Giải quyết vấn nạn ô nhiễm không khí là ưu tiên cấp bách

Công tác bảo vệ môi trường luôn là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước, được xem là một trong ba trụ cột quan trọng cho sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, chất lượng môi trường không khí ở nước ta, từ nông thôn đến thành thị, từ đồng bằng đến miền núi, vẫn chưa đạt được mức độ như mong muốn, thậm chí ở nhiều nơi, tình trạng ô nhiễm đã ở mức độ nghiêm trọng.

Đặc biệt tại các đô thị lớn ở miền Bắc, tình trạng ô nhiễm không khí mang tính quy luật rõ rệt, thường tập trung và trở nên nghiêm trọng hơn vào các tháng mùa đông và mùa xuân, kéo dài từ khoảng tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau. Vào thời điểm này, các yếu tố khí tượng bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt và điều kiện lặng gió xuất hiện thường xuyên, tạo ra một "lớp vung" ngăn cản các chất ô nhiễm khuếch tán lên cao, khiến chúng bị tích tụ lại ở tầng không khí sát mặt đất, gây ra các đợt ô nhiễm kéo dài và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống người dân.

Ô nhiễm không khí đang là thực trạng đáng báo động, đặc biệt tại các đô thị lớn.

Theo ông Phạm Hồng Quân, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), có tới 90% nguyên nhân gây ô nhiễm không khí đến từ hoạt động của con người, chỉ khoảng 10% nguyên nhân là do các yếu tố tự nhiên. Các nguồn phát thải chính bao gồm một chuỗi các hoạt động kinh tế - xã hội đa dạng. Trong lĩnh vực giao thông vận tải, với số lượng phương tiện cơ giới cá nhân khổng lồ, trong đó có nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn, là một trong những tác nhân hàng đầu. Nguồn ô nhiễm không chỉ đến từ khí thải trực tiếp mà còn từ bụi đường bị cuốn lên và các tiền chất tạo ra bụi thứ cấp trong đô thị.

Trước bối cảnh cấp bách, Chính phủ đã có những chỉ đạo hết sức quyết liệt, mà dấu mốc quan trọng là việc ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg, thể hiện quyết tâm chính trị cao độ trong cuộc chiến chống ô nhiễm. Để cụ thể hóa chỉ đạo này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng dự thảo "Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045" với những mục tiêu và giải pháp chiến lược.

Mục tiêu đến năm 2030 được đặt ra rất cụ thể, bao gồm: Giảm nồng độ PM2.5 trung bình năm tại Hà Nội xuống dưới 40 μg/m3 (giảm 20% so với 2024); giảm tối thiểu 10% nồng độ PM2.5 tại các tỉnh lân cận; 100% nguồn phát thải công nghiệp lớn được quản lý chặt chẽ; 100% phương tiện giao thông công cộng tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh chuyển đổi sang năng lượng sạch; và chấm dứt hoàn toàn tình trạng đốt rác, phụ phẩm nông nghiệp không đúng quy định.

Theo các chuyên gia, để hiện thực hóa các mục tiêu này cần có những nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm, đồng bộ. Đầu tiên, cần phải rà soát và sửa đổi các quy định pháp luật, đặc biệt là tăng nặng chế tài xử phạt vi phạm hành chính để đủ sức răn đe. Xây dựng lộ trình cung ứng nhiên liệu sạch trên toàn quốc và thiết lập cơ chế phối hợp liên vùng để giải quyết ô nhiễm xuyên biên giới.

Diễn đàn công nhân lao động vì môi trường 2025 do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì tổ chức chiều 19/9.

"Phải kiểm soát phát thải từ giao thông và xây dựng. Triển khai lộ trình hạn chế phương tiện cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch đi vào các khu vực trung tâm Hà Nội theo các vành đai từ giai đoạn 2026 – 2030. Yêu cầu 100% công trình xây dựng phải áp dụng nghiêm ngặt biện pháp giảm thiểu bụi, các phương tiện vận chuyển phải được che chắn và rửa sạch trước khi ra khỏi công trường”, ông Phạm Hồng Quân nói.

Trong khi đó, để có các giải pháp đột phá, TS Trần Văn Miều, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng, cần ứng dụng công nghệ và tăng cường năng lực quản lý.

“Một giải pháp đột phá là thành lập và vận hành Trung tâm Cảnh báo, dự báo, kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí Quốc gia, ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI), IoT và Dữ liệu lớn (Big Data) để dự báo chính xác, phục vụ công tác chỉ đạo và ứng phó kịp thời. Song song đó, đầu tư hoàn thiện hệ thống quan trắc môi trường quốc gia theo hướng đồng bộ, tự động, hiện đại, dự kiến hoàn thành trong Quý III năm 2026”, TS Trần Văn Miều kiến nghị.

Bên cạnh những giải pháp lớn, các chuyên gia đều cho rằng, để giải quyết tình trạng ô nhiễm không khí hiện nay cần nâng cao nhận thức cộng đồng. Đây được coi là giải pháp quan trọng hàng đầu. Giải quyết ô nhiễm môi trường là ưu tiên cấp bách, đòi hỏi kế hoạch toàn diện và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương.

Phan Hoạt