Giá điện 2 thành phần khi nào áp dụng?

Tại diễn đàn mới đây do Bộ Công Thương tổ chức, kiến nghị của ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng Giám đốc EVN về việc sớm áp dụng giá điện 2 thành phần một lần nữa gióng lên hồi chuông khẩn thiết cho một sự thay đổi đã chờ đợi hơn một thập kỷ.

Ít ai biết rằng, hạt giống của cơ chế giá điện 2 thành phần đã được gieo từ hơn 10 năm trước tại Quyết định số 28/2014. Thế nhưng, phải đến khi cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) ra đời vào năm 2024, thì việc xây dựng một lộ trình cụ thể mới thực sự được khởi động. Sự chậm trễ này là một minh chứng cho thấy những cải cách trong ngành điện, dù cần thiết, luôn vấp phải những rào cản vô hình.

Đầu tháng 11/2024, EVN đã sốt ruột đề xuất thí điểm ngay, thậm chí kỳ vọng áp dụng cho toàn bộ khách hàng từ đầu năm 2025. Tuy nhiên, lộ trình mới nhất từ Bộ Công Thương trong dự thảo mới đây lại có phần thận trọng hơn, dự kiến thí điểm chính thức từ đầu năm 2026 và mở rộng từ tháng 8/2027. Sự khác biệt này cho thấy một cuộc "chạy đua" giữa kỳ vọng của doanh nghiệp quản lý lưới điện và tính toán quản lý vĩ mô, nhằm bảo đảm sự ổn định chung.

Sau thời gian dài, giá điện biến đổi từ 2 bậc lên 7 bậc rồi rút xuống 5 bậc như hiện nay, điều dễ dàng nhận thấy, tất cả các cơ chế đó mới chỉ phản ánh lượng điện năng tiêu thụ (kWh), mà bỏ qua một thành tố chi phí cực kỳ quan trọng: chi phí công suất (kW).

Giá điện 2 thành phần buộc người dùng phải trả cho cả hai thứ: Một là thành phần công suất. Đó là một khoản phí cố định hàng tháng cho mỗi kW công suất đăng ký. Đây là tiền thuê quyền được sẵn sàng sử dụng một lượng điện lớn nhất định bất kỳ lúc nào, giống như phí thuê bao cố định của điện thoại. Hai là thành phần điện năng. Đó là khoản tiền trả theo số kWh bạn thực sự sử dụng, giống như cước phí gọi điện.

Hãy lấy một ví dụ rất dễ hiểu: Hai hộ gia đình cùng tiêu thụ 24 kWh trong ngày. Hộ A dùng đều đặn 1 kWh mỗi giờ. Hộ B dồn hết để chạy một lúc 10 máy điều hòa, 5 máy giặt trong vòng 1 giờ đồng hồ. Với cách tính hiện nay, cả hai trả tiền như nhau. Nhưng thực tế, ngành điện phải đầu tư đường dây, trạm biến áp có công suất đủ lớn để đáp ứng cho cái giờ "cao điểm" khủng khiếp đó của hộ B. Giá 2 thành phần sẽ khiến hộ B phải trả nhiều tiền hơn, phản ánh đúng chi phí thực tế họ gây ra cho hệ thống.

Bộ Công Thương đã đưa ra lộ trình 4 giai đoạn cụ thể: Giai đoạn 1 (2025 - giữa 2026): Thu thập dữ liệu từ các khách hàng sản xuất lớn tham gia DPPA. Đây là bước "chẩn bệnh" để có số liệu đầu vào chính xác.

Giai đoạn 2 (1-6/2026): Thí điểm trên giấy. Khách hàng sẽ nhận được 2 hóa đơn: một theo cách cũ để thanh toán, một theo cách mới để tham khảo. Đây là bước "truyền thông khéo léo" giúp người dùng làm quen và điều chỉnh thói quen.

Giai đoạn 3 (7/2026 - 7/2027): Thử nghiệm chính thức với thanh toán thực tế trên một nhóm khách hàng được lựa chọn. Giai đoạn "thực chiến" để đánh giá phản ứng và điều chỉnh chính sách.

Giai đoạn 4 (8/2027): Đánh giá và mở rộng áp dụng.

Điểm đáng chú ý, các chuyên gia và nhà quản lý đều thống nhất ưu tiên áp dụng trước cho khoảng 7.000 doanh nghiệp sử dụng điện lớn (từ 200.000 kWh/tháng). Khách hàng sinh hoạt sẽ chưa áp dụng ngay do cần thời gian đầu tư thay thế toàn bộ hệ thống công tơ đo đếm thông minh.

Theo các chuyên gia hàng đầu, cơ chế này là chìa khóa then chốt để xóa bỏ cơ chế "bù chéo" giữa các nhóm khách hàng, vùng miền – một yêu cầu cấp thiết từ Nghị quyết 70. Nó khuyến khích người dùng giảm tiêu thụ điện vào giờ cao điểm, từ đó giảm áp lực đầu tư nguồn và lưới điện, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng.

Duy Khánh - Khang Nhi