lực lượng cảnh sát Palestine mới được đào tạo nhằm bảo vệ các khu vực biên giới và phi quân sự hóa Gaza.

Cho một kịch bản xa hơn, kế hoạch hòa bình được Hội đồng Bảo an thông qua bằng nghị quyết hôm 17/11 cũng đề cập đến khả năng thành lập một nhà nước Palestine trong tương lai, dù điều này được diễn đạt bằng ngôn ngữ khá phức tạp và thiếu chi tiết.

Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhất trí thông qua nghị quyết do Mỹ soạn thảo về kế hoạch hòa bình cho Gaza.

Dù được đa số Hội đồng Bảo an tán thành, nghị quyết vẫn nhận được nhiều phản ứng trái chiều. Trong bài phát biểu tại Hội đồng Bảo an, Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc Mike Waltz khẳng định sự kiện này là “một bước tiến quan trọng nữa hướng tới một Gaza ổn định, thịnh vượng và một môi trường cho phép Israel sống trong an ninh”.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, Tổng thống Mỹ Donald Trump bày tỏ sự hài lòng và lạc quan trước việc Hội đồng Bảo an thông qua nghị quyết. “Đây sẽ là một trong những sự chấp thuận lớn nhất trong lịch sử Liên hợp quốc, sẽ mang lại hòa bình hơn nữa trên toàn thế giới và là khoảnh khắc có tầm vóc lịch sử thực sự”, người đứng đầu nước Mỹ viết.

Đại sứ Algeria tại Liên hợp quốc Amar Bendjama, đại diện của các nước Arab tại Hội đồng Bảo an, đã cảm ơn Tổng thống Trump vì vai trò quan trọng của ông trong việc mang lại lệnh ngừng bắn. Trong khi đó, người phát ngôn của Tổng Thư ký Liên hợp quốc khẳng định, việc thông qua nghị quyết này là “một bước đi quan trọng trong việc củng cố lệnh ngừng bắn” tại Gaza.

Chính quyền Palestine (PA), cơ quan quản lý một số khu vực Bờ Tây bị chiếm đóng, cũng hoan nghênh nghị quyết này và khẳng định sẵn sàng thực hiện. “Nghị quyết của Liên hợp quốc là bước đầu tiên trên con đường dài hướng tới hòa bình. Bước đi này là cần thiết vì chúng tôi không thể bắt tay vào bất cứ điều gì khác trước khi có lệnh ngừng bắn”, bà Varsen Aghabekian Shahin, Bộ trưởng Ngoại giao Palestine cho biết.

Tuy nhiên, Hamas và Israel, hai chủ thể quan trọng nhất trong cuộc chiến tại Gaza, lại có những phản ứng phức tạp, làm dấy lên lo ngại về trở lực cho tiến trình hòa bình.

Trong tuyên bố phát đi ngay sau cuộc bỏ phiếu của Hội đồng bảo an, Hamas bác bỏ nghị quyết và tuyên bố đây chỉ là “biện pháp ủy trị quốc tế”, khước từ quyền của dân Gaza và khẳng định ISF có khả năng sẽ trở thành “một bên tham chiến”.

“Việc giao cho ISF các nhiệm vụ và vai trò bên trong Dải Gaza, bao gồm cả việc giải giáp lực lượng kháng chiến, tước đi tính trung lập của ISF và biến họ thành một bên trong cuộc xung đột ủng hộ sự chiếm đóng”, tuyên bố của Hamas cho biết.

Phản ứng từ Israel cũng rất mâu thuẫn. Thủ tướng Benjamin Netanyahu hoan nghênh nỗ lực của Tổng thống Trump và tin rằng kế hoạch này sẽ dẫn đến hòa bình và thịnh vượng vì nó kêu gọi “phi quân sự hóa hoàn toàn, giải trừ vũ khí và phi cực đoan hóa Gaza”. Tuy nhiên, trong một phát biểu khác, ông lại kêu gọi các nước láng giềng “cùng chúng tôi trục xuất Hamas khỏi khu vực” và nhắc lại rằng ông “phản đối một nhà nước Palestine ở bất cứ đâu”.

Một số chính trị gia Israel cực hữu thậm chí còn phẫn nộ trước nghị quyết này. Kênh truyền hình Al Jazeera cho biết, Bộ trưởng An ninh Quốc gia Israel Itamar Ben-Gvir tuyên bố nếu nghị quyết tạo ra triển vọng về một nhà nước Palestine trong tương lai thì các quan chức cấp cao của Chính quyền Palestine phải bị ám sát và Tổng thống Mahmoud Abbas phải bị bỏ tù.

Những câu hỏi cần sớm được giải đáp

Câu hỏi đầu tiên nằm ở Hamas - lực lượng có sức ảnh hưởng mạnh mẽ tại Gaza cả về quân sự lẫn chính trị. Một trong những điểm gây tranh cãi nhất liên quan đến Hamas là quyền lực được giao cho ISF trong nghị quyết: lực lượng này được phép “sử dụng mọi biện pháp cần thiết” để giám sát quá trình giải giới các nhóm vũ trang không nhà nước, bao gồm cả Hamas.

Đối với Hamas, điều này như một mệnh lệnh xóa sổ, rằng việc giải giới sẽ xóa bỏ khả năng tự vệ và xâm phạm “quyền kháng chiến chính nghĩa” của họ. Thái độ phản kháng của Hamas đang nhấn mạnh một mâu thuẫn lớn: nếu ISF phải đảm nhiệm vai trò giải giới nhưng không được Hamas chấp nhận, họ sẽ rất dễ bị lực lượng này tấn công. Và, kịch bản đó lại dẫn tới chính cảnh báo rằng ISF cuối cùng sẽ trở thành một bên tham chiến.

