Giải phóng mặt bằng - 'nút thắt' lớn nhất của đầu tư công

Thi công công trình cầu vượt đường sắt Bắc - Nam tại phường Hạc Thành.

Năm 2025, Dự án Phát triển tổng hợp các đô thị động lực - Tiểu dự án đô thị Tĩnh Gia được bố trí nguồn vốn hơn 369,7 tỷ đồng, trong đó vốn xây lắp và chi khác là 102 tỷ đồng, phần vốn cho công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) là 267,6 tỷ đồng. Đến ngày 11/11, phần vốn xây lắp mới giải ngân được 41,3 tỷ đồng (đạt 41% kế hoạch), còn phần vốn GPMB mới giải ngân 150,3 tỷ đồng (đạt 56,1%) và hiện chưa có kế hoạch giải ngân tiếp theo. 4/8 hạng mục quan trọng của dự án, gồm: cải tạo kênh Than, tuyến đường ven biển, tuyến đường Bình Minh - Sao Vàng - Khu Kinh tế Nghi Sơn (KKTNS) và 5 khu tái định cư đều có tỷ lệ bàn giao mới đạt từ 50% - 90%, chưa đáp ứng được yêu cầu triển khai thi công.

Cũng tại KKTNS, Dự án đường nối cao tốc Bắc - Nam với Quốc lộ 1A đi Cảng Nghi Sơn được giao tổng vốn hơn 803 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến thời điểm này, tiến độ giải ngân cho phần xây lắp mới đạt 81/484 tỷ đồng, tương ứng 16,8% kế hoạch. Phần vốn GPMB được bố trí 318,6 tỷ đồng, hiện mới giải ngân 42,4 tỷ đồng. Tuyến số 1 chỉ bàn giao mặt bằng sạch được 8,06/10,36km, còn tuyến số 2 mới bàn giao được một phần nhỏ.

Theo thông tin từ Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực KKTNS và các Khu công nghiệp Thanh Hóa, không chỉ 2 dự án này mà hầu hết các dự án do đơn vị làm chủ đầu tư trong năm nay (trong đó có 8 dự án chuyển tiếp) đều đang gặp vướng mắc trong GPMB; trong đó khó khăn lớn nhất ở sự thay đổi của chính sách bồi thường theo Luật Đất đai mới. Sau 1/8/2025, Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực không còn hỗ trợ 50% giá đất ở đối với đất vườn, ao liền thửa như quy định cũ. Nhiều hộ dân so sánh giữa “hai thời kỳ”, không đồng thuận phương án mới, dẫn đến đình trệ GPMB ở nhiều dự án. Hiện nay, Dự án Phát triển tổng hợp các đô thị động lực - Tiểu dự án đô thị Tĩnh Gia mới được bàn giao khoảng 51% tổng mặt bằng; dự án đường nối cao tốc Bắc Nam với Quốc lộ 1A đi Cảng Nghi Sơn mới được bàn giao khoảng 72% tổng mặt bằng; dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu tái định cư di dân xã Hải Hà mới được bàn giao khoảng 27% tổng mặt bằng; dự án đầu tư hệ thống thoát nước cho các khu công nghiệp phía Đông Bắc (kênh Cầu Cứu và kênh Núi Cốc) - KKTNS mới được bàn giao khoảng 28% tổng mặt bằng... dẫn tới tiến độ giải ngân bị ảnh hưởng.

Về vấn đề này, Nghị định số 151/2025/NĐ-CP ngày 12/6/2025 của Chính phủ về phân định thẩm quyền trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, thẩm quyền quyết định các khoản hỗ trợ đối với đất vườn, ao liền thửa đã được phân cấp cho UBND xã, phường. Đây là bước phân quyền nhằm tăng tự chủ cho cơ sở, nhưng trên thực tế, các xã, phường đều gặp khó khăn, lúng túng khi triển khai chính sách “hỗ trợ khác” do lo ngại sự thiếu đồng thuận của người dân.

