Gieo mầm tri thức

Khoảng trống văn hóa đọc

Tuyên Quang hiện có 1.053 trường mầm non và phổ thông với 509.754 học sinh, trong đó có 20 trường phổ thông dân tộc nội trú và 236 trường bán trú. Phần lớn các trường học đóng chân trên địa bàn các xã khó khăn, vùng sâu, biên giới. Nơi học sinh đi học phải vượt đèo, lội suối, nơi lớp học nằm cheo leo giữa lưng chừng núi. Học sinh chủ yếu sử dụng sách giáo khoa để học tập, còn sách tham khảo, sách kỹ năng, truyện tranh, sách khoa học rất ít. Nhiều học sinh vùng cao ham đọc sách nhưng việc đơn điệu các đầu sách trong thư viện nhà trường và phong trào đọc sách một số nơi chưa được chú trọng khiến thói quen và đam mê đọc của học sinh dần mờ nhạt. Trong khi đó, văn hóa đọc là “chìa khóa” quan trọng để mở cánh cửa tri thức, phát triển tư duy, nuôi dưỡng nhân cách. Thiếu sách, thiếu không gian đọc, thiếu người hướng dẫn... là “khoảng trống” lớn mà các trường vùng cao đang đối diện.

Hơn 600 hiệu trưởng trường học tham gia diễn đàn văn hóa đọc cho học sinh do Trung tâm Unesco Đào tạo và Phát triển Văn hóa - Giáo dục tổ chức tại Tuyên Quang.

Thầy Phạm Trọng Tâm, Hiệu trưởng Trường PTDT Bán trú Tiểu học Ma Lé, xã Lũng Cú cho biết: “Những năm qua, nhà trường luôn nỗ lực xây dựng thư viện, tổ chức ngày hội đọc sách, tuy nhiên việc thiếu không gian đọc và thiếu đầu sách trong thư viện khiến việc đọc sách của học sinh gặp nhiều khó khăn”. Đó cũng là tình trạng chung của nhiều trường học trên địa bàn khi việc phát triển văn hóa đọc vẫn đối mặt nhiều khó khăn do thiếu thốn cả về cơ sở vật chất lẫn nguồn lực. Nhiều trường học và điểm trường chưa có thư viện đúng nghĩa, sách ít, cũ và không được bổ sung thường xuyên. Hạ tầng công nghệ thông tin còn hạn chế, Internet chập chờn khiến các mô hình thư viện số khó triển khai. Học sinh dân tộc thiểu số còn rào cản ngôn ngữ, trong khi điều kiện kinh tế khó khăn khiến việc mua sách trở thành xa xỉ. Địa hình cách trở, đội ngũ cán bộ thư viện mỏng và thói quen đọc chưa hình thành rộng rãi càng khiến việc lan tỏa văn hóa đọc gặp nhiều trở ngại. Em Sùng Thủy Tiên, học sinh Trường Nội trú THCS&THPT Mèo Vạc chia sẻ: “Em rất thích đọc sách, sau giờ học, có thời gian là em cùng các bạn đến đọc sách ở thư viện trường, chúng em mong muốn có thêm nhiều sách đa dạng ở các lĩnh vực để được tìm hiểu nhiều kiến thức mới”. Mong muốn của em Tiên cũng là tiếng lòng của thầy, cô và học sinh vùng khó, thôi thúc những trái tim thiện nguyện nỗ lực mang sách về bản.

