Giải mã thành công của ông chủ 'Nivida phiên bản Trung Quốc'

Chen Tianshi đã phất lên thần tốc nhờ vừa hay lại vừa may

Năm 2019, Chen Tianshi còn rất xa việc trở thành một trong những người giàu nhất hành tinh. Khách hàng lớn nhất cho startup chip trí tuệ nhân tạo ba tuổi của ông - gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei Technologies - đã đột ngột cắt đứt gần như toàn bộ hợp tác kinh doanh để chuyển sang phát triển chip riêng. Cho đến lúc đó, Huawei đã là nguồn cung cấp hơn 95% doanh thu của công ty.

Từ bờ vực sụp đổ đến 22,5 tỉ USD

Nhưng sau đó, ông đã gặp may mắn từ một nguồn bất ngờ. Quyết định của Mỹ cắt đứt quyền tiếp cận của Trung Quốc với các chip tiên tiến và quyết tâm của Bắc Kinh thúc đẩy công nghệ nội địa cuối cùng đã tạo ra một vòng quang của sự bảo trợ nhà nước và một thị trường được bảo vệ rộng lớn cho công ty của thần đồng máy tính này, đẩy ông trở thành một trong những tỷ phú tự thân giàu nhất thế giới.

Cổ phiếu của công ty thiết kế chip Cambricon Technologies của ông đã tăng vọt hơn 765% trong 24 tháng qua. Tài sản của ông, phần lớn đến từ cổ phần 28% trong nhà sản xuất chip tăng tốc AI có trụ sở tại Bắc Kinh, đã tăng hơn gấp đôi lên 22,5 tỉ USD kể từ đầu năm, theo Chỉ số Tỷ phú Bloomberg.

Sự vươn lên như sao băng của Chen nhấn mạnh cách sự hỗ trợ mạnh mẽ của Trung Quốc đối với ngành AI trong nước đang tạo ra một tầng lớp tinh hoa công nghệ mới liên kết với nhà nước chỉ vài năm sau khi nước này trấn áp các ông trùm khu vực tư nhân. Khi lệnh cấm xuất khẩu của Washington bóp nghẹt quyền tiếp cận chip tiên tiến của Trung Quốc, các công ty như Cambricon của Chen đã nổi lên như những nhà vô địch quốc gia, được bảo vệ bởi các quy định chính sách và sự nhiệt tình của nhà đầu tư - những biểu tượng của một trật tự công nghiệp mới nơi ưu ái chính trị, chứ không phải tự do thị trường, quyết định người chiến thắng.

Câu hỏi về việc sự hỗ trợ đáng kể từ chủ nghĩa bảo hộ của chính phủ đã đóng góp bao nhiêu vào sự tăng vọt của Cambricon - thay vì khả năng cạnh tranh của các chip của nó - đã chia rẽ các nhà quan sát về việc đà tăng trưởng này sẽ kéo dài bao lâu.

"Tăng trưởng doanh thu bùng nổ của Cambricon chủ yếu do điểm khởi đầu thấp, và định giá hiện tại của nó có thể bị thổi phồng nếu không có sự hỗ trợ chính sách bền vững", Shen Meng, giám đốc tại ngân hàng đầu tư Chanson & Co. có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết.

Tỷ phú trẻ tuổi thứ ba thế giới

Mặc dù Chen vẫn còn cách xa tài sản ròng của người sáng lập Nvidia Jensen Huang, ông đã là người giàu thứ ba trên thế giới ở độ tuổi 40 hoặc dưới 40, sau Lukas Walton và Mark Mateschitz - những người thừa kế lần lượt của Walmart và Red Bull, theo chỉ số Bloomberg.

Cổ phiếu của Cambricon - và do đó tài sản ròng của Chen - cất cánh vào tháng 8 khi Bắc Kinh kêu gọi các công ty địa phương tránh sử dụng bộ xử lý H20 của Nvidia Corp., đặc biệt là cho các mục đích liên quan đến chính phủ.

Công ty đã can thiệp để làm dịu cơn sốt của nhà đầu tư xung quanh cổ phiếu của mình, cảnh báo trong một hồ sơ tháng 8 gửi cho sở giao dịch chứng khoán Thượng Hải rằng nó vẫn chịu lệnh trừng phạt của Mỹ và nhấn mạnh những khó khăn trong việc leo lên nấc thang công nghệ. Nó cũng xua tan suy đoán về các sản phẩm không tồn tại trong kế hoạch.

Các báo cáo của các công ty môi giới vào khoảng thời gian đó đề cập đến chip Siyuan 690 sắp ra mắt của công ty, mặc dù người ta tin rằng nó vẫn còn chậm ít nhất vài năm so với sản phẩm tương ứng của Nvidia.

"Còn quá sớm để nói liệu Cambricon hay Huawei, nhà thiết kế chip AI hàng đầu ở Trung Quốc, sẽ trở thành Nvidia của Trung Quốc, vì ngăn xếp đầy đủ của Nvidia bao gồm hệ sinh thái CUDA cực kỳ khó sao chép nhanh chóng", Sunny Cheung (nhà nghiên cứu tại tổ chức tư duy Jamestown Foundation có trụ sở tại Washington) cho biết khi đề cập đến ngôn ngữ lập trình độc quyền của gã khổng lồ chip AI được đi kèm với phần cứng của nó.

Con đường học vấn ưu tú

Bất chấp những câu hỏi về định giá của Cambricon, con đường thành công của Chen đã trở thành một nghiên cứu điển hình cho đường ống học thuật được nhà nước hỗ trợ của Trung Quốc, cũng đã thúc đẩy bước đột phá bất ngờ của startup AI DeepSeek và người sáng lập thế hệ millennials Liang Wenfeng.

