Giá trị thực của content sạch giữa cơn bão bẩn drama

Những người làm content như vậy không ồn ào, nhưng chính sự bền bỉ và chân thành của họ mới là ánh sáng giúp mạng xã hội không bị nhấn chìm trong rác số.

“Quyền lực đen” thao túng mạng xã hội

Có một sự thật trớ trêu: trong khi những nhà sáng tạo chân chính vật lộn để đưa kiến thức, giá trị và sự tử tế vào từng giây nội dung, thì ở phía đối diện, mô hình content bẩn lại phát triển như một dây chuyền công nghiệp. Những gương mặt nổi tiếng lẫn bán nổi, từ rapper đến hotgirl TikTok, từ “giang hồ mạng” đến streamer khoe thân, đang biến mạng xã hội thành một khu chợ tạp âm, nơi sự hỗn loạn được tôn vinh, còn giá trị thực chất bị đẩy xuống đáy.

Không phải ngẫu nhiên mà những cái tên như Bình Gold, Huấn Hoa Hồng, Phúc XO, Châu Việt Cường hay Nguyễn Hữu Chính luôn xuất hiện trên top xu hướng mỗi lần họ tung ra một phát ngôn gây sốc hoặc một đoạn clip lố bịch. Đây không chỉ là ngẫu nhiên mà là chiến thuật có chủ ý, dựa trên tâm lý đám đông và cơ chế thuật toán ưu tiên những thứ kích thích, cực đoan và gây tranh cãi.

Điển hình như Bình Gold, rapper nổi tiếng với những MV đầy ngôn từ tục tĩu, hình ảnh bạo lực hóa đời sống đường phố và thái độ thách thức mọi chuẩn mực văn hóa. Điều đáng nói là càng phản cảm, anh ta càng được quan tâm. Thuật toán đẩy lên, mạng xã hội đẩy lên, còn một bộ phận giới trẻ xem thứ hỗn độn đó như biểu tượng “ngầu, chất”. Hay, Phúc XO, khoác lên mình hàng chục ký vàng, bước xuống xe sang, tạo ra một đời sống xa hoa giả tạo để kéo đám đông vào vòng tò mò. Trước khi sự thật phơi bày, anh ta đã tận dụng sức nóng đó để PR, quảng cáo và kiếm tiền bằng vô số cách không minh bạch.

Phúc XO khoác lên mình hàng chục ký vàng, bước xuống xe sang, tạo ra một đời sống xa hoa giả tạo để kéo đám đông vào vòng tò mò.

Đáng sợ hơn là sự nổi lên của các hotgirl, hotboy TikTok dùng chiêu khoe thân giả ngây ngô. Một cú cúi người cố ý, một pha “hớ hênh” dàn dựng, một câu nói vu vơ gợi dục cũng đủ để clip leo lên triệu view. Những video kiểu “ăn chuối”, “mlem mlem”, “review 18+”, hay “test đồ ngủ” ngập tràn nền tảng, làm bừa bãi chính môi trường mà thế hệ trẻ đang lớn lên. Dẫu biết mỗi cá nhân có quyền thể hiện bản thân, nhưng khi nội dung tạo tác động xã hội tiêu cực, khi chuẩn mực bị bẻ cong vì vài giây view, ta phải nhìn nhận đây là vấn đề của cả một hệ sinh thái chứ không chỉ từng cá nhân. Thuật toán đang nuôi dưỡng thứ content thừa kích thích, thiếu chất lượng, còn người xem vô tình trở thành nạn nhân lẫn đồng phạm trong vòng luẩn quẩn ấy. Chính vì vậy, content bẩn không còn là chuyện “câu view cho vui”, mà đã trở thành một dạng quyền lực đen thao túng nhận thức.

Nếu chỉ dừng lại ở mức độ gây sốc, nội dung bẩn đã đủ đáng lo; nhưng, nghiêm trọng hơn, nó đang biến người xem thành công cụ sinh lời một cách trần trụi. Nhìn vào mô hình hoạt động của những nhân vật như Khá Bảnh, Nguyễn Hữu Chính, hay các TikToker dàn dựng cảnh “từ thiện” hay “bắt gian”, có thể thấy công thức chung: tạo sự chú ý - thu hút tương tác - bán hàng, quảng cáo, kêu gọi donate.

Một ví dụ khác là những TikToker đóng vai “người tốt bất ngờ giúp đỡ người nghèo”. Họ xuất hiện với túi gạo, chai nước mắm, vài trăm nghìn đồng, nhưng điều họ mang theo nhiều nhất là... camera. Hình ảnh nước mắt, cảnh bối rối của người nhận, cắt ghép cao trào, rồi kết thúc bằng kêu gọi donate hoặc cảm ơn nhãn hàng. Sự giúp đỡ bị biến thành công cụ khai thác nội dung; người nghèo trở thành nhân vật phụ cho kịch bản câu view. Tính nhân văn bị bóp méo, lòng trắc ẩn bị thương mại hóa. Và, khi điều này được tung hô, chia sẻ rộng rãi, nó tạo ra chuẩn mực ngầm: muốn làm người tốt, phải có... camera.

