Giảm thiểu phát thải nhựa là trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân

Thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn quận Đống Đa, Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Tỷ lệ dùng các sản phẩm nhựa cao

Theo báo cáo, khối lượng các sản phẩm nhựa sử dụng hàng năm đã tăng từ 3,8 kg/người năm 1990 lên 33 kg/người năm 2010, 41 kg/người năm 2015 và 81 kg/người năm 2019. Khối lượng nhựa tiêu thụ trung bình của Việt Nam năm 2018 cao hơn so với trung bình thế giới (46 kg/người), Châu Á (39 kg/người), nhưng còn thấp hơn các quốc gia thuộc khối NAFTA (170 kg/người) và Châu Âu (126 kg/người).

Riêng đối với chất thải nhựa, Việt Nam thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm, trong đó chỉ khoảng 15% được tái chế. Ở Hà Nội, chất thải nhựa phát sinh khoảng 1.427 tấn/ngày; trong đó hơn 60% là chất thải nhựa dùng một lần và túi nilong. Về tái chế, gần 20% khối lượng nhựa thu gom được tái chế chủ yếu bởi các khu vực phi chính thức (cơ sở tái chế nhỏ lẻ, quy mô hộ gia đình, làng nghề khu vực quanh Hà Nội) và chủ yếu là các loại nhựa PET và HDPE; các loại nhựa LDPE và các loại khác gần như bị thải bỏ đến các bãi rác (nguồn: chương trình Những thành phố sạch vì một Việt Nam Xanh (CCGV) tại thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, SNV, 2023).

Theo Báo cáo hiện trạng tiêu thụ túi ni lông dùng một lần trong chuỗi siêu thị tại Hà Nội, thực hiện bởi Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường (2021), số lượng túi ni lông dùng một lần tại các siêu thị là vô cùng lớn; chỉ tính riêng 48 siêu thị trong khảo sát, số lượng túi ni lông phát ra miễn phí mỗi ngày là 104.000 túi, tương đương với 38 triệu túi một năm. Phần lớn lượng túi ni lông này chỉ được sử dụng một lần và thải bỏ ra ngoài bãi chôn lấp. Túi ni lông chiếm tỷ lệ 38,5% tổng trọng lượng chất thải nhựa tại Hà Nội. Tiếp theo là tỷ trọng đáng kể của bao gói nhiều lớp 21,4%. Do đó, chỉ riêng hai loại này đã chiếm 70% và 60% lượng nhựa, và là loại nhựa hiện không có nhiều thị trường (ngoại trừ màng PE sạch và trong) để tái chế và chủ yếu được xử lý tại các bãi chôn lấp hoặc lò đốt.

Các chất gây hại có trong sản phẩm nhựa dùng 1 lần đi vào cơ thể và gây ra các tác hại tức thời hoặc tích lũy trong cơ thể. Ảnh hưởng gián tiếp là khi các thành phần độc hại trong chất thải nhựa dùng một lần được thải ra môi trường làm ô nhiễm nguồn nước, đất, không khí sau đó vào chuỗi thực phẩm của con người… Việc đóng gói thực phẩm nóng bằng túi nilon, hoặc hâm nóng thực phẩm trong hộp nhựa làm gia tăng sự hòa tan và ngấm các hóa chất độc hại từ vật đựng bằng nhựa vào các mặt hàng thực phẩm.

Chất thải nhựa có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp lên sức khỏe con người, ảnh hưởng trực tiếp là khi chất thải nhựa tiếp xúc trực tiếp với cơ thể người thông qua các hành vi ăn uống, hít vào cơ quan hô hấp, tiếp xúc qua da, qua niêm mạc mắt. Các chất gây hại có trong sản phẩm nhựa dùng 1 lần đi vào cơ thể và gây ra các tác hại tức thời hoặc tích lũy trong cơ thể một thời gian dài rồi mới gây tác hại rõ ràng lên các cơ quan chức năng. Đặc biệt, khi đốt rác thải nhựa, khí độc như dioxin, furan sinh ra gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Trước thực trạng về chất thải nhựa nêu trên, Đảng và Nhà nước đã đẩy mạnh việc quản lý, giảm thiểu chất thải nhựa, đặc biệt là đã ban hành các chính sách quy định về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa. HĐND TP ban hành dự thảo lấy ý kiến Nhân dân về Nghị quyết quy định biện pháp giảm phát thải nhựa trên địa bàn TP Hà Nội (thực hiện điểm d khoản 2 Điều 28 Luật Thủ đô 2024).

Tái chế đối với sản phẩm nhựa thân thiện với môi trường

Theo dự thảo Nghị quyết, đối tượng áp dụng là các cơ quan, tổ chức, người dân có hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt liên quan đến các sản phẩm nhựa trên địa bàn thành phố Hà Nội. Nguyên tắc giảm thiểu phát thải nhựa là trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân. Hạn chế tối đa và hướng đến việc dừng sản xuất, nhập khẩu và sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa; Tìm kiếm, thay thế bằng sản phẩm an toàn, thân thiện với môi trường. Thu hồi, tái sử dụng, tái chế đối với sản phẩm nhựa thân thiện với môi trường, sản phẩm nhựa tái chế.

Chủ nguồn phát thải nhựa có trách nhiệm phân loại, tái sử dụng, tái chế, xử lý và thu hồi năng lượng từ chất thải nhựa hoặc chuyển giao cho cơ sở có chức năng, giấy phép môi trường phù hợp để xử lý.

Chia sẻ về dự thảo Nghị quyết quy định các biện pháp giảm phát thải nhựa trên địa bàn TP Hà Nội (thực hiện điểm d, khoản 2, Điều 28 Luật Thủ đô 2024), Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Nguyễn Sỹ Trường cho biết, việc ban hành Nghị quyết được đánh giá là hết sức cần thiết và cấp bách, bởi tình trạng rác thải nói chung và ô nhiễm do rác thải nhựa nói riêng đang ngày càng nghiêm trọng, gây bức xúc trong đời sống và đe dọa môi trường sống, sức khỏe con người, đặc biệt tại Hà Nội - một đô thị lớn với lượng rác thải phát sinh khổng lồ.

Cần chú trọng đến tính khả thi và hiệu quả của các quy định, bởi việc cấm sử dụng hoàn toàn túi nhựa dùng một lần ngay lập tức có thể gây khó khăn cho người dân và doanh nghiệp, đặc biệt là các hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Do đó, cần có lộ trình rõ ràng, kết hợp với các giải pháp hỗ trợ, khuyến khích sử dụng sản phẩm thay thế và phân loại rác tại nguồn; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn người dân thay đổi thói quen tiêu dùng, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

Cùng đó, UBND TP quy định rõ trách nhiệm của từng chủ thể, từ cá nhân, hộ gia đình đến cơ quan, đơn vị, tổ chức; bổ sung trách nhiệm của chính quyền cấp cơ sở trong việc tổ chức triển khai, kiểm tra và xử lý vi phạm, bảo đảm nghị quyết đi vào cuộc sống.

Mạnh Thắng