Sinh năm 1985 với người cha là kỹ sư điện và người mẹ là giáo viên lịch sử ở thành phố Nanchang, trí thông minh sắc bén của Chen được bộc lộ từ sớm. Anh và người anh trai Chen Yunji được tham gia vào chương trình nhanh dành cho học sinh năng khiếu tại Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc ưu tú ở Hợp Phì. Cũng tại nơi này, năm 20210, anh nhận bằng tiến sĩ khoa học máy tính.

Từ đó, Chen tham gia cùng anh trai mình với tư cách là nhà nghiên cứu tại viện tính toán của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc - trung tâm của tham vọng khoa học quốc gia được tài trợ bởi ngân khố nhà nước.

Đó là nơi hai anh em lần đầu tiên thu hút sự chú ý rộng rãi hơn với các bài báo học thuật được quốc tế công nhận về chip tăng tốc DianNao của họ vào năm 2014. Một năm sau, họ ra mắt chip đầu tiên của mình, một bộ xử lý lấy cảm hứng từ não bộ cho học sâu. Thành phần đó được đặt tên là Cambricon, được đặt theo tên vụ nổ Cambrian để biểu thị nó như một điểm khởi đầu tiến hóa sớm cho AI.

Năm 2016, dự án Cambricon được tách ra và thành lập thành một công ty với viện hàn lâm là một nhà hỗ trợ tài chính ban đầu. Nó đạt được bước đột phá đầu tiên vào năm 2017 khi Huawei sử dụng công nghệ bộ xử lý AI của Cambricon để cải thiện khả năng chụp ảnh và chơi game của điện thoại thông minh Mate 10. Quan hệ đối tác đó kết thúc vào năm 2019 khi Huawei bắt đầu phát triển công nghệ tương tự của riêng mình. Kể từ đó, Cambricon dần chuyển trọng tâm sang thiết kế và bán chip AI cho cả máy chủ đám mây và thiết bị biên.

Cambricon được niêm yết trên Hội đồng Đổi mới Khoa học-Công nghệ ở Thượng Hải vào năm 2020, nhưng nó liên tục lỗ trước khi bắt đầu ghi nhận lợi nhuận quý lần đầu tiên kể từ IPO trong giai đoạn ba tháng đến tháng 12.2024.

Lệnh trừng phạt tạo cơ hội

Công ty gặp trở ngại vào năm 2022 khi Bộ Thương mại Mỹ thêm Cambricon vào cái gọi là danh sách thực thể vì nỗ lực của nó "có được các mặt hàng có nguồn gốc từ Mỹ để hỗ trợ hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc", hạn chế khả năng tiếp cận các công nghệ phương Tây tiên tiến của công ty.

Nhưng các biện pháp hạn chế của Mỹ không làm cản trở triển vọng của Cambricon. Khi Washington mở rộng kiểm soát xuất khẩu để chặn Nvidia và AMD bán bất kỳ chip AI hiệu suất cao nào cho Trung Quốc, nó đã tạo ra một chân không cung ứng. Bắc Kinh đã phản ứng mạnh mẽ, yêu cầu các công ty công nghệ trong nước "mua hàng địa phương" có nghĩa là các công ty Trung Quốc giờ phải tìm nguồn cung ít nhất một số chip của họ từ các nhà sản xuất trong nước như Huawei hoặc Cambricon.

Nhu cầu bùng nổ. Doanh thu của Cambricon tăng vọt hơn 500% trong 12 tháng qua, ngay cả khi cạnh tranh với Huawei và một loạt các startup trong nước khác.

Dù vậy, Shuman Ghosemajumder, đồng sáng lập và CEO của Reken, một startup AI có trụ sở tại San Francisco, cho biết: "Sự trỗi dậy của họ trực tiếp do nhu cầu cấp thiết của các quốc gia cần có quyền truy cập vào cơ sở hạ tầng phần cứng. Tương tự như Nvidia, tôi nghĩ họ có khả năng sẽ gặp phải rất nhiều biến động trong giá cổ phiếu khi mọi người quyết định chính xác cần bao nhiêu cơ sở hạ tầng cho các mô hình AI tạo sinh thực sự hữu ích, và những kỳ vọng đó đã được thổi phồng bao nhiêu".

Bài học về địa chính trị và công nghệ

Câu chuyện của Chen Tianshi và Cambricon minh họa một thực tế phức tạp của thế giới công nghệ hiện đại: thành công không chỉ đến từ đổi mới và năng lực kỹ thuật, mà còn từ bối cảnh địa chính trị và chính sách nhà nước.

Trong một thế giới lý tưởng, các công ty chip tốt nhất sẽ chiến thắng dựa trên hiệu suất, hiệu quả năng lượng và giá cả. Nhưng trong thực tế, các rào cản thương mại, lệnh trừng phạt và chính sách bảo hộ có thể tạo ra hoặc phá hủy các công ty với tốc độ đáng kinh ngạc.

Đối với Chen, những yếu tố này đã hoạt động có lợi cho ông một cách ngoạn mục. Nhưng như các nhà phân tích đã cảnh báo, định giá hiện tại của Cambricon có thể phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ chính sách hơn là năng lực kỹ thuật cơ bản. Nếu môi trường chính sách thay đổi, hoặc nếu các đối thủ trong nước trở nên mạnh hơn, vị thế của công ty có thể thay đổi nhanh chóng.

Nhưng hiện tại, Chen Tianshi đang tận hưởng thành quả của vị trí đúng chỗ, đúng thời điểm - và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ một chính phủ quyết tâm xây dựng ngành công nghiệp chip trong nước bất chấp mọi thử thách.

Bùi Tú