Không thể bỏ qua xu hướng dàn dựng thông tin gây sốc: “bắt gian”, “vợ bắt quả tang chồng”, “lật mặt Tuesday”, “phanh phui hàng giả”, “vạch trần lừa đảo”. Nhiều video trong số này là dựng kịch bản, thuê diễn viên, dựng hiện trường giả nhưng vẫn đạt hàng triệu view. Thuật toán tiếp tay, người xem tưởng mình chứng kiến sự thật nhưng thực ra chỉ đang tiêu thụ truyền thông rẻ tiền, kích động, làm xói mòn niềm tin xã hội. Nguy hiểm nhất chính là sự mơ hồ: người xem không phân biệt đâu là thật, đâu là giả; đâu là cảnh báo, đâu là bịa đặt; đâu là pháp lý, đâu là câu chuyện câu view.

Phân tích từng trường hợp cho thấy một điểm chung: content bẩn tồn tại vì nó có thị trường. Thị trường đó lớn đến mức đủ để những kẻ làm nội dung bất chấp chuẩn mực. Họ thấu hiểu bản năng tò mò, biết rõ thuật toán và biết chính xác điều gì khiến đám đông “cắn câu”. Càng độc hại, càng lan truyền. Càng sai lệch, càng nhiều phản ứng. Thậm chí, sự phẫn nộ của cộng đồng đôi khi lại là nhiên liệu giúp họ nổi tiếng hơn.

Content tử tế - ngọn lửa hồng trong đêm đông

Giữa thời đại mà content bẩn dễ dàng nổi lên nhờ các trò sốc - sến - sex, khai thác nỗi đau, dựng drama hay bẻ cong sự thật để kiếm tương tác, thật khó tin vẫn có một thế hệ creator đi ngược dòng: lặng lẽ, sạch sẽ và tử tế. Họ không dùng tai tiếng để đổi lấy spotlight, không lợi dụng sự cực đoan để đánh tráo sự chú ý. Họ không ồn ào, nhưng sự hiện diện của họ mỗi ngày giống như những mảnh ghép quan trọng giữ lại một phần phẩm giá cho mạng xã hội Việt Nam. Trong số đó, những cái tên như Khoai Lang Thang, Thắng Fly, The Present Writer, Đinh Trang, hay Thư Viện Pháp Luật đã trở thành biểu tượng của sự ngay thẳng giữa cơn hỗn loạn.

Khoai Lang Thang xúc động khi nhận cú đúp Vietnam iContent Awards 2024.

Khoai Lang Thang là minh chứng rõ ràng rằng sự tử tế không cần phô diễn hay ầm ĩ. Anh không chạy theo hiệu ứng thị giác rẻ tiền, không biến những cụ già neo đơn hay trẻ em nghèo thành “đạo cụ cảm xúc” để thu hút lượt xem. Anh cũng không dựng các màn kịch giả khóc lóc, trao quà cận cảnh để tạo cảm động theo kịch bản. Mọi thứ trong nội dung của anh diễn ra chậm rãi, hiền hòa: một chiếc ghe trôi trên sông nước miền Tây, một quán ăn nhỏ ven đường miền Trung, một buổi chiều nắng trên vùng cao. Tất cả được kể bằng giọng nhẹ nhàng, chân thực, như một cuốn ký sự bằng hình, nơi đời sống hiện lên nguyên dạng, không bị bóp méo theo khuôn mẫu “nội dung lan tỏa”.

Điều khiến người xem nhớ anh không phải kỹ thuật quay hay kịch bản hoàn hảo, mà là thái độ: tôn trọng nhân vật, tôn trọng người xem và tôn trọng chính bản thân. Trong thời đại nhiều creator dùng nỗi đau của người khác làm bệ phóng, sự “hiền” của Khoai Lang Thang trở thành một phản kháng mạnh mẽ, nhưng phản kháng bằng sự bình yên. Anh không dẫn khán giả vào cơn say tập thể của những màn giật gân, sốc - sến - sợ; thay vào đó, anh đưa họ trở về với cái đẹp nguyên sơ của đời sống giản dị, tinh tế nhưng lâu nay bị mạng xã hội lãng quên. Giữa rừng content bẩn thi nhau ồn ào, sự lặng lẽ của anh trở thành điểm tựa đạo đức, nhắc nhở rằng thiện lành không cần ánh đèn hay trend để lan tỏa.

Trong khi đó, Thắng Fly nổi bật bằng sự hiền hòa, trí tuệ và giàu nhân văn. Anh không chạy theo sốc, sến hay scandal để câu view, mà chăm chút từng tác phẩm, từng bộ tranh hoạt hình để kể những câu chuyện đời thường giàu cảm xúc, phản ánh tình người, tình cảm gia đình và các giá trị xã hội tích cực. Từ lịch sử, văn hóa, đạo đức cho đến những mảnh đời nhỏ bé bị lãng quên, Thắng Fly kể bằng ngôn ngữ nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, giúp người xem đồng cảm, trân trọng và chiêm nghiệm.