Hamas vẫn là một thế lực không thể bỏ qua khi bàn đến hòa bình cho Gaza.

Do đó, giới phân tích đang đề cao đến tầm quan trọng pháp lý của nghị quyết. Urban Coningham, chuyên gia tại Viện Dịch vụ Hoàng gia (RUSI) - một tổ chức tư vấn quốc tế của Anh - cho rằng việc có lộ trình rõ ràng là cần thiết để tạo niềm tin cho các nước muốn đóng góp binh sĩ cho ISF, nhưng cũng cảnh báo khái niệm “giải giới vũ khí” đang được mô tả rất mơ hồ và việc xác định những vũ khí nào phải bị giải trừ sẽ là bài toán khó.

Hamas sở hữu năng lực tác chiến đô thị đáng kể và đã tích lũy kinh nghiệm đối đầu với Israel trong nhiều vòng xung đột. Không chỉ là một nhóm vũ trang, họ còn là thực thể chính trị - xã hội có mạng lưới hành chính và hậu cần rộng khắp ở Gaza. Thế nên, theo tổ chức tư vấn International Crisis Group, “không một mô hình bình ổn nào tại Gaza có thể thành công nếu không xử lý được câu hỏi về Hamas”.

Đồng quan điểm, các chuyên gia của Trung tâm Carnegie về Trung Đông nhận định, Hamas có thể suy yếu về quân sự, nhưng ảnh hưởng xã hội của họ chưa bao giờ mất đi. Việc loại bỏ hoàn toàn Hamas khỏi tiến trình hòa bình có thể tạo ra khoảng trống quyền lực và là môi trường lý tưởng cho các nhóm cực đoan hơn nổi lên. Vì vậy, lực lượng quốc tế sẽ đối mặt bài toán nhạy cảm: nếu hợp tác với Hamas thì bị coi là hợp pháp hóa lực lượng mà Israel quyết loại bỏ, nhưng nếu đối đầu với Hamas thì có nguy cơ bị cuốn vào xung đột vũ trang kéo dài ở thực địa.

Nhưng, tại Gaza, ngoài Hamas và lực lượng Jihad Hồi giáo, còn có nhiều gia tộc lớn (như Dughmush, Hilles hay Bakr) sở hữu lực lượng vũ trang riêng, kiểm soát các khu phố, “chợ đen” và đường ngầm. Theo Viện Chiến lược và An ninh Jerusalem (JISS), “đôi khi các gia tộc này kiểm soát địa bàn hiệu quả hơn cả Hamas”. Và, điều này đặt ra kịch bản ISF không chỉ phải thương lượng với một đối tác mà với nhiều “lãnh chúa đô thị”. Nếu không am hiểu bản đồ quyền lực địa phương, họ cũng có thể rơi vào bẫy xung đột xé lẻ, tiêu hao và khó kiểm soát tình hình.

Tiếp đến là câu hỏi về Ban Hòa bình. Vốn được thiết kế như một cơ chế chuyển tiếp kỹ trị để giám sát tái thiết Gaza, phối hợp với lực lượng quốc tế và cảnh sát Palestine nhưng danh sách thành viên, quyền hạn cụ thể và mối quan hệ giữa ban này với Liên hợp quốc hoặc Chính quyền Palestine (PA) đều chưa rõ ràng. Một số nhà ngoại giao cảnh báo nếu chỉ là một cơ quan hữu danh vô thực do Mỹ chủ trì, Ban Hòa bình sẽ rất khó được người dân Gaza chấp nhận.

Trong khi đó, dù nhiều quốc gia Arab và Hồi giáo (Qatar, Ai Cập, Jordan, Saudi Arabia, Indonesia...) đã bày tỏ thiện chí tham gia ISF nhưng họ đều đặt điều kiện pháp lý cao khi muốn ISF chịu trách nhiệm với Liên hợp quốc hơn là trước một Ban Hòa bình do Mỹ lãnh đạo. Việc thuyết phục các quốc gia này gửi binh sĩ vì thế càng khó khăn hơn, đặc biệt khi nhiệm vụ của ISF rất nặng nề: bảo vệ dân thường, hỗ trợ tái thiết, giải giới vũ khí. Và, nếu không được hiện thực hóa bằng lực lượng thực sự, ISF rất có thể chỉ tồn tại trên giấy tờ.

Với chừng đó thách thức, liệu nghị quyết của Hội đồng Bảo an có trở thành nền móng cho một Gaza ổn định, hay lực lượng quốc tế sẽ chỉ là “khách qua đường” trong vòng xoáy bạo lực khó dứt? Câu trả lời phụ thuộc vào quyết tâm chính trị của các nước lớn cũng như thiện chí của những bên liên quan nhất: Hamas và Israel. Và, trả lời ấy cũng sẽ cần nhiều thời gian. Nhưng, với cư dân Gaza, sau 2 năm chiến sự khiến hơn 70.000 người thiệt mạng và khoảng 2 triệu người phải sống cảnh màn trời chiếu đất, mong ước lớn nhất của họ chỉ là sớm thoát khỏi thảm cảnh.

“Rồi, các vấn đề tiếp theo sẽ được xem xét sau”, Bộ trưởng Ngoại giao Palestine - bà Shahin chia sẻ góc nhìn với những đồng bào mình như vậy.

Quang Anh