Chủ tịch UBND phường Trúc Lâm, Mai Cao Cường cũng cho biết: “Chúng tôi đang mong chờ khi Luật Đất đai năm 2024 sửa đổi và Chính phủ ban hành nghị định quy định cách tính, thu, nộp tiền sử dụng đất để có cơ sở xác định giá đất vườn ao liền thửa với đất ở. Từ đó, chúng tôi có cơ sở vận dụng, ban hành chính sách bồi thường GPMB, đảm bảo quyền lợi, sự đồng thuận của người dân và đẩy nhanh GPMB".

Dự án khu tái định cư Tùng Lâm đang được đẩy nhanh tiến độ thi công sau khi tháo gỡ các vướng mắc trong công tác GPMB.

Cùng với những vướng mắc về chính sách, việc chuyển đổi sang chính quyền địa phương 2 cấp cũng tác động đáng kể đến tiến độ GPMB. Sự thay đổi về quy trình tiếp nhận dự án, tổ chức bộ máy và phân công nhân lực khiến nhiều địa phương lúng túng, quá tải. Theo rà soát của Sở Nông nghiệp và Môi trường, sau hơn 4 tháng vận hành, một loạt khó khăn đã phát sinh, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ triển khai và giải ngân vốn đầu tư công. Theo đó, công tác GPMB trước kia vốn do UBND cấp huyện (cũ) đảm nhiệm, nay chuyển về cấp xã. Các xã, phường phải mất thời gian tiếp cận hồ sơ, thành lập hội đồng bồi thường và nắm bắt quy trình; trong khi cùng lúc phải xử lý nhiều nhiệm vụ khác. Năng lực cán bộ lại chưa đồng đều, thiếu kinh nghiệm về đất đai, tài chính, xây dựng... khiến tiến độ bị kéo dài.

Bên cạnh đó, khối lượng dự án bàn giao rất lớn, đặc biệt là hồ sơ bồi thường, tái định cư của các dự án trải qua nhiều giai đoạn, nhiều cán bộ theo dõi. Việc rà soát, phân loại, hoàn thiện và chuyển giao hồ sơ cho đơn vị tiếp nhận đòi hỏi thời gian và nhân lực đáng kể. Trong khi đó, nhiều xã, phường thiếu cán bộ chuyên môn, chưa có cán bộ chuyên trách trong lĩnh vực này nên hạn chế trong công tác tham mưu, thực hiện. Nhiều trường hợp công chức phải kiêm nhiệm nhiều vị trí, chưa kịp thích ứng với phương thức vận hành mới của chính quyền địa phương 2 cấp, dẫn đến tâm lý e dè khi xử lý các hồ sơ phức tạp.

Điển hình như dự án mở rộng Đại lộ Lê Lợi, đoạn từ ngã tư Phú Sơn đến cầu Đống có tổng mức đầu tư hơn 1.000 tỷ đồng, dự kiến hoàn thành tháng 9 nhưng đến nay mới đạt 80% khối lượng. Theo đại diện Ban Quản lý dự án khu vực Đông Sơn, tổng số hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án là 367 hộ và 15 tổ chức với diện tích 6,2ha. Đến thời điểm hiện tại tiến độ dự án mới đạt 80% và đang được gia hạn kéo dài đến tháng 6/2026 mới hoàn thành. Nguyên nhân khiến dự án bị chậm cũng là khi thực hiện sắp xếp bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp, việc áp dụng chính sách bồi thường, hỗ trợ cho người dân có công trình, tài sản trên đất gặp khó khăn.

Đến trung tuần tháng 10, tiến độ GPMB toàn tỉnh đạt 55,4%, riêng nhóm dự án đầu tư công mới đạt 46,91%. Toàn tỉnh hiện có 46 dự án đầu tư công gặp vướng mắc GPMB, trong đó có những dự án khởi công từ trước năm 2023 vẫn chưa thể hoàn thành việc bàn giao mặt bằng để đẩy nhanh tiến độ thi công. Đặc biệt, trong tổng kế hoạch vốn năm 2025 giao cho 9 dự án lớn, trọng điểm của tỉnh là 2.961,7 tỷ đồng nhưng đến ngày 28/10 mới giải ngân được 457,7 tỷ đồng, chỉ đạt 15,5% kế hoạch, số vốn còn lại chưa giải ngân là 2.504 tỷ đồng, gây áp lực lớn lên tiến độ chung của toàn tỉnh.

Bài và ảnh: Minh Hằng