Giám sát của HĐND 2 cấp: Để quyền lực Nhân dân được thực thi trọn vẹn

Những khoảng trống thể chế cần lấp đầy

Bên cạnh quyết định, giám sát là một trong hai chức năng quan trọng của HĐND. Tuy vậy, sau khi tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, hoạt động giám sát đã bộc lộ những khoảng trống, đòi hỏi sự điều chỉnh đồng bộ, kịp thời từ hệ thống pháp luật.

Thời gian qua, hoạt động giám sát của HĐND phường Nam Hồng Lĩnh đã phát huy hiệu quả.

Tại các cuộc tiếp xúc cử tri giữa ĐBQH và đại biểu HĐND các cấp thời gian qua, các vấn đề: nước sạch, xử lý rác thải, khắc phục hạ tầng dân sinh sau mưa lũ... thường xuyên được phản ánh. Tuy vậy, HĐND cấp xã khó triển khai giám sát đến cùng do vướng thể chế. Các đơn vị liên quan như công ty cấp nước, điện lực, chi cục thuế khu vực, trung tâm y tế, thậm chí tòa án hay kho bạc… đều trực thuộc cấp tỉnh và khu vực. Khi không còn cấp trung gian, HĐND xã thiếu các quy định cụ thể về thẩm quyền, phạm vi giám sát các cơ quan này trong khi HĐND tỉnh ở quá xa, không thể bao quát từng địa bàn.

Bà Trần Thị Hoa – Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy, đại biểu HĐND xã Đồng Tiến thừa nhận: “Luật chưa quy định rõ việc HĐND xã được giám sát các cơ quan, đơn vị hoạt động trên địa bàn. Trong khi đó, đời sống dân sinh chịu tác động trực tiếp bởi chính họ. Thực tế này cho thấy, việc sửa luật phải xuất phát từ yêu cầu giám sát theo địa bàn dân cư chứ không chỉ theo cấp hành chính, để quyền giám sát của HĐND cấp xã thật sự gần dân, sát dân. Bên cạnh đó, quá trình thực thi quyền năng giám sát cơ quan ngành dọc cũng bộc lộ điểm nghẽn về thể chế".

Cử tri xã Nghi Xuân kiến nghị nhiều nội dung liên quan tới đời sống dân sinh.

Một bất cập lớn khác là tính độc lập trong hoạt động giám sát cùng các thể chế, quy định bảo đảm cho HĐND hoạt động. Ông Hoàng Cẩm Thạch - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Sơn Tây thẳng thắn: “Thực tế vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cho thấy, thiết kế bộ máy và cơ chế vận hành của HĐND cấp xã còn hạn chế. Cơ chế tổ chức và quản lý nhân sự của HĐND cấp xã cũng chưa thật rõ ràng. Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp có nhiều điểm khác biệt nhưng sinh hoạt Đảng, sinh hoạt cơ quan và chế độ công tác của các đại biểu chuyên trách và công chức hỗ trợ các ban của HĐND cấp xã lại chưa được quy định thống nhất".

HĐND xã Lộc Hà khóa I xem xét các nội dung tại kỳ họp thứ nhất.

Nếu thiếu thể chế làm HĐND khó giám sát, thì vấn đề nhân lực cũng là nguyên nhân khiến cơ quan dân cử ở cơ sở khó thực hiện nhiệm vụ. Sau khi chuyển sang mô hình mới, HĐND cấp xã ở Hà Tĩnh có số lượng đại biểu tăng mạnh (từ 70 đến 90 đại biểu mỗi xã, gấp 2–3 lần so với trước) tuy nhiên, kinh nghiệm chưa đồng đều... Các nguyên nhân nói trên dẫn đến chương trình giám sát của HĐND các cấp chưa thật sự hiệu quả.

Đảm bảo tiếng nói của cử tri được phản ánh và giám sát đến cùng

Từ thực tiễn đó cho thấy, việc sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND là cần thiết. Đó không đơn thuần là kỹ thuật lập pháp mà còn là cam kết chính trị nhằm bảo đảm tiếng nói của cử tri được lắng nghe, được phản ánh và được giám sát đến cùng. Những vướng mắc trên thực tế đã được tháo gỡ khi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi - gọi tắt là Luật) đã được Quốc hội thông qua vào ngày 10/12/2025 (có hiệu lực thi hành từ 1/3/2026).

Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi) tạo điều kiện cho hoạt động của HĐND 2 cấp khi thực hiện mô hình mới.

Bà Lê Hồng Hạnh - Phó Trưởng ban Kinh tế - Ngân sách HĐND phường Nam Hồng Lĩnh phân tích: "Luật đã chỉ rõ thẩm quyền, phạm vi, đối tượng giám sát của HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp xã; phân hóa trách nhiệm và định hướng hoạt động giám sát của các chủ thể có trọng tâm, trọng điểm, hiệu lực, hiệu quả, tránh chồng chéo, trùng lặp. Việc phân định rõ thẩm quyền, phạm vi, đối tượng giám sát của HĐND cấp tỉnh và HĐND cấp xã là chủ trương đúng đắn và cần thiết, phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 27 - NQ/TW về tăng cường phân quyền, phân cấp, vừa góp phần khắc phục thực trạng chồng chéo, dàn trải, trùng lặp trong hoạt động giám sát tại các địa phương".

Cũng theo bà Hạnh, một nội dung cần được quan tâm là việc quy định rõ hoạt động giám sát của Tổ đại biểu HĐND. Trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, các xã, phường rộng hơn rất nhiều trong khi nhiệm kỳ 2026 - 2031, số lượng đại biểu HĐND xã được bầu giảm so với trước. Vì vậy, cần tăng cường hoạt động của các Tổ đại biểu. Do đó, quy định Tổ đại biểu HĐND giám sát việc thi hành pháp luật ở địa phương khi được HĐND hoặc Thường trực HĐND cùng cấp giao; báo cáo kết quả giám sát để HĐND, Thường trực HĐND xem xét, quyết định đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Những sửa đổi, hoàn thiện của Luật bảo đảm tiếng nói của cử tri được lắng nghe, được phản ánh và được giám sát đến cùng.

Để khắc phục vấn đề nhân lực, Luật cũng đã quy định cụ thể. Theo bà Võ Thị Như Long - Phó Chủ tịch HĐND phường Vũng Áng: Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan có trách nhiệm đáp ứng yêu cầu phục vụ hoạt động giám sát và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát của cơ quan dân cử. Bên cạnh đó, Nhà nước có cơ chế, chính sách để huy động các chuyên gia tham gia hoạt động giám sát; đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực, kỹ năng giám sát cho đại biểu; đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ, công chức tham mưu, phục vụ hoạt động giám sát".

Như vậy, có thể thấy, Luật đã đi sâu vào việc giải quyết những vướng mắc, bất cập phát sinh trong hoạt động của cơ quan dân cử khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Tuy nhiên, nhiều đại biểu cũng kiến nghị cần làm rõ thêm quy định chuyên gia tham hoạt động giám sát; Trung ương cần xem xét mô hình sinh hoạt Đảng của đại biểu HĐND chuyên trách cấp xã cũng như thành lập cơ quan chính quyền...

Thùy Dương