Nội dung của Thắng Fly mang tính giáo dục cảm xúc, khơi gợi lòng trắc ẩn và sự tử tế, nhưng không hề giáo điều hay nhàm chán.

Trong đại dịch COVID-19, nội dung của anh minh họa những hy sinh thầm lặng của các y, bác sĩ, những câu chuyện sẻ chia giữa con người với con người, nhưng không khai thác nỗi đau hay tạo hiệu ứng giật gân. Nội dung của Thắng Fly mang tính giáo dục cảm xúc, khơi gợi lòng trắc ẩn và sự tử tế, nhưng không hề giáo điều hay nhàm chán. Sự nhất quán và chân thành ấy khiến content của anh không chỉ dễ nhớ mà còn bền bỉ theo thời gian, minh chứng rằng nội dung chân chính, không ồn ào nhưng giàu giá trị, vẫn có sức lan tỏa mạnh mẽ trong môi trường số hỗn loạn.

Cũng theo hướng đi chậm rãi và sâu sắc, The Present Writer - Chi Nguyễn lại chọn một lối khác: tri thức và tự vấn. Cô là Tiến sĩ Giáo dục, giảng dạy và nghiên cứu tại Mỹ, đồng thời sáng lập blog The Present Writer từ năm 2016, chia sẻ những trải nghiệm về cuộc sống, học tập, kỹ năng mềm, chủ nghĩa tối giản và giáo dục hội nhập. Cô còn là tác giả cuốn sách “Một cuốn sách về chủ nghĩa tối giản” và phát hành sổ hiệu năng The Present Day Planner, kết hợp quản lý thời gian, tâm lý học tích cực và lối sống tối giản.

Trên YouTube, Chi Nguyễn kể chuyện qua video nói, podcast hay hoạt họa, tất cả mang hơi hướng tự vấn, chia sẻ có chiều sâu, không chạy theo xu hướng giật tít. Phong cách làm nội dung của cô chân thật, tự nhiên và tử tế: viết vì đam mê hơn là lợi nhuận, duy trì blog phi lợi nhuận nhiều năm, chia sẻ giá trị thay vì câu view. Trong thời đại mạng xã hội tràn ngập nội dung giật gân, cô nổi bật như biểu tượng của content sạch, tri thức và có trách nhiệm, mang đến cho người xem giá trị thực sự và bền vững.

Nếu cần một ví dụ về sự tử tế trong khoa học và sức khỏe, Đinh Trang là nữ nha sĩ làm nội dung giáo dục sức khỏe là cái tên xứng đáng. Trong bối cảnh y tế trở thành mảnh đất màu mỡ cho content bẩn: mẹo chữa bệnh vô căn cứ, thông tin thất thiệt, clip cường điệu nguy cơ để bán sản phẩm, thì Trang làm ngược lại. Cô không dùng nỗi sợ để câu view, mà dùng tri thức để trấn an. Không giật tít, không dọa dẫm, không biến bệnh tật thành câu chuyện giải trí. Cô giải thích từ tốn, nói rõ cơ chế, đưa bằng chứng và giúp người xem hiểu chính cơ thể của họ. Sự nhẹ nhàng ấy không phải yếu đuối, mà là sức mạnh của người tin vào giá trị thật thứ mà clip độc hại không bao giờ có.

Trong cuộc chiến thầm lặng chống “dịch bệnh” phá hoại nền tảng thông tin, Thư Viện Pháp Luật là một trong những đơn vị hiếm hoi giữ được sự nghiêm cẩn tuyệt đối. Họ không câu view bằng sự mập mờ, không bóp méo quy định hay lợi dụng luật để lừa người thiếu hiểu biết. Thay vào đó, họ chọn con đường khó: nói đúng, giải thích đúng, kiểm chứng đúng. Sự kiên định ấy bảo vệ hàng triệu người khỏi rơi vào bẫy pháp lý bẩn, giúp họ hiểu quyền lợi và không bị dắt mũi. Sự thầm lặng của họ có thể không viral, nhưng giữ cho xã hội trụ vững trước cơn sóng tin rác.

Khi đặt tất cả những nhà sáng tạo tử tế lại với nhau, thấy rõ một mẫu số chung: họ không ồn ào, nhưng làm sạch mạng xã hội mỗi ngày. Khoai Lang Thang bằng sự chân thành, Thắng Fly bằng hiền hòa trí tuệ, The Present Writer bằng tri thức, Đinh Trang bằng khoa học, tiếng cười văn chương, Thư Viện Pháp Luật bằng nghiêm cẩn pháp lý. Họ không cần danh xưng “làm vì cộng đồng”, nhưng bằng cách tồn tại đúng mực và có trách nhiệm, họ là những ngọn đèn dầu: ánh sáng không chói, không rực rỡ, nhưng ổn định và bền bỉ. Đôi khi, chính những ngọn đèn ấy mới giúp xã hội nhìn thấy đường đi.

Bảo Phương