Mang sách lên núi

Trong bối cảnh khó khăn bủa vây, hành trình lấp đầy “khoảng trống” tri thức ở vùng cao càng cần sự chung tay của cộng đồng. Nhiều năm qua, với triết lý giáo dục dựa trên 3 gốc rễ: Đạo đức - Trí tuệ - Nghị lực, coi việc xây dựng văn hóa đọc là nền tảng để nuôi dưỡng nhân cách, phát triển trí tuệ và rèn luyện nghị lực cho học sinh vùng cao, Trung tâm Unesco Đào tạo và Phát triển Văn hóa - Giáo dục phối hợp với dự án Trí Tuệ Việt Nam đã triển khai nhiều dự án giáo dục thiện nguyện, mang văn hóa đọc lên cùng cao, biên giới, hải đảo. Từ năm 2021 đến nay, trung tâm đã tặng hơn 110 tủ sách tinh hoa, với trên 38.000 cuốn sách; tổ chức 1.174 khóa học, chương trình, sự kiện, phát triển kỹ năng đọc, gắn kết hàng nghìn phụ huynh, giáo viên, nhà quản lý giáo dục trong hành trình lan tỏa văn hóa đọc.

Học sinh Trường THCS Bằng Lang, xã Bằng Lang đọc sách tại thư viện.

Tại Tuyên Quang, Trung tâm đã triển khai dự án thư viện sách tại các trường: Trường PTDT Bán trú THCS Niêm Sơn, Trường PTDT Bán trú THCS Đường Thượng, Trường Tiểu học Tam Sơn, Trường THCS Liên Việt, giúp hàng nghìn học sinh tiếp cận nhiều đầu sách mới và kỹ năng đọc sách. Trong chương trình “Talk với các nhà quản lý giáo dục” được tổ chức tại tỉnh Tuyên Quang mới đây, điều đọng lại lớn nhất là câu chuyện về giá trị cốt lõi của giáo dục hạnh phúc. Xây dựng ngôi trường hạnh phúc không phải là giảm việc học hay dễ dãi cho học sinh, mà là giúp học sinh cảm nhận niềm vui, tự tin, được là chính mình khi đến trường, nhận thấy học tập là hữu ích, biết tự học - tự rèn - tự chủ, và trở thành người sống có đạo đức, biết cống hiến cho cộng đồng. Thầy Trần Việt Quân, Giám đốc Trung tâm Unesco Đào tạo và phát triển Văn hóa - Giáo dục chia sẻ: “Để văn hóa đọc phát triển bền vững ở vùng cao, cần xây dựng mô hình trường học hạnh phúc gắn với 3 gốc rễ đạo đức, trí tuệ, nghị lực. Các hoạt động đọc sách cũng được khuyến khích gắn với trải nghiệm thực tế như: Kể chuyện từ sách, vẽ tranh minh họa, sân khấu hóa tác phẩm, đọc sách trong giờ ra chơi, đọc sách gia đình cuối tuần. Cách tiếp cận này khiến văn hóa đọc được nhìn nhận như “cửa ngõ hạnh phúc”, nơi học sinh nuôi dưỡng sự tò mò, mở rộng trí tuệ và bồi đắp phẩm chất nhân văn. Và muốn học sinh hạnh phúc, trước hết thầy, cô phải hạnh phúc. Một trường học hạnh phúc là môi trường an toàn, tôn trọng, thấu hiểu, nơi thầy cô vui vẻ, học sinh hứng thú, phụ huynh đồng hành”.

Nhiều trường ở vùng cao Tuyên Quang đã bước đầu hình thành “cây 3 nhân cách”, “góc đọc thân thiện”, “hành lang sách”, hay “thư viện tranh tường”, những mô hình nhỏ nhưng đầy sáng tạo, thể hiện nỗ lực tự thân của giáo viên và học sinh, từng bước tạo nên những chuyển động mới trong văn hóa đọc ở vùng cao. Hành trình “mang sách lên núi” chưa bao giờ dễ dàng, nhưng trên những bản làng xa xôi, những đứa trẻ chăm chú đọc từng trang sách, những mầm tri thức đang âm thầm bén rễ nhờ nỗ lực của thầy cô, phụ huynh và những trái tim thiện nguyện, để mỗi cuốn sách lại gieo thêm hy vọng về một thế hệ biết mơ ước, biết đọc, biết học và biết làm chủ tương lai của chính mình.

An Giang